Microsoft Word Yasar ?hm?dov-dissertasiya docx

36 

 

zamanda yüksək gəlirlər yüksək risklərlə müşayiət olunur.  

Vişnevski modelinə görə, əhali depozitə

y

i

i

d

i

k

y

y

=

 həcmdə vəsait yönəldir və burada 

d

i

y

- 

i

 ildə depozitə yönələn vəsait, 

i

y

- fərdin malik olduğu vəsait, 

y

i

k

- isə yığımın hansı 

hissəsinin  depozitə  yönəldiyini  göstərən  əmsaldır.

36

  Deməli,  bu  əmsal  faiz  dərəcəsi  və 

risk səviyyəsindən asılıdır. Maliyyə nəzəriyyəsindən bəllidir ki, investisiya qərarlarının 

qəbulunda 

(

)

i

B

i

A

fd

d

d

f

d

β

σ

β

⋅

⋅

+

⋅

−

+

⋅

=

2

13

ˆ

ˆ

  düsturuna  da  əsaslanılır.

37

Yeni  hər  hansı 

qiymətli  kağızın  alqısı  barədə  qərar  bazardakı  orta  gəlirliliyi  –

13

ˆ

d

,  risksiz  gəlirliliyi  - 

d

f

⋅

, 

β

  risklə,  həmin  qiymətli  kağızın 

β

  riskini  - 

i

β

,  bazar  üzrə  dispersiyanı  nəzərə 

almaqla  qəbul  olunur.  Yəni  bazarda  risksiz  faiz  dərəcəsi  5%-dirsə  və 

iB

i

iB

i

r

σ

σ

β

/

⋅

=

 

düsturu ilə müəyyənləşən 

β

 əmsalı sıfra bərabərdirsə, gözlənilən gəlirlilik 5% təşkil edə 

bilər. Dəqiqi, illik 5%-lə depozitə əmanət yönəldən şəxs depozit faizini əldə edəcəyinə 

ə

min ola bilər.

38

Ancaq bəllidir ki, faizlərin yüksəlməsi standart kənarlaşmanı - σ-nı və 

ardıcıl olaraq 

β

 əmsalını da yüksəldir və şübhəsiz ki, risk – gəlirlilik münasibətlərinin 

yeni  mənzərəsi  yaranır.  Bu,  məsələnin  bir  tərəfidir.  kinci  tərəfdən,  risk  –  gəlirlilik 

münasibətlərini  yeni  müstəviyə  çıxaran  ikinci  faktor  –  faizlərə  vergi  ödənişləri  aşkara 

çıxır.  

Biz vergi nəzəriyyələrini təhlil edərkən göstərdik ki, fərdlər vergini nəzərə almaqla 

gəlirlərini  diskontlaşdırırlar.  Maliyyə  nəzəriyyəsindən  bəllidir  ki,  vergitutma  nəzərə 

alınanda  diskont  dərəcəsi  –  d·(d-vergi)/(1+vergi)  düsturundan  çıxarılan  göstərici  ilə 

ə

vəzlənir. Yəni əmanətə yönələn vəsaitin cari dəyəri 













+

−

+

⋅

=

верэи

верэи

1

1

1

d

Gd

cd

x

 

                                                  

36

Налогообложение

. Теории, проблемы, решения / Под реакцией В.П.Вишневского. Донецк, 2006, 406 с. 

37

Sadıqov M., Hüseynov A., Zeynalov V. Korporativ maliyyə. Bakı: 2007, 504s. 

 

38

Sadıqov M., Hüseynov A., Zeynalov V. Korporativ maliyyə. Bakı: 2007, 193 s. 

 

---

37 

 

düsturu  ilə  müəyyən  olunur.  Aydındır  ki,  vergitutma  depozitə  qoyuluşuna  stimulu 

müəyyən qədər azaldır və bütün bu aspektləri nəzərə alan V.Vişnevski bank xidmətinə 

tələbat  əmsalını  müəyyənləşdirmək  üçün  riyazi  aparatdan  istifadə  edərək  aşağıdakı 

düsturu təklif edir: 

(

)

(

)

2

2

1

B

B

r

C

r

e

A

K

d

t

d

y

i

−

⋅

−

−

⋅

=

µ

 

Burada 

d

r

- depozitlər üzrə bank faizi; 

d

t

r

- faiz gəlirlərinə vergi dərəcələri; 

µ

, 

A

, 

B

, 

C

– əmsallardır.  

Faiz dərəcələri, risk və vergitutma ilə bank xidmətlərinə tələbat əmsalı arasındakı 

ə

laqələrin təxmini qrafik təsviri isə aşağıdakı kimi olur: 

Qrafik 1.1. Faiz dərəcələri (risklər nəzərə alınmaqla) və 

 depozitlərə tələbat əmsalı 

 

 

Qeyd  olunanlara  və  qrafik  təsvirə  əsaslanıb,  iddia  edə  bilərik  ki,  vergitutma 

nəticəsində  eyni  depozit  faizi  dərəcəsində  depozitə  tələbat  əmsalı  azalır.  Vişnevski 

modelindən və başqa nəzəri baxışlardan bəlli olan budur. Amma Vişnevski modeli vergi 

dərəcələrinin  dəyişməsi  ehtimalına  diqqətsiz  yanaşır.  Model  yalnız  vergitutmadan 

öncəki və sonrakı situasiyanı aydınlaşdırır. Depozitə tələbat əmsalı düsturundan aydındır 

ki, bütün başqa göstəricilər sabit qalanda, 

d

t

r

-nin - vergi dərəcəsinin yüksəlməsi depozitə 

Верэитутмайа 

гядяр 

Верэитутмадан 

сонра 

К

Й

 

р

д

 

---