Mikrobiologiya (Ma’ruza matnlari)
Yüklə 0,53 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Shishlarning hosil bo‘lishi.
- Parenximali-o‘tkazuvchi to‘qima kasalliklari
- Mashg‘ulot davomida gerbariy, fiksatsiyalangan jihozlar, jadvallar bilan tanishish davomida rasmlarni xam chizish zarur. Kasallikni ko‘rinishiga qarab uni turlarga ajratish
- Zaruriy jixozlar
oralig‘idagi modda keyinchalik xujayra po‘sti yemiriladi. Zararlangan o‘simlik a’zosi oldin yumshaydi, so‘ngra yoqimsiz hid chiqarib xo‘l chirish yuzaga keladi. Bunga misol qilib kartoshkaning xo‘l chirish kasalligini olish mumkin.
tezlashtiradigan moddalarni ajratadi, bu esa o‘simlikning zararlangan a’zolarida turli xil shishlarni yuzaga kelishiga sababchi bo‘ladi.
Kasallikning bu turiga misol qilib meva daraxtlarining ko‘chatlarini ildiz rakini va tokning rak kasalligini olishimiz mumkin. Parenximali-o‘tkazuvchi to‘qima kasalliklari. Kasallikni bu turi o‘simlikning o‘tkazuvchi to‘qima naylarini hamda parenxima to‘qimasini zararlanishi tufayli kelib chiqadi. Kasallik o‘simlikni qisman yoki butunlay so‘lishi, dog‘lar va chirishni yuzaga kelishi bilan namoyon bo‘ladi.
yoki butunlay so‘lishi, o‘tkazuvchi naylari esa qo‘ng‘ir tusga kirishi mumkin. Bunga misol qilib pomidor raki va kartoshkaning xalqali chirishini olamiz. Fitopatogen bakteriyalar ichida faqat dog‘lar yoki chirish ko‘rinishidagi kasallik turini keltirib chiqaradigan vakillari ham uchrab turadi. Lekin shunday bakteriyalar xam borki, o‘tkazuvchi to‘qima navlarni zararlash bilan birgalikda parenxima to‘qimalarini xam zararlaydi. Bunday kasallik ko‘rinishi kasallikning aralash turi deb atalsa xam bo‘ladi. Zararlangan o‘simlikning yer ustki qismi so‘liydi hamda meva va tuganaklarida dog‘lar yoki chirish kuzatiladi (pomidor raki, kartoshkaning xalqali chirishi).
Omelani fiksatsiyalangan urug‘i. Rangli jadvallar.
moddalardan organik moddalarni xosil qilishadi, ya’ni avtotrof oziqlanadi. Bu o‘simliklar odatda yaxshi rivojlangan ildizlarga ega bo‘lib, ular orqali tuproqdan suv va mineral moddalarni oladi hamda yashil barglari yordamida quyosh nuridan foydalanib, organik moddalarni hosil qiladi. Lekin bu guruhga kiruvchi ayrim botanik oilalarga mansub bo‘lgan o‘simliklar o‘zining hayotiy faoliyati tufayli yarim yoki to‘liq parazit holatda yashashga moslashgan. Parazit holda xayot kechirishi ularni boshqa o‘simliklarning ildizi yoki yer ustki a’zolarida yopishib yashashga moslashishiga olib kelgan. Ana shunday hayotiy faoliyatiga ko‘ra, gulli parazit o‘simliklar ildiz va poya parazitlariga bo‘linadi. Bu o‘simliklarning yashash sharoitiga ko‘ra ularning ildizlari qisman yoki butunlay rivojlanmagan. Shuning uchunular xujayin o‘simlikdan suv, mineral va organik moddalarni oladilar. Yuqorida qayd etilgan gulli parazit o‘simliklar o‘zida organik moddalarni hosil etishiga ko‘ra o‘zaro bir biridan farq qiladilar. Gulli parazit o‘simliklarning ayrimlari yashil barg va poyaga ega bo‘lganligi uchun organik moddalarni hosil qila oladi, shuning uchun ularni yarim parazitlar xam deb yuritiladi. Ayrimlari esa yuksak o‘simliklarga xos bo‘lgan organik moddalarni -xosil qilish xususiyatini (shu bilan birga xlorofill donachasi va yashil rangini) yo‘qotgan. Bunday parazitlar xo‘jayin o‘simliklardan fakat suv va mineral moddani emas, balki organik moddalarni xam oladilar.
Shuning uchun ularni tuliq parazitlar deb ataladi. Gulli parazit o‘simliklar bir necha guruxlarga bo‘linib o‘rganiladi. 1.Gulli-yarim parazit o‘simliklar; a) ildizdagi; b) poyadagi 2Gulli – to‘liq parazit o‘simliklar ; ) ildizdagi; b) poyadagi Ildizdagi gulli –yarim parazit o‘simliklarga Ivan – da-Mariya o‘simligini olishimiz mumkin. Ivan-da-Mariya o‘simligining ildizida mayda surgichlar bo‘lib, shular yordamida turli daraxtlar va butalar ildiziga yopishib olib yashaydi. Bu oilaga kiruvchi boshqa o‘simliklar (pogremok, mo‘tnik) o‘tsimon o‘simliklarda yarim parazit holda hayot kechiradi. Ular o‘tsimon o‘simliklarni siyraklashtiradi va yig‘iladigan xashakning sifatini pasaytiradi. Daraxtlarda yarim parazit holda hayot kechiruvchilarga misol qilib omelani olishimiz mumkin.
shoxlarga ega bo‘lgan ko‘p yillik o‘simlikdir. U ikki pallali, ikki uyli, ya’ni onalik guli va otalik guli aloxida usimliklarda rivojlanadigan o‘simlikdir. Mevasi-rezavor meva bo‘lib, yopilganda rangi oq tusga kiradi. Rezavor meva urug‘li bo‘lib, yelimsimon moddaga egadir. Yopilgan urug‘lar faqat yorug‘likda unib chiqadi. Unib chiqqan maysa katta bo‘lib, uchi yassi. Poyasi qalin kutikula bilan qoplangan, lekin po‘kak qavati bo‘lmaganligi uchun suvni osonlik bilan parlatib yuboradi, shuning uchun suvga bo‘lgan talabi kuchli. Ko‘pincha o‘simlikning omela zararlagan qismi yo‘g‘onlashib ketib, ko‘rinishi shishga o‘xshab qoladi. Agar shishni ko‘ndalang kesib qaralsa, o‘simlikning po‘stloq qismida omelani ildizi-rizoidlarini ko‘rishimiz mumkin. Daraxtning rivojlanishi tufayli bu rizoidlar kambiy qismiga qarab chuqurlashib boradi. Bundan ko‘rinib turibdiki, omelada xaqiqiy ildizlari bo‘lmaydi, balki ularning o‘rnini so‘rg‘ichlar bosadi. Omela olma, nok, terak, eman, igna bargli daraxtlarda va boshqa manzarali daraxtlarda parazitlik qiladi. Omelani urug‘i qushlar yordamida tarqatiladi. Ular yopishqoq bo‘lganligi uchun daraxtlarga yopishib keyin, asta-sekin o‘sib rivojlanadi. To‘liq parazitlarni o‘rganishda ularning parazitlik hayot kechirishidagi ayrim xususiyatlariga e’tibor berishimiz zarur. Bular quyidagilardir: ildiz sistemasi yo‘q, bularning o‘rnini so‘rg‘ichlar oladi, barglari yo‘q, poyasi siyox rang yoki sarg‘ish lekin yashil emas. To‘liq parazitlar ichida shumg‘iya va zarpechak alohida o‘rin tutadi. Shumg‘iya (Orobanche). Shumg‘iya-shumg‘iyadoshlar oilasiga (Orobanchaceae) mansub bo‘lib, ildizda parazitlik qiluvchi gulli o‘simliklarga kiradi. U etli, sarg‘ish ostki qismi yo‘g‘on poyaga ega bo‘lib, barglari deyarli yo‘qolib qipiqsimon tusni olgan. Shumg‘iyani ildizi yo‘q, gullari-boshoq. Bu boshoqlarda juda ko‘p, mayda bir necha yillar davomida tuproqda o‘z unuvchanligini yo‘qotmaydigan urug‘lar yetiladi. Shumg‘iya bir yillik o‘simlikdir. Xo‘jayin o‘simlikning ildizidan ajratilgan moddalar ta’sirida shumg‘iya urug‘i unib chiqib o‘simlikni ildiziga yopishib rivojlana boshlaydi. Ildizga yopishgan shumg‘iyadan yumaloq kurtak hosil bo‘ladi. Undan esa ildiz ichiga o‘sib kirgan so‘rg‘ichlar yuzaga keladi, so‘ngra o‘simlikning poyasi rivojlanadi. Shumg‘iyani quyidagi turlarining zarari kattadir, shulardan kungaboqar shumg‘iyasi (Orobanche cunana) shoxlangan shumg‘iya (Orobanche ramosa), misr shumg‘iyasi (Orobanche aeqipthica), sariq shumg‘iya (Orobanche lutea). Shumg‘iya o‘zaro morfologik belgilari bilan bir-biridan farq qilmasdan, balki ma’lum o‘simlikka moslanganligi bilan xam farqlanadi.
xlorofilsiz bo‘lib, ildizi xam, bargi xam yo‘q. Zarpechak ingichka, ayrim hollarda shoxlangan poyasi bilan xo‘jayin o‘simlik bandiga yopishib, so‘rg‘ichlari yordamida undan o‘ziga kerakli bo‘lgan suv, mineral va organik moddalarni oladi. Zarpechak juda ko‘p miqdorda urug‘ hosil qiladi. Bu urug‘ tuproqda ko‘pincha xo‘jayin-o‘simlikning urug‘i bilan saqlanadi. Zarpechak urug‘i ko‘sakchalarda hosil bo‘ladi. Bu urug‘lar madaniy o‘simliklar urug‘i bilan, chirimagan go‘ng va bir qator boshqa yo‘llar orqali tarqalishi mumkin. Zarpechak faqat urug‘i yordamida emas, balki poyasini ayrim bo‘laklari orqali xam tarqaladi. Zarpechakning keng tarqalgan va zararli turlari quyidagilardir: yevropa zarpechagi (Cuscuta europaea), zig‘ir zarpechagi (Suscuta), dala
Yüklə 0,53 Mb. Dostları ilə paylaş:
|