Microsoft Word turkcess ozet kitap docx
Yüklə 2,88 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- IV. Uluslararası Türk Kültür Coğrafyasında Eğitim ve Sosyal Bilimler Sempozyumu 27-30 Haziran 2018/Bakü-Azerbaycan
- Türkçe Şair Tezkirelerinde Yazılı Kaynak Tenkidi
- Anahtar Kelimeler
- IV. International Symposium on Educational and Social Sciences in Turkish Cultural Geography 27-30 June 2018/Baku-Azerbaijan
49 IV. Uluslararası Türk Kültür Coğrafyasında Eğitim ve Sosyal Bilimler Sempozyumu 27-30 Haziran 2018/Bakü-Azerbaycan IV. International Symposium on Educational and Social Sciences in Turkish Cultural Geography 27-30 June 2018/Baku-Azerbaijan Türkçe Şair Tezkirelerinde Yazılı Kaynak Tenkidi Mehmet Nuri ÇINARCI Yüzüncü Yıl Üniversitesi mehmetnuriedb@gmail.com Milad SELMANİ İstanbul Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi, Türk-İslam Edebiyatı Anabilim Dalı, milad.salmani@gmail.com ÖZET Genel anlam itibariyle şu’ara tezkireleri, şairlerin hayatları eserleri ve sanatçı kişilikleriyle ilgili bilgi veren biyografik kaynaklardır. Elbette ki tüm tezkirelerin şaire ait bu hususların tamamı hakkında bilgi verdiklerini söylemek güçtür. Bazı tezkireler şairin hayatı ile ilgili bilgi veren biyografik malumatlara ağırlık verirken bazı tezkireler ise yoğunluklu olarak şairin şiirlerine yer vermeyi tercih etmiştir. Kimi tezkireler ise bu her iki hususun yanı sıra bir de şairin şiirlerini sanatsal açıdan değerlendirme yoluna gider. Hangi açıdan bakılırsa bakılsın tezkireci, şairlerle ilgili bu değerlendirmeleri yaparken mutlaka farklı kaynaklardan istifade etmek zorundadır. Türk tezkirecilik geleneğine bakıldığında zeyl olarak yazılan tezkireler dışında hemen hemen bütün tezkirelerin yazılı ve sözlü birçok kaynaktan istifade ettikleri görülür. Sözlü ve yazılı kaynakların kullanılma sıklığı tezkireden tezkireye farklılık gösterir. Bu kaynakların kullanılma sıklığı tezkirecinin kaynakları elde etme durumuna göre değişmektedir. Örneğin Âşık Çelebi’nin Meşâ’irü’ş-şu’arâ tezkiresinde tezkireci, yazılı kaynak kullanmak yerine şairlerin önemli bir kısmını tanıdığı için onlardan birebir bilgi edinme yoluna gider. Öte yandan Gelibolulu Ali’nin Künhü’l-ahbâr tezkiresinde ise özellikle tezkirecinin tarihçi kimliğinden dolayı tarih kitapları ve farklı şair tezkireleri gibi yazılı kaynaklardan istifade ettiği görülür. Ancak bazı tezkireciler eserlerini vücuda getirirken yazılı ve sözlü birçok kaynağı tenkit etme yoluna gitmiştir. Tezkireci istifade ettiği kaynakları genellikle şairin biyografisi ile ilgili hususlar ve şiiri hakkında tenkide tabi tutmuştur. Kimi tezkireciler bahsettikleri kaynakların bilgi yanlışlarını düzeltmek için farklı kaynaklara müracaat ederken bazı tezkireciler ise tenkitlerini sadece verilen bilginin yanlış olduğuyla sınırlandırmıştır. Yazıldığı tarih itibariyle Türk tezkirecilik geleneğin yazılı kaynak tenkidinin yapıldığı ilk tezkire 1564 tarihinde Bağdatlı Ahdî Çelebi tarafından kaleme alınan Gülşen-i Şu’arâ adlı şairler tezkiresidir. Tezkirede çok etraflı bir tenkit algısı güdülmeden yazılı kaynak sadece yüzeysel açıdan değerlendirmeye tabi tutulmuştur. Ahdî’nin tezkiresinde eleştiriye tabi tuttuğu kaynak, kendisinden önce Latîfî’nin kaleme aldığı Tezkiretü’ş-şu’arâ ve Tabsırâtü’n-nuzamâ adlı şairler tezkiresidir. Latîfî tezkiresi, özellikle biyografisi verilen çoğu şairi doğduğu şehir olan Kastamonu’ya ait göstermesi sebebiyle eleştirilmiştir. Türk tezkirecilik geleneğinde Ahdî ile başlayan yazılı kaynak tenkidi daha sonraki tezkireciler tarafından da sürdürülmüştür. Tezkiresinde yazılı kaynak eleştirisi yapan tezkireciler başta Ahdî Çelebi olmak üzere Âşık Çelebi, Esrâr Dede, Riyâzî, Mehmed Siraceddin ve Mehmed Tevfik’tir. İsimleri zikredilen bu tezkireciler, eserlerinde kimi zaman yazılı, kimi zaman da sözlü kaynakları eleştirmişlerdir. Tezkirecilerin bazıları eleştiriye tabi tuttuğu kaynağı tenkide mevzu olan sebepleri de ifşa ederek ortaya koymaya çalışırken; kimi tezkireciler ise kaynağı sadece yüzeysel açıdan tenkit etmiş ve çoğu kez de bunu tek bir cümleyle geçiştirmiştir. Bu bildirimizde XV. yüzyıldan XX. yüzyıla kadar tezkirecilerin eserlerinde yaptıkları kaynak tenkidine kısaca yer verilmiştir. Anahtar Kelimeler: Şair Tezkireleri, Kaynak Tenkidi, Yazılı Kaynak. 50 IV. Uluslararası Türk Kültür Coğrafyasında Eğitim ve Sosyal Bilimler Sempozyumu 27-30 Haziran 2018/Bakü-Azerbaycan IV. International Symposium on Educational and Social Sciences in Turkish Cultural Geography 27-30 June 2018/Baku-Azerbaijan Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti - Simvolik Polisemiya Və Sovet Senzurası Dos.Dr. Günay QARAYEVA AMEA N.Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutu, Bakı, Azərbaycan. gunaygarayeva@gmail.com XÜLASƏ Senzura bir çox sahələri əhatə edən və müxtəlif sferalarda müəyyən qadağaların tətbiq olunmasına nəzarət edən sistemdir. Bədii söz sənətində senzuranın tətbiqində əsas vasitələrindən biri polisemiya ⃰ ilə mübarizə idi. 1920-ci il aprel çevrilişindən sonra Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətin süquta uğramasından sonra, bolşeviklərin Azərbaycanda sovet hakimiyyətinin proqram və ideyalarını həyata keçirmək, cəmiyyətdə yeni düşüncə tərzini formalaşdırmaq istiqamətində apardığı mübarizə, müəyyən qadağaların tətbiq olunması ədəbi aləmə də təsirsiz ötüşmədi. İlk növbədə fikri, düşüncəsi, amalı Cümhuriyyətlə bağlı olan yüksək vətəndaşlıq, milli təəssübkeşlik hissinə malik şair və ədəbiyyat adamları göz altına alındı. Qlavlit bədii sənətdə senzuranın tətbiqində ən intensiv və operativ vasitələrdən biri kimi diqqəti əsərlərdəki məna yozumlarına yönəltdi. Polisemiyaya qarşı mübarizə sovet poeziyasının yeni ideoloji proqramını müəyyənləşdirmək, bu istiqamətdə təbliğatı gücləndirmək, türkçülük ideyalarına, milli-mənəvi sərvətlərə, ənənəyə qarşı çıxmaq, milli düşüncəyə bağlı olan qüvvələrə siyasi repressiyaları gerçəkləşdirməkdə idi. 1920-ci illərin əvvəllərindən başlanan bu mübarizə 1930- cu illərə doğru daha da intensivləşdi. H.Cavid, Ə.Cavad, M.Müşfiq, A.Şaiq, H.Sanılı və bir çox söz adamları yeni qurluşun normativlərinə zidd olaraq şeirlərində işlətdikləri polisemik söz və simvollara görə təqib olunur, sorğu-suallara çəkilir, təzyiqlərə məruz qalırdılar. 1920- ci illərdə Ə.Cavadın “Göy göl” şeiri ətrafında başlanan müzakirələr, qurulan məhkəmələr get-gedə intensivləşdi. Qlavlitin H.Cavid, Ə.Cavad, M.Müşfiq, H.Sanılı və b. əsərləri üzərində apardığı araşdırmalar milli simvolik sistemin ciddi nəzarətə götürülməsi, söz – simvolların sıxışdırılması, poetik dövriyyədən çıxarılması ilə sonuclandı. Diqqət çəkən məqamlardan biri budur ki, yalnız Cümhuriyyətlə əlaqələndirilən simvol, rəmz, işarə və sözlər (ay,ulduz, mavi rəng, Səməndər quşu və s.) deyil, yeni quruluşun təntənəsinin bədii göstəricisi olan (pambıq, traktor) söz və obrazlarda da müxtəlif mənalar axtarılırdı. Bir sözlə göz altına alınan şairlərin mövzusundan asılı olmayaraq şeirlərində işlətdikləri söz-simvollar ədəbi tənqid tərəfindən deşifrə olunub şairlərə qarşı mübarizə silahına çevrilirdi. Konfransa təqdim olunacaq məruzədə Azərbaycanda 1920-1930-cu illər ədəbi prosesində sovet senzurası və polisemiya ilə mübarizə prosesi repressiyaya uğramış şairlərimizin şeirləri, mətbuat və ədəbi məhkəmələrdə onlara qarşı yönəldilən ittihamlar əsasında geniş şəkildə araşdırılacaqdır. Açar sözlər: Azərbaycan, şeir, senzura, simvol, polisemiya, repressiya ⃰ [ yun.poly – çox və sema –işarə] dilç. Bir sözdə bir neçə mənanın olması; sözün çoxmənalılığı. Yüklə 2,88 Mb. Dostları ilə paylaş:
|