Microsoft Word Yasar ?hm?dov-dissertasiya docx
Yüklə 0,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
41
Bu baxımqan qeyd edilməsi gərək olan məsələlərdən biri kredit təşkilatlarının özünəməxsus impliçit verginin təsirinə məruz qalmasıdır.Bəllidir ki, Azərbaycan qanunvericiliyi də başqa ölkələrdəki kimi, banklarda məcburi ehtiyatların yaradılmasını tələb edir. 41 Yəni bank depozitlərinin və digər passivlərin müəyyən hissəsi – 10-15% və ya başqa faizi Mərkəzi banklardakı müxbir hesablarda, həmçinin nağd şəkildə bank kassalarında saxlanır.Məlumdur ki, məcburi ehtiyat mexanizmi həm özünəməxsus sığorta funksiyalarını, həm də makroiqtisadi tənzimləmə funksiyasını yerinə yetirir.Eyni zamanda, bu ehtiyatların yaradılması kredit bazasının kiçilməsinə, bankın maliyyə göstəricilərinin müəyyən qədər pisləşməsinə də səbəb olur.Belə ki,
məbləğ depozit üçün müştərilərə ( ) fdx x + vəsait ödəyən bank kreditə ( ) ε M x − məbləğini yönəldə bilir. ( ) (
) k f M x fdx x ε − 〈 + şə rtinin ödənilməsi–dəqiqi, bankın fəaliyyətinə hərhansı motiv yaradılması kreditin faizlərinin - k f -nın müəyyən qədər yüksəlməsini və son nəticədə kredit xidmətlərinə tələbatın müəyyən qədər azalmasını şərtləndirir.Ancaq bu inpliçit– «gizli» vergitutmanın effekti sadəcə bu cəhətlə məhdudlaşmır.Məcburi ehtiyat normaları, dahadoğrusu, bu normaların səviyyəsi maliyyə xidmətləri üzrə ölkələrarası rəqabətdə də mühüm rol oynayır.Məsələn, A və
B ölkələrində məcburi ehtiyat normaları müvafiqolaraq 10 və 5% olsa, eyni deposit məbləği–
həcmində A ölkəsindəki bankın resursu (X-0,1X), B ölkəsindəki bankın resursu isə (X-0,05X) təşkil edəcək. Deməli, B ölkəsindəki bank izafi resursdan - 0,05X vəsaitdən istifadə etmək imkanına–deposit faizlərini qismən yüksəltmək, kredit faizlərini qismən azaltmaq, əlavə cari və perspektivgəlirlər əldə etmək imkanına malikdir.Məcburi ehtiyat normalarının ölkələrarası fərqi həm də arbitraj əməliyyatlarına mühüm bir əsasyaradır.Belə ki, yüksək deposit faizinə görə A ölkəsinin X depoziti
B ölkəsində yerləşdirilir.Eyni zamanda B
ölkəsindəki bankdan X məbləğ ucuz kredit götürülür. Deməli, həmdə B ölkəsi
A -nın
resursları hesabına özmaliyyə sektorunda əlavə sərvət– əlavə dəyər yaratdı.Bu cəhətlərlə birgə qeyd etməliyik ki, məcburi ehtiyat normalarına münasibətdə praktik baxışlar
41 Banklar haqqında sənədlər toplusu. Bakı: 2006, səh 35 42
yekcins deyil və Avropa Mərkəzi Bankı hesab edir ki, «…minimale htiyatlar sistemindən istifadə olunmasa, …Mərkəzi Bank pul bazarının nisbi qeyri-sabit faiz dərəcələri ilə üzləşəcək. 42
normalarının müəyyənləşməsi zamanı bank sektorundakı qlobal rəqabəti nəzərə almaq gərəkdir.Eyni bir nəticə depozit faizlərinin vergiyə cəlb olunmasına münasibətdə də yanlış deyil. Bank əməliyyatlarının vergiyə cəlb olunmasındakı spesifik xüsusiyyətlərdən biri də Ə DV ilə bağlıdır.Bəllidir ki, maliyyə xidimətləri, o cümlədən əksər əsas bank ə məliyyatları ƏDV-dən azad olunurlar və Azərbaycan Respublikası Vergi Məcəlləsinin 164.1.2 maddəsi də maliyyə xidmətlərini ƏDV-dən azad edir. 43
Bir çox tədqiqatlarda düzgün qeyd olunur ki, maliyyə xidmətlərinin ƏDV-dən azad olunması əsası sosial və ya ictimai maraqların daha dolğun qorunmasına bağlı deyil. 44
olunur: «…Maliyyə xidmətlərinə görə mükafat impliçit formada aşkara çıxa, daha doğrusu, marjada - bir neçə monetar axından sonra yaranan fərqdə gizlədilə bilər. Bu halda mükafatın – ƏDV-nin tətbiqi üçün bazanın ölçülməsinin asan yolu mövcud olmur».
45 A.Teyt də belə bir çətinliyin mövcudluğunu qeyd edir və bildirir ki, bankların faiz gəlirləri kapitalın dəyərini, inflyasiya səviyyəsini, vasitəçilik xərcinin birləşməsini nəzərə almaqla müəyyənləşir və bu baxımdan belə gəlirlərin ümumi ƏDV sisteminə daxil edilməsi çətindir. Bir çox maliyyə xidmətlərinin ƏDV-dən azad olunmasının kompensasiyası mexanizmi kimi bəzi ölkələrdə – məsələn, Fransada maliyyə institutları işçilərinin əmək
42 European Sentral Bank. The use of a minimum reserve sistem by the European System of Central Banks in Stage Three: Final. Spesification.Frankfurt, 1998. 43 Azərbaycan Respublikasının Vergi Məcəlləsi. Bakı: Qanun, 2005, səh 181 44 Налогообложение . Теории, проблемы, решения / Под реакцией В.П.Вишневского
Донецк
, 2006, 392с. 45 Poddar S. Value - added Tax for Financial Services.World Bank, 2003, 6 p. Yüklə 0,83 Mb. Dostları ilə paylaş:
|