Microsoft Word Yeni kitab A5-son docx
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
189 gerçəkliyi qətiyyətlə və birmənalı şəkildə bəyan edə bilib: “...şairin yaradıcılıq metodu hər şeydən əvvəl romantizmin ide- ya-bədii xüsusiyyətləri ilə səsləşir”. Bu o zaman idi ki, roman- tizm haqqında baş alıb gedən mübahisələrdə “həqiqət” daha çox yad ideologiyaya işləyir, şəxsiyyətlər və onların təmsil olunduqları cərəyan və üslublar deformasiyaya məruz qalaraq xalis, təbii naturasından məhrum formada təqdim olunurdu. Kamal Talıbzadənin monoqrafiyası isə artıq ortodoks marksist təlimlərinin davamı olmayıb, nisbətən sərbəst və həqiqi sənət hadisəsi kimi təzahür etmişdir. Ümumiyyətlə, Abbas Səhhət Kamal Talıbzadənin bütün yaradıcılığında iştirak edir. “Qorki və Azərbaycan” monoqrafi- yasında Qorki – Abbas Səhhət ədəbi təsir qarşılığı baxımından, “XX əsr Azərbaycan tənqidi” monoqrafiyasında isə “yeni şeir” konsepsiyasının ideoloqlarından biri kimi. Lakin bu “iş birliyi” yalnız mətnlərlə məhdudlaşan müştərəklik olaraq qalmır, başlıcası, ruhi, mənəvi tələbin, yaxınlığın əlaməti, eyni yaşam məramının sintezi, dialektik vəhdəti kimi özünü göstərir. Bu xüsusda ustad tənqidçi Yaşar Qarayevin söylədiyi fikir daha ibrətli səslənir: “Mütəxəssis tədqiq etdiyi böyük sənətkarın şəxsiyyəti, mənəviyyatı və əxlaq dərsləri ilə yoluxub zənginləş- məli, daxilən də, mənən də onunla müştərək ovqata, amala qay- nayıb qarışmalıdır. Əks halda elm ilə poeziya, çağdaş alim ilə klassik irs arasında həqiqi təmas, əsl ünsiyyət baş verməz. İlahi impulsların dövriyyəsi, ruhlarla beyinlər arasında məhrəmlik, aşinalıq yox, adi mexaniki kontakt baş verər, vəssalam”. Müba- liğəyə varmadan demək olar ki, Kamal Talıbzadənin uzun illik yaradıcılıq fəaliyyəti onun tədqiqatçısı olduğu Abbas Səhhət irsindən yalnız sxematik, səthi-liberal tərzdə bəhrələndiyini deyil, ən əsası məslək, əqidə və bütövlük kimi ali xüsusiyyət- ləri əxz elədiyini sübut edir. Eləcə də, dissertasiyanın ilk fəs- linə Abbas Səhhətə məxsus “Məsləkim tərcümeyi-halımdır” fikrinin seçilib sərlövhəyə çıxarılması, şairə göstərilən marağın kökündə onun həyat idealına olan tədqiqatçı rəğbət və ehtiramını duymağa imkan verir. Bu fikir eyni zamanda Kamal 190 Talıbzadənin öz ömrünün bəyanatı kimi simvolik çalar kəsb edir. Alimin sonrakı fəaliyyəti də bu fikri, məramı təsdiqləməyə yönəlmiş “praktiki kurs” səciyyəsi daşıyır. “Sənətkarın şəxsiy- yəti” kitabı ilə şəxsiyyəti meyara çevrilir, “Ədəbi irs və varislər” kitabı ilə irsə arxa, dayaq durmağın nümunəsini verir. Və bu nümunə yalnız doğma sənətkarlarımızın yaradıcılığından bəhs ediləndə yox, həmçinin digər ölkə ədiblərinə münasibət izhar ediləndə belə milli əhval-ruhiyyəsini itirmir. “Qorki və Azər- baycan” monoqrafiyası fikirlərimizə əyani sübutdur. Bütün ümumsovet məkanının Qorki nüfuzu önündə təzim etdiyi bir zamanda yazılan bu monoqrafiya müəllifinə hissə qapılıb yad təsirdə əriməyə imkan vermir. Qorki təsirinin izlərini milli ədə- biyyat özəlliklərini qoruyaraq axtarmağa çalışan tədqiqatçının əsərində hər yazıçının orijinal, spesifik səciyyəsi öz dəyərini saxlayır, zahirən bir-birinə çulğaşmış halda görünən yaradıcı şəxslərin dəsti-xətti bütün tərkibi və parametrləri ilə görünə bilər. Əlbəttə, Kamal Talıbzadənin irsi də dövrün yeritdiyi siya- sətin təsirindən, sosializm doktrinasının diktə etdiyi varlıq və etiketlərdən xali deyil. Onun tədqiqat əsərlərində vulqar ideo- loji konsepsiyaların güdazına getmiş tarixi gerçəkliklər də var, bir çox şəxsiyyətlərin mövqe və xidmətlərinin təhrif və əyinti faktları da... Lakin diferensial yanaşdıqda bu əsərlərin ölçü və çəkisi o dövrün tələb və istəklərindən, şablon və ehkamların- dan, üzdəniraq marksizm-leninizm nəzəriyyələrindən ağır gəlir. Bəlkə elə ona görə 90-cı illərdə, yeni epoxaya qədəm qoyanda Kamal Talıbzadənin həyat ritmi pozulmadı, zamanın iki fərqli mərhələsi onun yaradıcılığında bir-biri ilə ziddiyyətə girmədi. Hər halda, bunun baş verməməsi üçün bircə səmimi etiraf kifa- yət oldu: “Bir çox ədiblərin şəxsiyyətini biz həm az öyrənmiş, az təbliğ etmiş, həm də bir çox hallarda obyektiv yanaşmamış, birtərəfli münasibət bəsləyərək bir çox həqiqətləri deyə bilmə- mişik. Bu gün biz keçmiş irsə yeni aspektdə yanaşmalı, həmin ədiblərin mövqeyini düzgün müəyyənləşdirməyə çalışmalıyıq”. Bu fikirlər Kamal Talıbzadənin yeni əsr və nəsil qarşısında vicdan hesabatı kimi səsləndi və sonralar yazdığı bir neçə mə- 191 qalə ilə ədib əski səhvlərə təshih və düzəlişlər verdi. Təbii ki, bu, zamanın Kamal Talıbzadəyə bəxş etdiyi imtiyaz və imkan- lar idi. Fəqət, heç bu imtiyaz və imkanlar olmasaydı belə (necə ki, bir çoxlarına bu qismət olmadı), Kamal Talıbzadə irsi ədə- biyyatın yaddaş sirrində yaşayacaqdı. Heç olmasa Abdulla Şaiq ocağının, Abbas Səhhət irsinin layiqli varisi olduğuna görə və yenə də heç olmasa “Azərbaycan ədəbi tənqidinin tarixi” kimi monumental tədqiqat əsərini yazdığına görə... “XX əsr Azərbaycan tənqidi”, yaxud on səkkiz il sonra nəşr olunan “Azərbaycan ədəbi tənqidi tarixi” kitabı elmə nə verdi? Bu kitabın meydana gəlməsi ilk öncə böyük bir sahədəki boşluğu aradan qaldırdı, Azərbaycanda estetik-nəzəri fikrin yoxluğu, təməlsizliyi haqqında şüurlara yeridilən əsassız, cə- fəng formulalara son qoydu və ən əsası, yeni bir məktəbin – Tənqid məktəbinin əsasını yaratdı. Sonralar bu məktəbdə ərsə- yə gələn tənqidçi simaları çağdaş ədəbi prosesə vəsiqəni məhz Kamal Talıbzadənin yazdığı monoqrafiyanın içindən keçərək aldılar. Çünki tənqidi fikrin inkişafı qanunauyğunluqlarını öyrənmək müasir təmayülü və istiqamətləri dərk etməyə şərait yaradırdı. “Bu elə bir iş idi ki, sonradan onu davam etdirmək mümkün olacaqdır” – əsəri yazandan sonra Kamal Talıbzadə bu fikri söyləmişdi və elə məhz bu sonralığın xatirinə ilk nəşr- dən son nəşrə gedilən zaman intervalında geriyə boylanmağa, daha dərin qatlara enməyə, nəzəri-estetik fikrin təkamül və in- kişaf mərhələlərini qatbaqat çözməyə çalışmışdır. Kökdən, ibtidadan agah olandan sonra isə onun üzərində qurulan hörgü- nün sirlərini duymaq, mahiyyətini anlamaq çətin olmur. Odur ki, “Azərbaycan ədəbi tənqidinin tarixi” monoqrafiyası Kamal Talıbzadənin özünü də yalnız ədəbiyyat tarixçisi stixiyası ilə məhdudlaşdırmadı, onun həm də bir tənqidçi kimi formalaşma- sına stimul verdi. Hərçənd bu barədə söz düşəndə Kamal Ta- lıbzadə “mən tənqidçi yox, tənqid tarixçisiyəm” deyə etirazını bildirir. Lakin həm müxtəlif kitablarına səpələnmiş məqalələrin elmi-nəzəri sanbalı, həm də ümumən ədəbi fakta, ədəbi prosesə yanaşmada orbitr olan tənqidçi təfəkkürünün spesifikası bizi Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|