Microsoft Word Yeni kitab A5-son docx

 
192 
ixtiyarlı edir ki, ədəbiyyatşünas alim Şamil Salmanovun bu 
kontekstdə söylədiyi mülahizəyə haqq qazandıraq. “O, öz natu-
rası etibarilə müasir ədəbiyyatla bağlıdır, müasir ədəbiyyatla, 
müasir ədəbi təfəkkürlə nəfəs alır, onunla yaşayır, buna görə də 
o uzunömürlük ədəbi fəaliyyəti dövrlərində heç vaxt ədəbiyya-
tın köklü, aparıcı hadisələri və meylləri yanından sükutla keç-
məmişdir ki, bu bizə ondan həm də bir tənqidçi kimi da-
nışmağa kifayət qədər əsas verir”.  
Kamal Talıbzadənin sırf  ədəbi proseslə ilgili məqalələrinin 
əsas predmeti yazıldığı dövrün ədəbi-bədii materialları olsa da, 
ümumilikdə onlarda ədəbiyyatımızın koordinal problemlərinin 
inikasını görə bilirik. Hətta çağdaş tənqidimizin kəsir və çatış-
mayan cəhətləri, zəiflik və inertlik hallarından bəhs edilərkən 
belə adı çəkilən və sadalanan səbəblərin o dövr üçün də xarak-
terik olduğunu görürük: cəsarətsizlik, prinsipial tənqidçi möv-
qeyinin zəifliyi, tənqidçi-yazıçı münasibətlərində hökm sürən 
disharmoniya, ədəbi prosesə azalan tənqidi marağı və s. və i.a. 
Və  əgər bütün bu səbəblər bu günümüzün tənqidi üçün də 
xarakterik səslənirsə, deməli, Kamal Talıbzadə kifayət qədər 
ciddi, narahat problemləri vaxtında duya bilmiş, onların diaq-
nozunu dəqiq müəyyənləşdirməyi bacarmışdır. 
Bütün bunlar Kamal Talıbzadənin həyat və sənət qrammati-
kasında büllurlaşan və  təsdiqini tapan düşüncə dünyasından 
müəyyən etüd və ştrixlər idi ki, o, bunları əyaniləşdirməyə bir 
ömür sərf etmişdir. Zamanınsa müəyyən etdiyi və bir çox də-
yərli sənətkarların şəxsində, simasında əyaniləşdirdiyi bir həqi-
qət var: o yaradıcılıq yaşayan və yadlaşmayan irsə dönür ki, 
özündə  mənsub olduğu xalqın ruhunu və potensiallıq dərəcə-
sini,  ədəbiyyatın estetik və ideya-məfkurə  məzmununu ehtiva 
edə bilir. Kamal Talıbzadənin varislik haqqına tapınaraq yaz-
dığı  əsərlər bu gün layiqli irs timsalında estafeti yeni nəslə 
ötürür. Bu irsin sabaha boylanan üzü, gələcəyə yönələn istiqa-
məti onun zamanla yol yoldaşı olacağına, əsrlərlə yanaşı, müş-
tərək və müvazi gedişinə təminat verir. 
 

---

193 
“TƏNQİD DƏ VAR, MƏŞĞUL OLDUĞU  
ƏDƏBİYYAT DA” 
 
(Tənqidçi və ədəbiyyatşünas, Əməkdar Elm Xadimi, Şöhrət 
və  İstiqlal ordenli akademik Bəkir Nəbiyevlə 80 yaşının 
astanasında edilən ədəbiyyat söhbəti) 
E.A. - Ustad tənqidçi Yaşar Qarayev Məmmədcəfər Cəfəro-
va həsr etdiyi əsərində yazır ki, yaradan şəxsiyyətin, düşünən 
zəkanın ömür dünyası  həmişə bir fəsildə yaşanır:  əbədi gənc-
likdə! Azərbaycanın ictimai həyatında, xüsusilə onun huma-
nitar düşüncə sisteminin qu-rulmasında xüsusi rolu, çəkisi olan 
Bəkir Nəbiyev ömrünün 80-ci axarında özünü necə hiss edir: 
“yol üstündə duran qoca dərviş ki-mi”, yoxsa “əlimdədir hələ 
qələm” nidasının daşıyıcısı kimi? 
B.Nəbiyev - Mənə, əlbəttə “qoca dərviş” sözləri daha uyarlı 
görünür. Amma bu cümlədəki “yolun üstündə duran” mürək-
kəb təyininə bir düzəliş verərdim, onu “yolla gedən” sözləri ilə 
əvəz edərdim. Çünki “yol üstündə durmaq” anlayışının bir “yol 
kəsmək”, “mane olmaq” çaları da var. Bu çalar mənim indiki 
durumumu, missiyamı ehtiva etmir. “Əlimdədir hələ  qələm” 
sözləri isə bu baxımdan mənə daha məqbul görünür. Doğrudur, 
bu qələm indi, məsələn, on il bundan əvvəlki səmərə ilə  işlə-
mir. Lakin Tanrıya şükürlər olsun ki, o hələ mənim əlimdədir. 
E.A. - Deyirlər yaşa dolduqca insanı daha çox ömrün baki-
rəlik çağı, uşaqlıq dünyası özünə çəkir. Bəlkə elə “geriyə bax-
ma, qoca” imperativi burdan qaynaqlanır?! Həyatınızın bu ahıl 
vaxtında uşaqlıq illərinin hansı xatırəsi öz mələk qanadları ilə 
Bəkir müəllimin yaddaşını titrədir? 
B.Nəbiyev - Sualı elə gözəl sözlərlə  bəzəmisiniz ki, onun 
bəkarətinə xələl gətirmək istəməzdim. Təəssüf ki, uşaqlıq çağ-
larımdan ən çox yadımda qalan qırmızı epoletli, qızılı düyməli 
paltarlar geymiş qaragü-ruhçuların 1937-ci ildə gecə yarısı 
bütün ailəmizi hələşan edib atamı apardıqları  dəhşət anıdır. 
Gördüyünüz kimi, burada uşaqlıq xatirələrimin o romantik mə-
lək qanadları yonulmuş, onları repressiya canavarının qanlı 
pəncəsi əvəz etmişdir.  

---

 
194 
E.A. - Bəkir Nəbiyevin həyatı müştərək zaman və “mən”in 
qütbündə  qərar tutub: iki əsrin müasirinə çevrilib, iki ziddiy-
yətli epoxanın iştirakçısı olub və ən əsası, zamanın bu iki fərqli 
mərhələsi sizin yaradıcılığınızda bir-biri ilə  təzada girməyib, 
həyat ritminizi pozmayıb. Bununla belə, B.Nəbiyev özünü 
hansı əsrin adamı kimi hiss edir? 
B.Nəbiyev - Bu baxımdan mən nə birinci, nə axırıncı, nə də 
yeganə ziyalıyam. Sadəcə, onların arasında mən elə bir zümrə-
nin təmsilçiləri sırasındayam ki, 1930-cu illərdən üzü bəri 
cəmiyyətdə baş verən, çox vaxt biri digərinə kökündən zidd olan 
hadisələr bizim taleyimizdə də çox düyümlənib, daşlaşıb. Uşaq-
lıq, ilk gənclik, tələbəlik çağlarım, ilk və yeganə  məhəbbətim, 
elm sahəsində ilk addımlarım, Yazıçılar Birliyi və onun mətbuat 
orqanları ilə əlaqələrim, nəşr olunan ilk kitabım, bir çox qadağa-
lara baxmayaraq, bəzi kapitalist ölkələrinə ilk səfərlərim keçən 
əsrdə, daha dəqiq deyilsə: sosializm çağlarında boy göstərib və 
əlbəttə, bunların heç biri unudulan deyil. Lakin mən indiki halda 
müstəqil Azərbaycan məmləkətində yaşayıram və bu mənada 
əlbəttə, XXI əsrin adamıyam; bununla da fəxr edirəm. 
E.A. - Milli müstəqilliyimizi qazandığımız 1990-cı illərdə 
ədəbiyyat-şünaslıq elmimizdə çox təbəddülatlar baş verdi: bədii-
estetik düşüncə  də, onun elmi-tənqidi dərkinin meyarları da 
əsaslı dəyişikliklərə məruz qaldı. Azərbaycan ədəbiyyatı tarixinə 
yeni konseptual baxış formalaşmağa, klassiklərimiz,  ədəbi irsi-
miz milli dəyərlər işığında, “türk təfəkkürü məcrasında”  tədqiq 
olunmağa başladı, mühacirət  ədəbiyyatına, sovet dövründə 
yaranan bədii dəyərlərə yanaşma me-yarları dəyişdi. Mənə görə, 
mürəkkəbliyi ilə seçilən 90-cı illərdə B.Nəbiyevi alim-ziyalı 
kimi səciyyələndirən başlıca amil sizin mühacirət ədəbiyyatının 
tədqiqinin yeni istiqamət kimi əsasını qoymağınız oldu. A.İl-
dırım, M.Ə.Rəsulzadə,  Ə.Cavad və bir sıra başqa “mü-hacirət 
dostları” haqqında sistemli araşdırma aparmağınız sizin üçün 
mənəvi təskinlik idi, yoxsa “itirilmiş intellekt və emosiya poten-
sialımızı” geri qaytararaq obyektiv ədəbi-elmi düşüncənin bərpa-
sına, reabilitəsinə nail olmaq məramı daşıyırdı? 

---