Microsoft Word Tanr?verdi ?
Yüklə 61,3 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “Koroğlu”nun şeir dili 197 “Koroğlu”dakı nəzm parçalarının
- Çox köhlənlər yoran
- Язизхан Танрыверди
- “Koroğlu”nun şeir dili 199 “Koroğlu”nun nəzm parçalarında obrazlılığın təzahürü
“Koroğlu”nun şeir dili 197 “Koroğlu”dakı nəzm parçalarının sintaktik xüsusiyyətləri “Koroğlu” eposunun nəzm hissələrində müşahidə olunan ismi və feli birləşmələr, sadə və mürəkkəb cümlə modelləri, ara sözləri, xitablar – bir sözlə, bütün sintaktik vahidlər, əsasən, müasir Azərbaycan ədəbi dilindəki kimidir. Məsələn: I növ təyini söz birləşmələri: güllü bağ (Güllü bağlarda gəzərsən), qırx ox (Üzük halqasından qırx ox keçirtdim)...; II növ təyini söz birləşmələri: Çənlibel başı (Çənlibel başında məclis qurulsun), dağlar arası (Gözümə görünmür dağlar arası)...; III növ təyini söz birləşmələri: igidin atı (İgidin atıdır ciyərparası), Koroğlunun ovlağı (Çənlibeldi Koroğlunun ovlağı)...; feli birləşmələr: “Çox köhlənlər yoran qoç Koroğludur”, “Sevib-seçib bəyəndiyim // Sədasına oyandığım...”, “Şeş atanda beş inildər”...; sadə cümlələr: “Qaya başında duraram”, “Hirslənib coşduğun varmı?”, “Tök malını, get bəzirgan!”...; mürəkkəb cümlələr: “İnanma ki, neçə ilə sönəm mən”, “Bilmirəm baharam, yoxsa ki qışam // Qorx o zamandan ki, qaynayam, coşam”... Şərti olaraq təqdim etdiyimiz nümunələr “Koroğlu”nun şeir dilində kifayət qədərdir. Fərqli cəhətləri isə belə ümumiləşdirmək olar: – təyini söz birləşmələri modelində olan bir sıra ifadələr müasir ədəbi dilimiz üçün səciyyəvi deyil: polad qolçaq (Polad qolçaq qolum sıxsa), poladdan qolçaq (Poladdan qolçaq qoluma), qoç oğul, qoç qardaş (Ya qoç oğlu, qoç qardaşı gərəkdir)... Язизхан Танрыверди 198 – miqdar saylarından sonra gələn isimlərin cəm şəkilçisi qəbul etməsi müasir ədəbi dilimizdə sabitləşməyib. “Koroğlu”nun şeir dilində isə bu tip I növ təyini söz birləşmələri qabarıq şəkildə görünür: beş durnalar (Göydən gedən beş durnalar), üç igidlər (Arif olun üç igidlər), iki xanlar (İki xanlar bir araya gələndə)... – müasir ədəbi dilimizdə sabitləşməyən fars və ərəb izafətlərinə, “Koroğlu”nun şeir dilində, az da olsa, təsadüf olunur: şəhri-Bağdad (Səfərimdi şəhri-Bağdad), mülki- İran (Saluban gedərəm mülki-İrana)... “Koroğlu” eposundakı şeirlərin (müstəqil qoşmalar daxil olmaqla) sintaksisi ilə bağlı təqdim etdiyimiz fərqli cəhətlər şivələrimizdə, demək olar ki, eynilə işlənir, daha dəqiqi, bu sistemdə yalnız izafətlər istisnalıq təşkil edir. “Koroğlu”nun şeir dili 199 “Koroğlu”nun nəzm parçalarında obrazlılığın təzahürü “Koroğlu” eposundakı bayatı, gəraylı və qoşmaların bənzərsizliyi, zövq oxşaması, poetik siqləti barədə çox yazılıb və bundan sonra da yazılacaq. Çünki bu şeirlərdə Koroğlunun dəli nərəsi, at belində qılınc oynadan dəlilərin düşmənə qan uddurması, ala gözlü Nigarın Koroğluya dərin məhəbbəti, saza vurğunluq, sonsuzluq dərdi, dostluq və qardaşlıq, dağa və ata olan insani münasibət – bir sözlə, hər bir hadisə, hər bir obraz son dərəcə poetik bir dillə canlandırılıb. Ustad aşıqlar, el sənətkarları bu şeirləri yaradarkən Azərbaycan dilinin zənginliyindən məharətlə, ustalıqla istifadə edib. Obrazlı desək, bu zənginliyi yarat- dıqları şeirlərin ruhuna, canına, qanına elə hopdurublar ki, onların hər biri bu gün də təzə-tərdir, bu gün də şirindir... Bəzi bəndlərin poetik semantikasına nəzər salaq: Mərd dayanar, namərd qaçar, Meydan gumbur-gumburlanı... Dəlilərim meydan açar, Düşman gumbur-gumburlanı... Bu bənddə igidlik, mərdlik və mübarizlik seman- tikası alliterasiyalar, səs yamsılamaları, zəngin qafiyələr, sintaktik paralelizmlər, frazeoloji vahidlər, antitezalar və s. kimi poetik vasitələrlə canlandırılıb. Bu bəndin intonativ mənası da çox dərindir. Hətta burada harmoniya, ahəng- Язизхан Танрыверди 200 darlıq o qədər qüvvətlidir ki, sözün həqiqi mənasında, hərbi marş kimi səslənir. “Başına döndüyüm gül üzlü xanım” misrası ilə başlanan qoşmada gözəlin bədii portreti ustalıqla yaradılıb: lirik “mən”in vəsf etdiyi, başına döndüyü gözəlin gözləri qara, saçları siyah, yanaqları şux, üzü güldür. Onun bu gözəlliyi lirik “mən”i rahat buraxmır, canını üzür, ciyərini yara edir... Belə bir sintaktik mühitin reallaşmasında isə bir sıra poetik kateqoriyalardan istifadə olunub. Konkret desək, burada alliterasiyalar, zəngin qafiyələr, sintaktik paralelizmlər, frazeoloji vahidlər, epitetlər və s. bir-birilə çulğaşmış vəziyyətdədir. Üç bənddən ibarət həmin qoşma- nın sonuncu misrasında vəsf edilən gözəl “bala qonmuş arı”ya bənzədilir ki, bu da poetik mənanı qüvvətləndir- məyə xidmət edir (...Qara gözlər şux yanaqdan can alıb // Yoxsa ay qız, bala qonmuş arısan?!). Məhz buna görə də bu cür şeirlərin əksəriyyəti əbədiyaşarlıq statusu qazanıb. Digər tərəfdən, bu tip şeirləri oxuyanda, eposun öz dili ilə desək, “dərin-dərin dəryalara dalırsan”, istər-istəməz keçmişlə bu gün arasında körpü yaratmağa çalışır və düşünməli olursan: döyüş Koroğluya babalarımızdan, bizə isə Koroğludan miras qalıb, biz də bu mirası sonrakı nəsillərə ötürməliyik; qopuz sazla əvəzlənsə də, yenə də sirli-sehirlidir, yenə də ruhumuzu oxşayır və beləcə də gələcək nəsillərə ötürüləcək... bu cür “miras və ötürül- mə”lərin nüvəsində isə, şübhəsiz ki, genetik yaddaş durur. O yaddaş ki, “Koroğlu”da da qabarıq şəkildə müşahidə olunur. Daha doğrusu, dastanın nəzm hissələrində genetik yaddaş, həmin dövrün ədəbi dili və bu dilə söykənən ustad aşıqların sənətkarlığı sintez şəklindədir. “Koroğlu”nun şeirlərindəki poetik siqlət, ecazkarlıq da məhz bu üçbu- Yüklə 61,3 Kb. Dostları ilə paylaş:
|