Microsoft Word Yasar ?hm?dov-dissertasiya docx
Yüklə 0,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
52
edir. Bank əməliyyatlarına ƏDV tətbiqinin spesifik cəhəti ondan ibarətdir ki, əksər maliyyə xidmətlərindən ƏDV tutulmur. Avropa Birliyi (AB) zonasında kreditlərin verilməsi, bank qarantiyaları, ödənişlər, pul baratları, çeklər, və s. ƏDV ödəmələrinə cəlb olunmur. Bununla yanaşı ƏDV-nin kredit təşkilatlarına tam aid olmadığını iddia etmək olmaz. Bir tərəfdən, kredit təşkilatları da başqa hüquqi və fiziki şəxslər kimi fəaliyyətləri üçün gərək olan məhsul və xidmətləri əldə edərkən, malın qiyməti daxilində Ə DV ödəyirlər. kinci tərəfdən, maliyyə xidmətlərinin ƏDV-dən tam azad edilməsi bütün ölkələri əhatə etmir. Bir sıra ölkələrdə ƏDV güzəştlərinə cəlb olunmayan maliyyə xidmətlərinin çeşidi artırılıb. Kanada, Sinqapur, Avstraliya və s. ölkələrdə belə bir təcrübədən istifadə olunur. ƏDV güzəştləri əvəzində xüsusi vergilər tətbiqi praktikası da mövcuddur və məsələn, Fransada bu məqsədlə maliyyə vasitəçiliyi ilə məşğul olan təşkilatların əməkdaşlarının əmək haqqına belə xüsusi vergilər təbiq edilir. Bu praktik nümunələrdə başqa bir çox bank əməliyyatlarının, daha dəqiqi, banklar tərəfindən göstərilən xidmətlərin ƏDV-yə cəlb edilməsi texniki tərəfdən çətinlik yaratmır və bu tip xidmətlər xarici ölkələrdə ƏDV-yə cəlb olunur. Məsələn, Ukraynada qiymətlilərin saxlanması, yubiley sikkələrinin satışı, operativ lizinq və s. ə məliyyatlardan ƏDV tutulur. Latın Amerikasının bəzi ölkələrində bir sıra bank ə məliyyatlarından – bank hesabından vəsaitlərin silinməsindən, nağd vəsaitlərin götürülməsindən və s.-dən ƏDV tutulur. Ötən əsrin 90-cı illərindən belə bir tədbirlər Argentina, Braziliya, Kolumbiya, Venesuela və s. ölkələrdə tətbiq olunub. Bank transaksiyalarına ƏDV-nin dərəcəsi 0,2-2% həddində müəyyən edilib və müxtəlif ölkələrdə fərqli bank əməliyyatlarını əhatə edib. Məsələn, Kolumbiyada əmanət faizləri üzrə müştərinin hesabına köçürülən vəsaitlər də ƏDV-yə cəlb edilir, Ekvadorda isə hətta hesaba daxil olan vəsaitlərdən də ƏDV tutulur. Argentinada da həm debet, həm də kredit transaksiyalarına ƏDV tətbiq olunur. 2001-ci ildə Argentinada bu vergi 0,6%, Braziliyada 0,36%, Venesuelada 0,75%-li dərəcələrlə tutulur. Bu verginin müsbət fiskal 53
nəticələri (ÜDM-in 1%-nə yaxın vergi daxilolmalarının əldə edilməsi), bəzi hallarda neqativ nəticələrdən (iqtisadi artıma mane olması) aşağı olub. Venesuelada bir dollar vergi ödəyən kredit təşkilatı bu əlavə vergiyə görə 28 sent gəlir itkisi ilə üzləşib, Kolumbiyada isə bu göstərici 41 sent olub. Xarici təcrübənin təhlilindən aydın olur ki, bank əməliyyatlarının ƏDV-yə cəlb edilməsi məsələsi kifayət qədər mürəkkəb bir problemdir və təkcə cari fiskal məqsədlər naminə bu əməliyyatları ƏDV-yə cəlb etmək effektiv deyil. Bank sistemində stabilliyin qorunmasında makroiqtisadi tənzimləmə mexanizmi kimi istifadədə məcburi ehtiyat normaları, əlbəttə ki, gərəkli bir vasitədir.Məcburi ehtiyat normalarının bu xüsusiyyətləri də, neqativ effektləri də xarici ölkələrdə, xüsusilə inkişaf etmiş ölkələrdə nəzərə alınıb.Əksər ölkələr məcburi ehtiyat normaları mexanizmindən istifadə etməyiblər, ancaq normalar kifayət qədər azaldılıb.Cədvəl 4-dən bu normaların məqbul səviyyədə olduğu aşkarlanır. Cədvəl 4 nkişaf etmiş ölkələrdə məcburi ehtiyat normaları Ölkələr və regionlar Ehtiyat normaları: öhdəliklərə %-lə Yerinə yetirilmə müddəti ABŞ
3-10% 2 həftə
Yaponiya 0,5-1,3% 1 ay Böyük Britaniya 0 - Avropa Birliyi 2,0% 1 ay
Bəllidir ki, post socialist ölkələrinin bir qismində - Rusiya, Ukrayna, o cümlədən Azərbaycanda məcburi ehtiyat normaları nisbətən yüksəkdir.(MərkəziBank 2009-cuildə likvidliyi yüksəltmək üçün məcburi ehtiyat normasını öncə 3%-ə,sonra 0,3-ə qədər azaldıb). Məsələn, Rusiyada əhalinin əmanətləri üçün normalar 7%, başqa cəlbolunan vəsaitlər üçün 10% təşkil edir.Ukraynada tələbolunan əmanətlər üzrə 6%, depozitlər üzrə 7%-li normalar tətbiq olunur. Ancaq bu ölkələrdə pul-kredit siyasətinin daha
54
effektiv həyata keçirildiyini, bank sisteminin AB ilə müqayisədə daha stabil olduğunu iddia etmək olmaz. nkişaf etmiş ölkələrdə məsələnin bu tərəfi–effektiv pul-kredit siyasətinin monetar stabilliyin yalnız məcburi ehtiyat normalarından asılı olmaması, yüksək dərəcəli normaların yığım, investisiya və iqtisadi inkişaf səviyyəsinə maneçiliyi dərk olunub və buna görə də ABŞ-da normaların yüksək səviyyəsi 12%-dən 10%-ədək azaldılıb.Ötən əsrin 80-ciillərində orta 6%-li dərəcələr tətbiq edən Almaniya isə bugün AB-nin üzvü kimi 2%-lidərəcə ilə kifayətlənir. nkişaf etmiş ölkələrdə tətbiq edilən məcburi ehtiyat normaları təkcə dərəcələrin aşağı olması ilə seçilmir. Bu normaların tətbiqi xüsusiyyətlərindən biri də dərəcələrin differensiasiyasıdır. Dərəcələrin differensiasiya olunması həm müxtəlif növ passiv ə məliyyatlar, həm də əmanət məbləğlərinin həcminə görə aparılır. Müxtəlif ölkələrdə depozit növlərinə görə məcburi ehtiyat normalarının dərəcələri differensiasiya edilir. Məsələn, Almaniyada depozit sertifikatları üzrə normalar tətbiq edilmədiyini nümunə göstərir. Bundan başqa, ABŞ-da tələbli əmanətlər üzrə 10%-li, müddətli əmanətlər üzrə 3% və ya başqa faiz normalarının tətbiqi praktikası da mövcuddur. ABŞ-da məcburi ehtiyat normaları həm də proqressiv şkalalar üzrə tətbiq edilir. Kredit təşkilatları əsas depozit növlərinin 7,1 milyon dollara qədər olan məbləğinə görə 0% dərəcə üzrə, növbəti 41,3 milyon dollar məbləğə görə 3% dərəcə üzrə, qalan yüksək məbləğlərə isə 10% dərəcə üzrə məcburi ehtiyat fondu yaratmalıdırlar. Faiz gəlirlərinin aşağı dərəcələrlə vergiyə cəlb edilməsi və ya vergitutma bazasından çıxılması yığım və investisiyaları, ardıcıl olaraq dayanıqlı iqtisadi inkişafı stimullaşdırır, kredit təşkilatlarının effektiv fəaliyyətinə imkan yaradır. Bütövlükdə maliyyə xidmətlərinin ƏDV-yə cəlbi çətin və qeyri-effektiv olsa da, bəzi bank xidmətləri üzrə ƏDV tətbiqi mümkündür və gərəklidir.
Yüklə 0,83 Mb. Dostları ilə paylaş:
|