Microsoft Word turkcess ozet kitap docx
Yüklə 2,88 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- IV. Uluslararası Türk Kültür Coğrafyasında Eğitim ve Sosyal Bilimler Sempozyumu 27-30 Haziran 2018/Bakü-Azerbaycan
- Müstəqıllık Dövrü Azərbaycan Ədəbıyyatında Roman –Memuarlar: Janr Xüsusıyyətlərı Və Tıpologıyası
- Açar sözlər
- XIX Yüzyılda Kafkasya’dan Anadolu’ya Göçler: Tarihçilik Açısından Göçün Nedenleri, Sorunları Ve Sonuçları
- Anahtar Kelimeler
51 IV. Uluslararası Türk Kültür Coğrafyasında Eğitim ve Sosyal Bilimler Sempozyumu 27-30 Haziran 2018/Bakü-Azerbaycan IV. International Symposium on Educational and Social Sciences in Turkish Cultural Geography 27-30 June 2018/Baku-Azerbaijan Müstəqıllık Dövrü Azərbaycan Ədəbıyyatında Roman –Memuarlar: Janr Xüsusıyyətlərı Və Tıpologıyası Lalə HƏSƏNOVA Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutu hltlala@mail.ru ÖZET XX əsrin 1980- ci illərindən başlayaraq Azərbaycan ədəbiyyatında bədii-sənədli nəsr nümunələrinin inkişafında canlanma müşahidə olunmaqdadır. 1990- cı illər roman-memuarların sayının artması, ötən illərdə qələmə alınmış sovet yazıçılarının gündəliklərinin çap olunması, mühacirətdə yaranan ədəbiyyatın öyrənilməsi ilə müasir ədəbiyytaşünaslıqda bədii-sənədli nəsrə maraq xüsusi ilə artmışdır. Bu proses bütün possovet ölkələrində müşahidə olunmaqdadır. Sovet dövrünün faciələrindən bəhs edən bu əsərlərdə dövrün gerçəkliklərinin, təcrübəsinin təsviri və dərki yer almışdır. XX əsrin ikinci yarısından başlayaraq memuarların daha mürəkkəb forması olan roman -memuarların sayı artdı. Romanlarının ənənəvi janrlar üzrə təsnifatı ilə kifayətlənməyən müəlliflər əsərlərinin janrlarına aydınlıq gətirməyə çalışırlar: N.Rəsulzadə “Qolfstrim”( roman- kardioqram), Vidadi Babanlının “Gizlinlər” ( gerçək- roman), Sabir Azərinin “Tələbə məhbusun xatirələri” (bioqrafik- roman) və s. kimi əsərlər yaranmışdır. Sovet illərinin əks olunduğu bu əsərlərdə sovet insanın ağrı-acısı təsvir edilmiş, tarixin mühüm bir mərhələsi yenidən tam fərqli mövqedən dəyələndirilmişdir. Bu əsərələri aşağıdakı kimi qruplaşdırmaq olar: “Yaradıcı insan və totalitar sistem” konfliktinin canlandırıldığı romanlarda (Vidadi Babanlının “Gizlinlər”, Sabir Əhmədovun “Yazılmayan yazı”, Sabir Azərinin “Tələbə məhbusun xatirələri”, Balaş Azəroğlunun “Ömrün səhifələri” və s.) sovet hakimiyyəti illərində yaradıcı insanın qarşılaşdığı çətinliklərin, təzyiqlərin təsviri. Sovet yazıçı və şairləri haqqında mifləri aradan qaldıran bioqrafik əsərlər (Anarın “Həyatım ağrıyır” (Ənvər Məmmədxanlı haqqında xatirə-povesti), “Kərəm kimi” (Nazim Hikmət haqqında bioqrafik - düşüncələr romanı), X.Rzanın M.Müşfiq, H.Cavid, S.Vurğun haqqında xatirələri və s.). Rekonstruktiv yanaşmanın yer aldığı bu əsərlərdə müəlliflər xoşbəxt sovet şairi və yazıçısı mifini dağıdaraq, sovet sistemində gerçək yaşamın özəlliklərini canlandırmağa çalışmışlar. Repressiyaya məruz qalmış yazıçıların həyatından bəhs edən “düşərgə ” ədəbiyyatı (Cəfər Bağırov “Ümidim olmasaydı” və b.) Dövrün bilavasitə ictimai siyasi hadisələrinin təsviri - stalinizm epoxası ( Anarın bədii-sənədli nəsri), 20 yanvar hadisələrinin təcəssümü (Fikrət Qoca “Qanlı qərənfillər”, Xəlil Rza Ulutürk “Lefortovo zindanında”), Qarabağ müharibəsi (Yusif Kərimov “İçimizdən içimizə atəş”), Milli qəhrəmanlarımız haqqında əsərlər (Mustafa Çəmənli “Fred Asif”, “Mübariz”). Sosial tematikanın etirafla əvəzlənməsi (Anarın “Sizsiz”, Əli Əmirlinin “Ağdamda nəyim qaldı?”, N.Rəsulzadə “Qolfstrim” və s.). Beləliklə, son illər yaranan yazıçı xatirələrində memuar janrının hibrid forması olan roman xatirələrin sayı artmaqdadır. Bu əsərlərdə ilk əvvəl, 1990-cı illərdən başlayaraq sosial mündəricə, yaradıcı insan və sistem qarşıdurması öndə idisə, zaman kesdikcə etiraf məzmunlu əsərlər yaranmaqdadır. Açar sözlər: Azərbaycan ədəbiyyatı, müstəqillik dövrü, roman-memuarlar, yardıcı insan və sistem qarşıdurması, repressiya, etiraf. 52 IV. Uluslararası Türk Kültür Coğrafyasında Eğitim ve Sosyal Bilimler Sempozyumu 27-30 Haziran 2018/Bakü-Azerbaycan IV. International Symposium on Educational and Social Sciences in Turkish Cultural Geography 27-30 June 2018/Baku-Azerbaijan XIX Yüzyılda Kafkasya’dan Anadolu’ya Göçler: Tarihçilik Açısından Göçün Nedenleri, Sorunları Ve Sonuçları Sevinç QASIMOVA Bakü Devlet Üniversitesi qasimovasevinc@mail.ru Ümmügülsüm CANDEĞER Osmaniye Korkut Ata Üniversitesi ummugulsumcandeger@osmaniye.edu.tr ÖZET XIX. yüzyılda Osmanlı devletinin zayıflamasını fırsat bilen Rusya Kafkasya hâkimiyeti ve egemenliğini sürdürmek için planlar yapmış ve uygulama yollarını aramaya başlamıştır. Bu planlar Osmanlı- Rus mücadelesini daha da artırmıştır. Gülistan (1813), Türkmençay (1828) ve Edirne (1829) antlaşmalarının yapılması Rusya'nın bölgede siyasi açıdan etkin rol oynamasına neden olmuştur. Bu antlaşmalar Kafkasya’da ekonomik ve kültürel faaliyetlere girişmesine vesile olmuştur. Hedeflerine ulaşmak isteyen Rusya Hükümeti, Kafkasya'da yerli Müslüman nüfusunun Hıristiyanlaştırılması politikasına başlamıştır. Bu politikasını uygularken yerli Müslüman halkı göç etmeye zorlamış, göç eden nüfusun yerine Ermenilerden oluşan Hıristiyan nüfusu yerleştirmeye başlamıştır. Bu politika kapsamında binlerce insan 1860’da Anadolu'ya göç ettirilmiştir. Göç ettirilen nüfus Ahıska Türkleri, Çeçenler, Çerkezler, lezgiler, Tatarlar (Azerbaycanlılar)’dan oluşmuştur. Bu çalışmada kaynaklar ışığında Müslüman Türklerin neden Anadolu'ya göç ettirildiği, göç sırasında yaşadıkları sıkıntıları, göçün nasıl gerçekleştirildiği ve sonuçları incelenerek, Rusya'nın Kafkasya'da yaptığı Hıristiyanlaştırma politikası aydınlatılmaya çalışılmıştır. Ayrıca göç sırasında yerli halk ve devlet arasında ortaya çıkan sorunlara değinilerek, Rusya'nın bu alandaki faaliyetleri de ortaya konmuştur. Kaynaklara göre, XVIII. yüzyılın ortalarından itibaren Osmanlı Devleti Kafkasya'ya sadece siyasi değil, aynı zamanda ekonomik ve kültürel açıdan da hâkim olmasına rağmen Rusya, Osmanlı topraklarında hâkimiyet alanını genişleterek, İran topraklarına da yayılmaya çalışmaktadır. Bu yayılma girişimiyle Aras nehrinin kuzeyindeki bütün toprakları İran'dan alarak, Ahıska, Poti, Anapa, Ahılkelek ve Gürcistan'ı da ele geçirmeye çalışmaktadır. Rusya’nın hem Kafkasya’da hem de Balkanlardaki yayılmacı politikası İngiltere, Fransa ve Avusturya- Macaristan İmparatorluğu’nu rahatsız etmeye başlamıştır. Kırım Savaşı (1853–1856) sonucunda yapılan Paris Antlaşması’nın hükümleri Rusya'nın Osmanlı topraklarında daha fazla yayılmasına engel olmuştur. Öyle ki, “Osmanlı Devleti’nin toprak bütünlüğü Avrupa devletlerinin garantisi altındadır” hükmü Rusların bu bölgeye hakim olması için yeni yollar arayışına itmiştir. Osmanlı Devleti topraklarında yayılması engellenen Rusya’nın Kafkasya topraklarındaki emellerini engelleyebilecek büyük bir gücün olmaması Rusların Kafkasya’ya yönelmesini sağlamıştır. Kafkasya’daki Hıristiyanlaştırma politikasına hız veren Rusya, Gürcistan kilisesini ve Rus Ortodoks kilisesini birleştirerek, bölgedeki mutlak hâkimiyetini kurmuştur. Bu makalede 1860 ve sonrasında Kafkas kökenli göçmenlerin Anadolu'ya gelişinin iki temel aşaması açıklanarak, iskânları, onlara yapılan yardımlar, karşılaştıkları zorluklar ve devletin mültecilere bakış acısı işlenmiştir. Sonraki dönemde ortaya çıkan kimlik meselesi ve buna bulunan çözümlerde yeni kaynaklara dayanarak açıklanmıştır. Azerbaycan Türklerinin Osmanlı Devleti’ne genel olarak kütlesel, ticari ve entellektüel göçlerinden bahsedilmiştir. Özellikle Azerbaycan Türklerinin Anadolu'da Türk milletçiliğini yayan aydınlarının Türk Cumhuriyeti'nin temelini atanlardan oldukları da vurgulanmıştır. Mukayeseli analiz yönteminin kullanıldığı bu makalede yukarıda bahsi geçen problem tarihçilik açısından ele alınmıştır. Sonuç olarak, Kırım ve Kafkasya'dan Osmanlı topraklarına bilhassa Anadolu bölgesine gelen göçmenlerin insan psikolojisi, sorunları, yerel nüfusun sos-ekonomik durumuna etkisi, yerel halkın göçmenlere bakışı kaynaklara bağlı kalınarak ortaya konmuştur. Ayrıca Azerbaycan Türklerinden aydın muhacirlerin Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşuna etkileri, Anadolu’da Türk milliyetçiliğinin oluşmasındaki katkıları da vurgulanmıştır. Anahtar Kelimeler: Kafkas, Kırım, Osmanlı, Anadolu, göç. Yüklə 2,88 Mb. Dostları ilə paylaş:
|