Microsoft Word turkane dissertasiya11111111111111. docx
Yüklə 0,51 Mb. Pdf görüntüsü
|
17
nformasiya və bilik daim bəşər cəmiyyətinin inkişafında mühüm rol oynamışdir. Lakin informasiya cəmiyyətində informasiyanın və biliyin rolu o qədər artmışdır ki, onlar istehsal prosesində həlledici yer tutmuşlar. nformasiya və bilik resursları maddi resurslara olan tələbatı nisbətən aşağı salaraq, ənənəvi istehsal amillərini müəyyən qədər əvəz etmək imkanına malikdir. “Postsənaye kansepsiyası”nın müəllifi, görkəmli Amerika alimi D.Bell isə biliyin və onun praktiki tətbiq üsullarının əlavə gəlir mənbəyi kimi əməyi əvəz etməsi fikrini irəli sürmüşdür. Lakin ənənəvi istehsal amillərinin rolunun azalması müasir cəmiyyətdə maddi nemətlərin istehsalının azalması demək deyildir. Aqrar cəmiyyətdə əsas istehsal amili torpaq olduğu halda, sənaye cəmiyyətində kapital və sahibkarlıqla müqayisədə istehsal faktoru kimi torpağın rolu azalmışdır. nformasiya cəmiyyətində isə bilik kapitalı əvəz edir. Maddi resurslara qoyulan kapital itmir, lakin yerini insan kapitalına verir. Əmək amilinin rolu əhəmiyyətli dərəcədə azalır. Sənaye cəmiyyətində torpaq amilinin rolunun saxlanıldığı kimi, yeni iqtisadiyyatda da əmək və maddi resursların olması zəruridir. Bu mənada, sənaye cəmiyyətində əmək və kapital əsas resurslar olduğu kimi, informasiya cəmiyyətində də informasiya və bilik həlledici rol oynayır. Ənənəvi istehsal amilləri isə informasiya cəmiyyətinin yeni sosial-iqtisadi proseslərin maddi inkişaf bazası olaraq qalır.
Sənayenin sahə quruluşu ölkənin iqtisadi gücünü, onun potensial imkanlarını, istehsalın səmərəliliyini, elmi-texniki tərəqqinin səviyyəsini xarakterizə edə bilir. Lakin qrup şəkildə sənayenin sahə strukturu vasitəsilə aşağıdakılar haqqında məlumat almaq olar. 1.ÜDM-da sənayenin xüsusi çəkisinin artması ölkədə sənayeləşmə prosesinin dönməzliyini, iqtisadi inkişafın baş verdiyini, yeni iş yerlərinin yaradıldığını, orta sahibkarlar təbəqəsinin inkişaf etdiyini göstərir. 2.Ölkənin və dünyanın sənaye baxımından inkişaf səviyyəsini, bu səviyyəni sənayenin strukturunda əmək alətləri və digər istehsal vasitələri istehsal edən sahələrin kifayət qədər olması və bu sahələrin istehsal etdiyi məhsulların sənayenin 18
ümumi məhsulundakı xüsusi çəkisi xarakterizə edir. Ölkədə sənayeləşmə intensiv surətdə baş verirsə bu xüsusi çəki artır. stehsal aləti və vasitələri istehsal edən maşınqayırmanın xüsusi çəkisinin inkişaf etmiş ölkələrdə daim artması buna misaldır. 3.Ölkənin iqtisadi sərbəstliyini. Sənayenin tərkibində əmək alətləri, istehsal ş eyləri, istehsal edən sahələrin müvafiq emal müəssisələrinin fəaliyyət göstərməsi ölkəyə imkan verir: birincisi, xalq təsərrüfatının bütün sahələrinin mütərəqqi texnika ilə təchiz etsin və belə məhsullarla dünya bazarına çıxsın; ikincisi özünün təbii sərvətlərindən səmərəli, öz xalqının mənafeyi üçün istifadə etsin. 4. Ölkənin müdafiə qabiliyyətinin vəziyyəti. Sənayenin tərkibində hərbi texnika istehsal edən sahələrin sayı, tərkibi ölkənin hərbi texnika istehsal edə bilməsi imkanını göstərir. Bundan başqa, ölkə sənayesində ağır sənayenin və xüsusən maşınqayırmanın kifayət qədər paya malik olması hərbi münaqişələr zamanı sülh məhsullarını hərbi məhsullara qısa müddətdə çevirməyə imkan verir. 5. xrac potensialı haqqında. Sənayenin sahə strukturu inkişaf etdikcə ölkənin xarici bazara müxtəlif məhsullar çıxarmaq imkanını artırır. nkişaf etmiş ölkələrin dünya bazarına çox, inkişafda olan ölkələrin isə az məhsul çıxara bilmələri də bununla izah edilir. 6. Elmi-texniki tərəqqinin sürətlənməsi haqqında. Sənayedə mütərəqqi sahələrin xüsusi çəkisinin artması ölkədə elmi-texniki tərəqqinin sürətləndirilməsini və elmi- texniki nailiyyətlərin istehsala intensiv tətbiq edilməsini göstərir. 7. qtisadi inkişafın tipi haqqında. Sənayenin sahə strukturu mütərəqqi olduqca iqtisadiyyatı intensiv yolla inkişaf etdirmək üçün möhkəm əsas yaranır. Sənayedə məhsuldar, dəqiq, az enerji, material, fond tutumlu texnikanın istehsalı artdıqca maddi-enerji resurslarından, texnoloji avadanlıqlardan, əsas fondlardan və istehsal güclərindən daha səmərəli istifadə etmək üçün şərait yaranır və istehsal artmının intensiv yolla əldə edilməsinə səbəb olur. qtisadiyyatın ciddi struktur dəyişikliklərə məruz qalacağı dövrdə isə Azərbaycanda resurs çatışmazlığı həmişə hiss oluna bilər. Müasir dövrdə və yaranmış sosial-iqtisadi şəraitdə ölkənin neft imkanlarını şişirtmək, onu bütün problemlərinin 19
həlli vasitəsi kimi qiymətləndirmək iqtisadi inkişaf üçün çox qorxuludur. Dünya ölkələrinin təcrübəsi sübut etmişdir ki, nefti və ya digər təbii resursu xammal şəklində ixrac edən ölkələrin əksəriyyəti sonda gözlənilən nəticəni əldə edə bilmirlər. Məsələ burasındadır ki, neftin ixracı nəticəsində ölkəyə daxil olan xarici valyutanın özu ciddi iqtisadi və sosial problemlərin meydana çıxması mənbəyinə çevrilə bilir. Bu o zaman baş verir ki, nə vaxt ölkə neftdən əldə etdiyi mənfəəti xaricdən alınan real resurslara çevirir, sonra onlardan investisiya və istehlak üçün istifadə edir. Birbaşa istehlaka gedən xaricdən gətirilmiş çox işlənən ərzaq və sənaye məhsulları aydın məsələdir ki, ən yaxşı halda cari tələbatı ödəyir və iqtisadiyyatın gələcəkdə inkişaf etdirilməsi üçün heç bir zəmin hazırlamır. nvestisiya üçün ayrılan vəsait bundan fərqli olaraq daha səmərəli görünür, lakin sonda bu istənilən nəticəni vermir. Ona görə ki, investisiyadan istifadə edib, istifadəyə verilən müəssisələrin məhsulları əksər halda istər daxili, istərsə də xarici bazarlardakı çox qızğın rəqabətə davam gətirə bilmirlər. Başlıca səbəb yenə də odur ki, xam neftin satışından əldə edilən vəsait hesabına daxili bazar müxtəlif çeşidli, yaxşı keyfiyyətli və hətta ucuz ə rzaq və sənaye malları ilə doldurula bilər. Buna görə də çalışmaq lazımdır ki, dünyanın bir neçə xam neft ixrac edən ölkələrində baş verən xoşagəlməz hallar Azərbaycanda da baş verməsin. Bu xoşagəlməz halın mahiyyəti ondadır ki, neftdən daxil olan mənfəətin ilbəil artması ölkələrin sənaye və kənd təsərrüfatı bölmələrində istehsalın geriliyinə və ən yaxşı halda isə stoqnasiya vəziyyətinə düşməsinə gətirib çıxarır. Belə hal isə bir qayda olaraq ölkədə sosial və iqtisadi gərginliklərin meydana çıxması üçün yeni mənbə yaratmış olur. Hesab edirik ki, belə hallar Azərbaycanda baş verməyəcək. Bu sahədə elmtutumlu məqsədli proqramlar işlənib hazırlanmalıdır. Bunun üçün ilk növbədə iqtisadiyyatın qeyri-neft bölmələrində prioritet sahələr təyin edilməli və onların inkişaf etdirilməsini nəzərdə tutan məqsədli proqramlar tərtib edilməlidir. Əsas güc mərkəzi kimi fikir yüngül və yeyinti sənaye müəssisələri üçün elmi-texniki tərəqqinin son nailiyyətlərini özündə əks etdirən texnika və texnologiyaların alınmasına verilməlidir. Yüklə 0,51 Mb. Dostları ilə paylaş:
|