Microsoft Word Yasar ?hm?dov-dissertasiya docx
Yüklə 0,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
43
haqqına əlavə vergi, bəzi ölkələrdə - Latın Amerikası regionunun bir sıra dövlətlərində debet əməliyyatlarına vergi tətbiq edilir. Yəni bank hesablarından vəsaitlər silinəndə, nağd vəsait götürüləndə, kreditlər üzrə faizlər ödəniləndə bu vəsaitlərin 0,2-2,0%-i miqdarında vergi tutulur. 46 Tədqiqatlarla müəyyənləşdirilib ki, belə özünəməxsus «ƏDV»-nin aşağı dərəcələri büdcə gəlirlərinin əldə olunması üçün effektiv bir yoldur. Ancaq yüksək dərəcələrdə vergi bazasının müxtəlif üsullarla kiçildilməsi, maliyyə resurslarından istifadənin təhrifi baş verir. 47
Bank əməliyyatlarının vergiyə cəlb olunmasının spesifik metodoloji xüsu- siyyətlərindən biri də faiz gəlirlərindən vergitutma üsullarıdır.Müxtəlif ölkələrin vergi sisteminin araşdırılmasından aydın olur ki, faiz gəlirlərinin vergiyə cəlb olunmasında üç yanaşma – gəlir vergisinin kompleks sistemlərinin tətbiqi, gəlir vergisinin ikili sistemi və səhmdar kapitalına vergi güzəştləri yanaşmaları mövcuddur.Kompleks sistem (Comprchensive income tax sistem) faiz gəlirlərinin ümumi gəlir bazasına daxil edilməsini və vaxud bazadan vergi tutulmasını nəzərdə tutur. kili sistem (dual income tax) və ya D T faiz gəlirlərindən ayrıca vergi tutulmasını müəyyən edir. 48
gəliri, kreditlər üzrə gəliri, səhmlər üzrə dividendi və s.-ni vahid gəlir vergisi şkalası üzrə vergitutmaya cəlb etməklə, investisiya fəallığına müəyyən təsir göstərir.Depozit üzrə faizin 10%-li dərəcə ilə deyil, vahid baza daxilində 15-20 və 30%-li dərəcə ilə vergiyə cəlb olunması, əlbəttə ki, depozit qoyuluşlarına stimulu nisbətən zəiflədir. Bu baxımdan D T yanaşmasını kifayət qədər effektiv hesab etmək olar və bir çox tədqiqatçılar da bu qənaətdədirlər: «Kapitaldan gəlirlərə aşağı verginin tətbiqi kapital təklifinin yüksək elastikliyinin təmini və ... beynəlxalq rəqabətqabiliyyətinin saxlanması
46 Налогообложение . Теории, проблемы, решения / Под реакцией В.П.Вишневского. Донецк, 2006, 394-395с. 47 Kirilenko A. Summers V.Bank Debit Taxes: Yield vs. disinter mediation. World Bank, 2002, p117 48 Вовченко Н.Г., Кармала К.В. Финансовые системы зарубежных государств. Ростовна-Дону, 2005.
44
üçün praqmatik vasitədir». 49
Ancaq eyni zamanda qeyd olunmalıdır ki, D T sistemi vergitutmanın vertikal və horizontal - yaxud üfiqi və şaquli bərabərlik prinsiplərini pozur. Bəllidir ki, daha təminatlı fərdlər depozitə, səhmə və s.-yə vəsait yatıra bilirlər və varlıların gəlirlərinin aşağı dərəcə ilə vergiyə cəlb edilməsi – məsələn, depozit üzrə faizlərdən ildə 100 min manat gəlir əldə edənin 10%-li dərəcə ilə cəmi 10 min manat vergi ödəməsi, doğrudan da, şaquli bərabərliyin pozulması hesab oluna bilər. Çünki depozitə vəsait yatırmaq imkanı olmayan və ildə cəmi 20 min manat gəlir - əmək haqqı alan fərdsə, 20-35%-li dərəcələrlə vergiyə cəlb olunur. Beləliklə, vergitutmanın ədalətliliyi pozulur, ancaq bu cəhət hələ D T-in yararsızlığını təsdiq etmir və vergitutmanın ədalətlilik – effektivlik balansı başqa bir müstəvidə də həll oluna bilər.Kapitaldan gəlirlərin proqressiv vergitutmaya cəlb olunmamasında yaranan neqativ effektlər əmlak vergisindən, aksizlərdən effektiv istifadə ilə minimallaşdırıla bilər. Yəni varlı sərbəst vəsaitlərini depozit, səhm alqısına və s.-yə yönəldib, yüksək gəlir əldə edəndə, vergi «cəzasına» məruz qalması əvəzinə bahalı əmlak əldə edəndə, vergi «cəzası» çəkməlidir və bu yanaşma həm ədalətliliyi, həm də effektivliyi təmin edir. Korporativ kapitala vergi güzəşti və ACE sistemi kapitalın bazar faizi normasına uyğun həcmdə vəsaiti mənfəət vergisi bazasından çıxmağa imkan verir. Bu sistemin, yəqin ki, əlavə şərhi də gərəkdir.Xarici ölkələrin vergi qanunvericiliyindən bəllidir ki, korporasiyalar həm xalis mənfəətdən vergi, həm də səhmdarlar dividend ödənişlərindən vergi ödəyirlər. Bundan başqa, kapitalın artımına, məsələn, bir il öncə biri 100 manata qiymətləndirilən səhmin bu il 120 manata qiymətləndirilməsindən yaranan artıma da vergi ödənilir. ACE sistemi kapital artımına faizlərin, bölünmüş mənfəətin (dividendlərin) vergiyə cəlb edilməsi zamanı bazar norması səviyyəsində güzəşt nəzərdə tutur. Yəni bazarda orta gəlirlilik norması 10% olubsa, faiz gəliri 15%-dirsə, vergi 5%- lik fərqə tətbiq edilir.
49 Levin M., Pitter P. Taxation of Financial Intermediation in Industrialized Countries. World Bank, 2003, p7 45
Ə lbəttə ki, bu sistemi tam təkmil hesab etmək mümkün deyil, bazar norması kimi nisbətən yayğın meyar əsasında verilən güzəştlər vergitutmanın kifayət gədər təhrif olunmuş nəticələrinə səbəb ola bilər. Bu və başqa cəhətlərə görə ACE sisteminin praktik tətbiqi faktik olaraq reallaşmayıb. ACE sistemi barədə şərhdən belə görünə bilər ki, bu sistemin kredit təşkilatlarından vergitutma ilə əlaqəsi yoxdur. Ancaq biz, bir tərəfdən, nəzərə almalıyıq ki, banklar, bir qayda olaraq, korporativ formada təşkil olunur. Bundan başqa, bank əməliyyatları zamanı faiz gəlirləri ödənilir və bu baxımdan da ACE sistemi bank əməliyyatlarının vergiyə cəlb edilməsinin metodoloji əsaslarından biri hesab edilə bilər. Kredittəşkilatlarındanvergitutmanınnəzəri-metodoloji ə sasları
barədə təh-
lilləriyekunlaşdırıb, birməqamı daqeydetməliyik.Təkmilvergitutmasistemləritəkcə nəzəribaxışlar ə sasındatəşəkkültapmır.Müxtəlif ölkələrinpraktikvergi- tutmasistemləribaşqaları üçünnümunəyə çevrilir.Bubaxımdanbank ə məliyyat- larınınvergiyə cəlbedilməsininxaricitəcrübələrinintəhliliməqsədəuyğundur. Yüklə 0,83 Mb. Dostları ilə paylaş:
|