Microsoft Word Yasar ?hm?dov-dissertasiya docx
Yüklə 0,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
33
müvafiq göstəricisindən - 161,3%-dən kifayət gədər geri qalır. 30
Aydındır ki, belə bir mühitdə effektiv monetar siyasət mərkəzləşmiş uçot dərəcələrinin artırılıb-azaldılması yolu ilə də gerçəkləşmir və məhdud resursun bankların maliyyə resurslarının artırılması üçün uçot dərəcələri xüsusi əhəmiyyətli faktor olmur.Bu cəhətləri nəzərə alsaq, iddia edə bilərik ki, postsovet mühitində bank ə məliyyatlarının vergiyə cəlb edilməsi sistemi həm də monetar siyasətin tərkib elemeyti kimi çıxış edə bilər.Transformasiya mühitində belə bir reallığı həm də başqa bir faktor şə rtləndirir.Bəllidir ki, transformasiya iqtisadiyyatı ölkələrində güclü fond bazarları mövcud deyil. 2000-ci illərin əvvəlində fond bazarının «gücü» - səhmlərin kapitallaşması həcmi 60 milyon manata yaxın qiymətləndirilirdi və yəqin ki, bu bazar ötən illər ərzində ciddi genişlənməyib. Belə ki, 2009-cu ildə Azərbaycan Qiymətli kağızlar bazarında dövriyyədə olan səhmlərin məbləği 3,6 mld.manat, yaxud ÜDM-in 10%-i həcmində olub.(Az.NK.hes.) Nəzərə alsaq ki, dünya fond bazarlarında kapital- laşma həcmi 38,9 trilyon dollardır, biz başqa bir iddia irəli sürə bilərik. 31 Biz iddia edə bilərik ki, sərbəst vəsaitlərin istehsal sektoruna cəlbinin əsas vasitəsiçiliyi kimi maliyyə vasitəçiləri çıxış edirlər.Deməli, postsovet mühitində «…maliyyə vasitəçilərinin başlıca funksiyası müştəriləri maliyyə bazarlarındakı birbaşa əməliyyatlar nəticəsində əldə olunacaq maliyyə xidmət və məhsullarından daha effektiv təmin etmək…» deyil. 32 Bu
mühitdə başlıca funksiya, ümumiyyətlə, müştərilərin maliyyə ehtiyaclarının ödənilməsidir. Bütün bu qeyd olunanları ümumiləşdirilib qeyd etmək olar ki, transformasiya mərhələsində bank əməliyyatlarının nisbi yüksək dərəcələrlə vergiyə cəlb edilməsi
30 Azərbaycan rəqəmlərdə, Azərbaycan Dövlət Statistika Komitəsi, 2007, səh11-25; World development indicators - 2006.The World Bank. Washington.p 284
31 World development indicators - 2006.The World Bank. Washington,p 280 32 Боди
З., Мертон К. Финансы. М.: 2003, с 94
34
məcmu tələbin effektiv strukturunun - uzunmüddətli iqtisadi inkişafa və ya investisiyaların artımına yönələn strukturunu formalaşdırmağa yardım etmir.Bank ə məliyyatlarının vergiyə cəlb edilmə sisteminin başlıca fundamental əsasını bu məqam təşkil edir və bu sistemlərin effektivliyi fiskal siyasətlə monetar siyasətin optimal balansı ilə müəyyənləşir. qtisadi nəzəriyyənin bu fundamental baxışları başqa tədqiqatlarla konkret istiqamətlər üzrə inkişaf etdirilib və vergitutmanın bank əməliyyatlarına kredit təşkilatlarının effektivliyinə təsiri öyrənilib. Bu baxımdan R.Karminalın tədqiqatları xüsusilə seçilir. Karminal kredit təşkilatlarının vergiyə cəlbetmə sistemlərinin effektivliyini araşdırmaq üçün öncə hesab edir ki, «istehsal üçün fiksasiya edilmiş proporsiyada iki faktor gərəkdir: sahibkar əməyi və xarici maliyyə (kapital). Sahibkarlar öz investisiya layihələrini maliyyələşdirmək üçün … əhalinin yığımlar və ya maliyyə vasitəçilərinin xidmətindən istifadə arasında seçim edə bilərlər». 33 P.Daymond, J.Marlesin və başqalarının bütövlükdə optimal vergitutmaya həsr olunmuş tədqiqatlarından fərqli olaraq Karminalın araşdırmaları birbaşa maliyyə vasitəçilərinin vergitutma sistemlərinə aiddir və müxtəlif vergi metodla- rının kredit təşkilatlarının effektivliyinə təsiri detallar üzrə aydınlaşdırılır.Karminal vergitutmanın kredit təşkilatlarına təsirini maliyyə vasitəçisinin rifahının azalması göstə- ricisi üzrə öyrənir.Daha doğrusu, statik vəziyyətdə müxtəlif vergilərin tətbiqinin – məsələn, depozitlərə verginin tətbiqinin kredit təşkilatlarının dəyərinə təsiri aşkarlanır. Bu vergilərin effektini Karminal cədvəl 1.3-də göstərilən kimi müəyyən edir.
33 ЖарковскаяЕ .П. Банковскоедело. М.: 2006. 34 Carminal R. Financial intermediation and the optimal tax system // Journal of Public Economics, 1997, №63, p.374. 35
Ə
- larının yerləşdi -
qərarlarının təhrifi
tutulması xərcləri
stehsala vergi (mənfəət vergisi) - - - + kapitala vergi + + - - depozitlərə vergi:
təkmil rəqabətdə + +
- nhisarçılıqda - -
+ təsiri, - təsiri yoxdur
resurslarının sahələr üzrə yerləşdirilməsini təhrif edir, nə müflişləşmə, nə də maliyyə qərarlarının qəbulunda təhrifə səbəb olmur. Təhrif və müflişləşməni yaradan əsas faktorlar kapitala və inhisarçılıq olmayan mühitdə depozitlərin vergiyə cəlb olunmasıdır. Karminal tədqiqatlarından belə aydınlaşır ki, təkmil rəqabətdə kredit təşkilatlarının aktiv və passiv əməliyyatları vergiyə cəlb edilməməlidir. Vergitutmanın bank əməliyyatlarına təsiri Ukrayna tədqiqatçıları V.Vişnevski, S.Steşenko tərəfindən də ətraflı araşdırılıb. Bir çox xarici iqtisadçıların - L.Skaunerin, A.Auerbachın, A.Kotlikoffun optimal vergitutmanın dinamik modellərinə istinad edən bu alimlər vergilərlə depozitə tələbat, kreditə tələbat arasındakı əlaqələri araşdırırlar. Təsərrüfat dövriyyəsini 4 əlaqəli ele- mentə - ictimai sektor, istehsal sektoru, maliyyə sektoru və ev təsərrüfatları sektoruna bölən Vişnevski və digərləri bankların və əhalinin faiz gəlirlərinin vergiyə cəlb edilməsi ilə yüksək iqtisadi artım templəri arasındakı əlaqələri aşkarlamağa cəhd edirlər. Vişnevski düzgün olaraq göstərir ki, əhalinin bank depoziti xidmətlərinə tələbatı iki faktordan - depozitlər üzrə faizdən və risk qiymətləndirmələrindən asılı olur. 35 Aydındır ki, faiz dərəcələrinin yüksəkliyi bu xidmətlərdən istifadəyə stimulu yüksəldir və eyni
35 Налогообложение . Теории, проблемы, решения / Под реакцией В.П.Вишневского. Донецк, 2006, 406 с. Yüklə 0,83 Mb. Dostları ilə paylaş:
|