Microsoft Word Yeni kitab A5-son docx

225 
on ilin poeziyası  vətənpərvərlik missiyasını Demokratik 
Respublika dövründə olduğundan (söhbət 1918-1920-ci illərin 
Sümhuriyyət dövründən gedir) zəif yerinə yetirir. Eləcə də ədəbi 
tənqid barədə yazırdı ki, «son on ildə ədəbi tənqid öz missiyasını 
çox ləng və astagəl ifadə edir, hətta bəzi məqamlarda varlığı çox 
az hiss olunub». Lakin bununla belə V.Yusifli heç nəyi 
kökündən inkar eləməyib, dəryada da ümman yaratmağa bütün 
gücü və bacarığı ilə atılıb. Ona görə yox ki, o, tənqidçidir və 
tənqidə deyilən hər neqativ sözü «öz bostanına atılmış daş» 
hesab edir. Həm də ona görə ki,o, ədəbi prosesin içindədir və 
real vəziyyət də,  əsl həqiqət də ona məlumdur. Elə bu həqi-
qətdən çıxış edərək «ədəbi tənqid yoxdur» deyənlərə Y.Qara-
yevin, E.Əfəndiyevin, A.Hüseynovun B.Nəbiyevin  Ş.Salma-
novun, Kamil Vəlinin, N.Cəfərovun, N.Şəmsizadənin, V.Quli-
yevin, A.Əmrahoğlunun, N.Cabbarovun, N.Mustafanın,  Ə.Ca-
hangirin, İ.Musayevanın, C.Yusiflinin bu on ildəki fəaliyyətini 
əks etdirən yazılarını nişan verir və yekun sözü belə konkret-
ləşdirir: «Azərbaycanda ədəbi tənqid var və olub». 
Bəli, ədəbi tənqid var! Bu gün V.Yusifli ədəbi tənqidi, ədəbi 
tənqidsə ədəbiyyatı şərtləndirən dominant göstəricilərdən biridir. 
V.Yusifli tənqidə xidməti özü üçün ideal götürdüyü və ona sadiq 
qaldığı üçün «70-ci illərdə ədəbiyyata gələn tənqidçilər nəslinin 
son mogikanı» hesab olunur. «Tənqid və bədii söz» kitabına ön 
söz yazmış f.e.n. Aybəniz Kəngərli V.Yusifli haqqında məşhur 
epitetlərə birini də  əlavə edərək onu «işıq axtaran tənqidçi» 
adlandırır.  Əslində,V.Yusifli üçün işıq elə  tənqidin özüdür. O, 
bu işığı  ədəbi məşələ çevirib zamanın xəfif titrəyişləri və 
küləkləri içərisində sönməyə qoymur. Bilir ki, bu işıq sönsə, 
ədəbiyyat qaranlıqlar içində yolunu itirən «başsız atlı»ya dönər. 
Ona görə də V.Yusifli taleyin onun üçün ayırdığı əziyyətli, fəqət 
hər qarışında şərəf duran yolda bu işıqla birgə addımlayır. 
 
 
 

---

 
226 
YENİ DÜŞÜNCƏ VÜSƏTİ İLƏ 
 
(C.Yusiflinin “Azərbaycan poeziyasında Əli Kərim 
mərhələsi” və “Sabir Rüstəmxanlı: yaddaşın poetikası” 
kitabları haqqında) 
 
„Mən artıq kitablarla görünmək niyyətindəyəm“. Bu fikri 
Cavanşir Yusifli tənqidlə bağlı yazılarının birində qeyd etmiş, 
yaradıcılığını bu istiqamətdə köklədiyini bildirmişdi. O vaxt-
dan etibarən tənqidçinin bir-birinin ardınca çıxan kitabları 
verdiyi vədi doğrultmasıdır, iş,  əməl göstəricisidir. Müəllifin 
ötən il cap olunan „Azərbaycan poeziyasında Əli Kərim mərhə-
ləsi“ və „Sabir Rüstəmxanlı: yaddaşın poetikası“ kitabları isə 
daha önəmli cəhətinə görə - yeni düşüncə sisteminin ifadəçisi 
,daşıyıcısı olmaq baxımından diqqətəlayiqdir. 
“Azərbaycan poeziyasında Əli Kərim mərhələsi” - mənə elə 
gəlir ki, C.Yusiflinln bir tənqidçi kimi simasını görükdürən, 
onun yeniliyini, özünəməxsusluğunu özündə  cəmləşdirən 
enerji, güc bu kitaba toplanıb. Baxmayaraq ki, müəllifin buna 
qədər çap olunmuş „Bədii mətnin sirləri“, „Bir söz söylə, bu 
dünyadan olmasın“, „Ədəbiyyatda yaşamağın formulu“ kimi 
kitablarında da yeni nəfəs, qeyri-ənənəvi təhlil forması, axtarış 
əzmi var. Bu kitablarda toplanmış yazılar, - istər tarixi ədəbi 
prosesimizin müxtəlif dövrlərinə  və  şəxsiyyətlərinə  həsr olun-
muş olsun, istərsə də çağdaş ədəbiyyatımızın bir çox vacib mə-
sələlərini aktuallandırsın, - C.Yusiflinin özünəməxsus yanaşma 
tərzini, müəyyənləşdirdiyi yeni rakursu ortaya qoyur. Lakin 
bütün bunlara baxmayaraq, bu kitablarda bir natamamlıq 
hakimdir. Nədən ki, onlara toplanmış yazılarda kənar nəzəriy-
yələrin tətbiqi mərkəzi xətti təşkil edir, dominant diqqət hədəfi 
bəhs edilən  ədəbi fakt, predmet olmalıykən,  əksinə, ona 
ayrılmış yer cox cüzi görünür. 
Bu baxımdan, C.Yusiflinin „Fuzilidən Folknerə  qədər...“, 
„Ədəbiyyatda yaşamağın formulu“ və.s. yazıları „xaric səs“ tə-

---

227 
siri bağışlayır. Burada mətləb aydınlaşmır, təmqidçinin fikirləri 
sistemli şəkildə, öz axarında deyil, daha cox pərakəndə xarak-
ter daşıyır. Məsələn, „Ədəbiyyatda yaşamağın formulu“ mə-
qaləsində müəllif həmişə aktual, əhəmiyyətli olan irs-varislik 
problemini qabardır, Bunu müasir ədəbi prosesdəki mənzərə, 
onun ehtiva etdiyi çağdaşlaşma meyllərinin, yeni ədəbiyyat id-
dialı  mətnlərin  əsasında həll etmək istəyən tənqidçinin məq-
sədini reallaşdırmaq üçün seçdiyi ədəbi üsul o qədər də uğurlu 
alınmır. Bəhs edilən mövzu üzərində fikirlərini çox lakonik 
formada ifadə etməyə çalışan müəllif bununla öz düşüncələrini 
qapayır və diqqəti M.Folknerin, M.M.Baxtinin yaradıcılığına 
yönəldir. Onların əsərləri əsasında keçmişə münasibət məsələ-
sini çözən, problemi aktuallandırmada bu sənətkarların tutduğu 
mövqeni göstərməyə çalışan tənqidçinin yanaşmasında öncə 
təhlilə cəkilən milli mətnlər bir fon səciyyəsi daşiyir. Nəticədə, 
bu mətnlərin  şərhi, eləcə  də onlar haqqında C.Yusiflinin öz 
düşüncələri kölgədə qaldığından qarşıya qoyulmuş  məsələnin 
çözümü bitkin deyil, natamam təsir bağışlayır. 
„Azərbaycan poeziyasında  Əli Kərim mərhələsi” kitabında 
isə C.Yusifli öz icində oturuşmuş  nəzəriyyələrdən, bitkin 
təsəvvürlərdən çıxış edir. Yeni dil və üslub, yeni yanaşma və 
ifadə  tərzi – bütün bunlar vahid bir xətt üzərində  cəmləşdi-
yindən müəllifin irəli sürdüyü konsepsiyalar, tətbiq etdiyi nəzə-
riyyələr bitkin səciyyə daşıyır. Demək olar ki, C.Yusifli digər 
nəzəriyyələri öyrənə-öyrənə artıq özünə çıxıb, bir qədər obrazlı 
desək: o, öz düşüncə qanadında Qərbi gəzib  Şərqə qayıdıb, 
Qərbdən bəhrələnərək milli nəzəri–estetik fikir arsenalımızı 
yeni dil və ifadə tərzi ilə dolğunlaşdırmağa nail olub .  
C.Yusiflinin yazılarında  ənənəvi təhlil formasından  əsər-
əlamət qalmayib. Tənqidçinin özünəməxsusluğu, ilk növbədə 
onun əsərlərə yanaşma tərzindədir. O, bədii mətnin məzmunu-
nu nəql etməklə deyil, sözlərin məna qatına enməklə, onu son-
suzluğa qədər aparıb polifonik qatlarını açmaqla məşgul olur 
ki, əslində C.Yusifli üçün ədəbi tənqidin missiyası elə bu mə-
qama xidmət etməkdir. Tənqidçi yazır: „Mənim fikrimcə, təhlil 

---