Microsoft Word Tezisler Tercume 2009 2010 2011. doc

«TƏRCÜMƏŞÜNASLIQ VƏ ONUN MÜASİR DÖVRDƏ ROLU»  II Respublika tələbə elmi-praktik konfransı 
 
32 
dan gələn yeni insan surətləri özünü göstərir, köhnə Şərq poetikası qanun və qay-
daları  tədricən öz mövqeyini itirir,yeni ədəbi sistemə keçid prosesi gedir. Ədə-
biyyat get-gedə camiyyətin,mənəvi həyatın daha geniş sahələrini  əhatə edərək,öz 
dairəsini genişləndirir. Bütün bunlar isə ədəbi əsərlərdə öz ictimai mənşəyi, dil və 
üslub xüsusiyyətləri və yeni tipli qəhrəman surətlərinin yaranmasına səbəb olur. 
Ədəbiyyat nəzəriyyəsinin təkamülü – onların yaranması,inkişaf və  tənəzzülü, 
janr və obrazlar sisteminin əvəzlənməsi Azərbaycan  ədəbiyyatının nəzəri tarixi 
üçün müstəsna  əhəmiyyətə malikdir. Bu ilk növbədə  ədbiyyatımızda,  ədəbiyyat 
nəzəriyyəmizdə poetik formaların aparıcı mövqeyi və estetik tutumu ilə bağlıdır. 
İstənilən bədii  əsərin  ədəbi təşkili müəllifin  şüurlu,məqsədli istəyindən çox 
aslıdır. Memar yaşayış evinin layihəsini hazırlayanda hətta sonradan suvağın altında 
qalmaqla qətiyyən görünməyəcək ən kiçik detalı belə nəzərə aldığı kimi, müəllif də 
bədii əsərin ədəbi təşkilində oxucunun diqqətini cəlb edib – etməyəcəyindən asılı 
olmayaraq əsərini düzəldir, yazıb-yaradır və qurur. 
Ədəbiyyatımız bir sıra dövrlərdə zərbələrə tuşlanmışdır.Əslində bu qara qüvvələr 
əsla ədəbi sənətkarlarımızı,ədəbiyyatımızı söndürə biləmişdir. Ədəbiyyatımzı daha 
da canlandırmışdır. Xalqımız, onun dünyagörüşünün aynası olan ədəbiyyatımız bir 
an belə mövqeyindən dönməmiş, öz doğru yolundan, haqq yolundan geri çəkilmə-
mişdir. Böyük Sabirin sözlərini bir qədər başqa yozumda işlətsək deyə bilərik ki: 
”Əvvəl nə idiksə, yenə biz şimdi həmanız!” 
Vətənimizin müstəqilliyini, azadlığını təmin edən Müasir Azərbaycan ədəbiy-
yatı nəyə qadir olduğunu anlatmağa başladı. Nakam bir şairin – M.Hadinin vaxtı ilə 
köks ötürərək yazdığı bu – 
Qoymuş miləl imtasını övraqı-həyata, 
Yox millətimin xətti bu imzalar içində,- 
misralarının  əksinə olaraq bu günün şairi – S.Vurğun xalqının tərəqqisini görüb 
ucadan deyirdi: 
O böyük dastanın hər varağında, 
Onun hər fəslinin yazılmağında 
Mənim yurdumun da öz imzası var. 
Humanist  ənənələr üzərində formalaşmış Azərbaycan  ədəbiyyatı da insanse-
vərlikdə kimsədən geri qalmadığını bir çox ölməz bədii örnəklərlə sübut etmişdir. 
Böyük romantik şairimiz A.Şaiq 
Həpimiz bir günəşin zərrəsiyiz, 
Həpimiz bir yuva pərvərdəsiyiz! – 
deyərək təkcə Azərbaycan xalqını, təkcə şərqi nəzərdə tutmurdu, bütün bəşər övla-
dına üz tuturdu. 
Göründüyü kimi Azərbaycan xalqı onun folkloru və ədəbiyyatı tarix boyu baş-
qalarının qəminə və sevincinə şərik olmuş, yüksək insan adını həmişə şərəflə doğ-
rultmuşdur. 

---

Materiallar 
                                                                                                                             02 may 2009-cu il
 
 
33 
Ədəbiyyatımıza,dilimizə olan qayğı həmişə diqqət mərkəzində olmuşdur. Azər-
baycan Respublikasının Prezidenti İlham Heydər oğlu Əliyev 12 yanvar 2004-cü il 
tarixində “Azərbaycan dilində latın qrafikası ilə kütləvi nəşrlərin həyata keçirilməsi 
haqqında”sərəncam verdi. 
Bu sərəncama əsasən bütün kitablarımız latın dilində yenidən nəşr olundu. Bütün 
bunlar ədəbiyyatımıza-mənəviyyatımıza olan böyük məhəbbətdən,qayğıdan irəli gəlir. 
Dövrlər dəyişir, ömür keçir, lakin həqiqi əsər, həqiqi sənət dünyanı bizim üçün 
əbədi, həmişəyaşar varlığa çevirir. 
 
ƏDƏBİYYAT 
1. Azərbaycan ədəbiyyat tarixi. I cild Bakı-  “Elm”-2004 
2.    Azərbaycan ədəbiyyat tarixi poetikası II cild Bakı- “Elm”-2006 
3.    Azərbaycan ədəbiyyat tarixi II cild Bakı-  “Elm”-2007 
4.   Müasir Azərbaycan ədəbiyyatı I cild Bakı Universiteti nəşriyyatı-2007 
5.   Bəxtiyar Vahabzadə “Gəlin açıq danışaq...” (məqalələr toplusu) Azərbaycan Dövlət nəşriyyatı 
Bakı -1989 
 
 
DİL MƏNALARININ TƏRCÜMƏDƏ İSTİFADƏSİ 
Günay İSMAYILOVA 
Bakı Slavyan Universiteti Tərcümə fakültəsi, III kurs tələbəsi 
Elmi rəhbər: prof. Novruzov R. 
 
Dil mənaları haqqında məsələlər bu günə  qədər dilçiləri maraqlandırır. Bəzi 
alimlər dilin birtərəfli mahiyyətini qeyd edərək mənanın dil vahidlərinin tərkibində 
olmadığını, sözdən ayrı  şəkildə yerləşdiyini deyirlər. Bu fikirlə razılaşmaq olmaz 
çünki əgər söz öz mənasını itirsə, o artıq söz olmayacaq. 
Semiotikada (işarələr haqqında elm) dil mənalarının 3 növündən bəhs edilir: 
1. Referensial məna 
2. Praqmatik məna 
3. Dildaxili məna 
Referensial məna semantika, praqmatik məna praqmatika, dildaxili məna isə 
sintaqmatikada öyrənilir. 
Referensial məna işarə və əşya (hadisə, əlamət və s.) arasındakı münasibət adlanır. 
Praqmatik insan və onun istehsal etdiyi işarələr arasındakı mənaya deyilir. 
Dildaxili məna isə hər hansı bir dilin daxilində işarələr arasındakı münasibət-
lərin tərcümə dilinə münasibətinə deyilir. 
1.  Refrensial məna tərcümə dilinə tam şəkildə, nisbətən uyğun gələ və tama-
milə uyğun gəlməyə bilər. 

---

«TƏRCÜMƏŞÜNASLIQ VƏ ONUN MÜASİR DÖVRDƏ ROLU»  II Respublika tələbə elmi-praktik konfransı 
 
34 
2. Praqmatikaya sözlərin üslubca  növləri, sözün reqistri və emosional çalar-
lığı aiddir. 
Sözlərin üslubi cəhətdən aşağıdakı növləri var: 
1. Neytral leksika 
2. Məişət-danışıq leksikası 
3. Kitab leksikası 
4. Poetik leksika 
5. Terminoloji leksika 
Sözün reqistri ünsiyyət şəraitinin və şərtlərinin seçilməsidir. Aşağıdakı reqistr-
lər mövcuddur: 
1. Familyar reqistr 
2. Sərbəst reqistr 
3. Formal reqistr 
4. Neytral reqistr 
5. Yüksək reqistr 
Sözün emosional çalarlığı danışanın sözlə emosional münasibətindən asılıdır. 
Bu münasibət müsbət, mənfi və ya neytral ola bilər. 
3. Dildaxili məna dilin işarələri arasında münasibəti ifadə edir. Bu münasibətlər 
müxtəlif ola bilər: 
a) sözlərdə səs uyğunluğu 
b) morfem struktunun uyğunluğu 
c) sözlərin cümlədə bir-biri ilə uyğunluğu 
Tərcümə prossesində referensial məna daha çox verilir, praqmatik nisbətən az. 
Dildaxili məna isə demək olar ki, heç əks olunmur. 
Tərcümə praktikası zamanı aydın olur ki, dil mənalarının istifadə olunması 
tərcümə prossesinin əsasını təşkil edir. 
 
 
“MAHMUD KAŞĞARININ HƏYATI VƏ                          
“DİVANİ -LÜĞATİT TÜRK” ƏSƏRİ” 
İlkin ƏSGƏROV 
Azərbaycan Müəllimlər İnstitutunun pedaqogika və filologiya fakültəsinin                     
Azərbaycan dili və ədəbiyyatı şöbəsinin I kurs tələbəsi 
Elmi rəhbər: f.e.d. Əliyev Ramil 
 
XI əsrdə yaşayıb, yaratmış türkləri dünya miqyasında tanıtmış görkəmli mütə-
fəkkirlərdən biri də Mahmud Kaşğaridir. Onun həyatı haqqında hələ də  tam və dəqiq 
məlumat yoxdur. Katib Çələbinin “Səyahətnamə” sində xatırlanan yığcam məlumat 
istisna olmaqla Mahmud Kaşğari haqqında yazılan əsərlər, bir qayda olaraq onun 

---