Microsoft Word Yasar ?hm?dov-dissertasiya docx
Yüklə 0,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Sxem 1.2. M
29
aktivlərə nisbəti kimi hesablanmış - ROA) 0.8%, kapitalın gəlirliliyi (vergi ödənilənədək xalis mənfəətin orta kapitala nisbəti kimi hesablanmış - ROE) 7.1% təşkil etmişdir. Bankların əldə etdikləri mənfəət (vergi ödənilənədək) 169.9 mln. manat olmuş, vergilər ödənildikdən sonra isə xalis mənfəətin həcmi ötən illə müqayisədə 2 dəfə artaraq 130 mln. manat təşkil etmişdir. Vergi, rüsum və digər dövlət büdcəsinə ödənişlərin ödəniş kartları ilə aparılmasının stimullaşdırılması məqsədilə büdcə ödənişləri üzrə aşağı xidmət haqqı tarifi müəyyən edilmiş və “Visa Inc.” və “MasterCard Worldwide” beynəlxalq kart təşkilatları və onların prinsipal üzvü olan banklarla razılaşdırılaraq tətbiqinə başlanılmışdır. “Banklar haqqında” Qanunun 32-ci maddəsinə əsasən, banklar Milli Bankdan aldığı bank lisenziyasında qadağan edilməyibsə, aşağıdakı bank əməliyyatlarını və bank sövdələşmələrini həyata keçirə bilərlər. Hüquqi nöqteyi-nəzərdən bank əməliyyatları və bank sövdələşmələri ayrılıqda nəzərdən keçirilməlidir. Çünki vergitutma bazasının formalaşması baxımından bu iki proses arasında xeyli fərq var. Beləliklə, bank ə məliyyatlarına - tələbli və müddətli depozitlərin (əmanətlərin) və digər qaytarılan vəsaitlərin cəlb edilməsi, kreditlərin (təminatlı və ya təminatsız) verilməsi, o cümlədən istehlak və ipoteka kreditləşdirilməsi, reqres hüququ ilə və ya belə hüquq olmadan faktorinq, forfeytinq, lizinq xidmətləri və digər kreditləşdirmə növləri, fiziki və hüquqi şə xslərin hesablarının, o cümlədən bankların müxbir hesblarının yazılması və aparılması, klirinq, hesablaşma-kassa xidmətləri, pul vəsaitinin, qiymətli kağızların və ödəniş vasitələrinin (o cümlədən kredit və debet kartları, yol çekləri və bank köçürmə vekselləri) buraxılması və qanunla qadağan olunmayan digər xidmətlər aiddir. Bank sövdələşmələrinə isə - öz hesabına və ya müştərilərin hesabına maliyyə vasitələrinin (o cümlədən çeklərin, köçürmə veksellərinin, borc öhdəliklərinin və depozit sertifikatlarının), xarici valyutanın, qiymətli metalların və daşqaşların, valyuta və faiz vəsaitlərinin,səhmlərin və digər qiymətli kağızların, habelə forvard kontraktlarının,
30
svoplara dair sazişlərin, fyuçerslərin, opsionların və valyutalara, səhmlərə, istiqrazlara, qiymətli metallara və ya faiz dərəcələrinə aid digər törəmə vasitələrin satın alınması və satılması, qiymətli metalların əmanətə cəlb edilməsi və yerləşdirilməsi,öhdəliklərin icrasına təminatların, o cümlədən qarantiyaların verilməsi, öz hesabına və ya müştərilərin hesabına akkreditivlərin açılması; qiymətli kağızlar bazarında peşəkar fəaliyyət; maliyyə müşaviri, maliyyə agenti və ya məsləhətçisi xidmətlərinin göstərilməsi; kreditlərə və kredit qabiliyyətinin yoxlanılmasına dair informasiya verilməsi və xidmətlər göstərilməsi; sənədləri və qiymətliləri,o cümlədən pul vəsaitlərini saxlanca qəbul etmək (xüsusi otaqlarda və ya seyf qutularında saxlamaq); qiymətlilərin, o cümlədən banknotların və sikkələrin inkasasiya edilməsi və göndərilməsi, lizinq, və s. xidmətlər aiddir. Ümumiyyətlə, mikroiqtisadi səviyyədə hər bir müəssisə özünün təsərrüfat fəaliyyəti zamanı bank xidmətlərindən istifadə edir. Bununla belə, bank xidmətlərinin müxtəlifliyi təcrübədə çoxsaylı problemlərin yaranmasına gətirib çıxarır ki, bunlar da ə sasən mühasibat uçotunun dürüst aparılması və belə xidmətlərin vergiyə cəlb edilməsi incəlikləri ilə bağlı olur. Vergi münasibətləri çərçivəsində banklar və digər kredit təşkilatları iki məzmunda həm vergitutma subyekti (vergi ödəyicisi), həm də vergi nəzarətini həyata keçirən agent kimi çıxış edir.
31
1.3. Bank fəaliyyətinin vergiyə cəlb edilməsi sistemləri və iqtisadi effektivlik: nəzəri konsepsiyalar
Maliyyə vəsaitlərinin ilkin bölgüsü də, təkrar bölgüsü də - əsasən vergitutma ilə reallaşan bölgü də investisiya komponentinin həcminə təsir edə bilər və doğrudan da, «…dövlət xərclərinin və cari istehlakın payı nə qədər yüksək olarsa, gələcək inkişafa bir o qədər az vəsait qoyular». 29
29 Фишер
С., Дорнбуш Р., Шмалензи Р. Экономика, М.: 1999, 557 с. - малиййя вясаитляринин илкин ахыны - малиййя вясаитляринин тякрар ахынлар Малиййя сектору Хцсуси сектор
малиййя базарлары
Дювлят сектору верэи верэи
Ев тясяррцфатлары верэи Йыьым
Истещлак Йыьым
Инвестисийалар
32
lk baxışdan elə görünə bilər ki, fiskal və monetar siyasət arasındakı bu əlaqələrin birbaşa bank əməliyyatlarından vergitutmaya bağlılığı yoxdur. Belə ki, vergi təkcə banklardan deyil, hər bir təsərrüfat subyektindən tutulur. kincisi, monetar siyasətin reallaşmasında banklar həlledici rol oynasalar da, bu siyasətin hazırlanması banklara aid olmur. Ancaq bankların və bank əməliyyatları fəaliyyətinə bir qədər diqqətli baxışdan aydın olur ki, banklar bu proseslərin fəal oyuncularıdır. Çünki bütövlükdə vergitutmadakı dəyişmələr və ya yüksəlmələr «X» müəssisənin investisiya imkanlarını a məbləğ, «Y» fərdinin investisiya imkanlarını b məbləğ azaldır və yığılan vəsaitlərin dövlət tərəfindən necə istifadə olunacağı - fiskal siyasətin hansı model üzrə gerçəkləşəcəyi, nə qədər effektiv nəticə verəcəyi heç də öncədən dəqiq bəlli olmur. Bundan başqa, bank əməliyyatlarından vergitutma, daha doğrusu, vergitutmanın yüksəlməsi investisiya fəallığına ikinci neqativ təsir göstərir.Bu vergitutma həm passiv ə məliyyatların - depozit qoyuluşlarının nisbətən passivləşməsinə, həm də passiv ə məliyyatlar üzrə - kredit qoyuluşları üzrə resursların nisbi məhdudlaşmasına və kreditlərin əlavə bahalaşmasına gətirir.Nəticə bəllidir.Bütövlükdə vergitutma dəyişmələri depozitə yönələcək sərbəst vəsaitlərin həcmini, ayrılıqda faiz gəlirlərinin vergiyə cəlb olunmasındakı yüksəlmələr azalan sərbəst vəsaitlərin depozitə yönələn hissəsinin nisbi azalmasını şərtləndirir. Bundan başqa, postsosializm mühitində fiskal siyasətlə monetar siyasətin optimal balansını tapmaq asan olmur.Qiymətli kağızlar bazarının zəif inkişaf etməsi reallığında pul bazarındakı bahalığın qarşısını almaq - fiskal siyasətin neqativ nəticələrini minimallaşdırmaq asan olmur.Dövlət qiymətli kağızlar bazarının zəifliyi belə bir çevikliyə imkan yaratmır və bəllidir ki, mərkəzləşmiş kredit ayırmaları rıçağından istifadə imkanları da məhdud olur. Nəzərə almaq gərəkdir ki, ölkədə kredit qoyuluşları ÜDM-in 24,3%-ni təşkil edir və bu baxımdan Azərbaycan inkişaf etmiş ölkələrin
Yüklə 0,83 Mb. Dostları ilə paylaş:
|