Mikrobiologiya (Ma’ruza matnlari)

 

O‘simliklar himoyasida mikroblarni qo‘llash.

 Mikroblar ishlab 

chiqaradigan moddalar insonlarda, hayvonlarda turli xil patalogik mikroblar 

kelishib chiqaradigan kasalliklarga qarshi ham qo‘llaniladi. Lekin 

mikroblarning to‘gridan-to‘gri o‘simlik himoyasida ishlatilishi yanada yaxshi 

samara beradi. O‘simliklar o‘zini himoya qilishning qayta tizimlariga ega 

bo‘lishidan qat’iy nazar antogonist-mikroblar ham o‘simliklarni himoya 

 

qiladilar. O‘simliklar o‘zidan fitonsidlarni, fitoaleksinlarni ishlab chiqarib , o‘zida 

immunitet hosil qilib mikroorganizmlardan zararlanishga qarshi ko‘rashadilar. 

Ammo, ularni himoyaviy va biolgik himoya qilingan baribir extiyoj bordir. 

Fitopatogen mikroorganizmlarga qarshi ularning antogonistlarni qo‘llash ham 

samaralidir. 

 

Masalan: beda ekilgandan keyin tuproq go‘zaning vertisyollez vilt 

qo‘zgatuvchilaridan tozalanadi. Bunda shu beda ildizidan chiqqan 

mikroorganizmlar ahamiyati va ildizdan ajralgan moddalar ahamiyati kattadir. 

O‘simlikdagi parazit zamburuglarida 2 avlod parazitlik qiladi. O‘simliklar 

kasalligini davolashda antogonist mikroblarini qo‘llash samarasi yanada 

yaqqol namoyon bo‘ladi. Buni quyidagi misollarda ko‘rib chiqishimiz mumkin. 

Un shudringi zamburugida piknidial zamburuglar, bugdoyning ko‘ngir zang 

kasalini qo‘zgatuvchisi (pukkisinniatritikum) da ham G.S.Muromsev 

aniqlashicha peknidial zamburug parazitlik qiladi va x.k. Bugdoy zigir fuzariozi 

qo‘zgatuvchi Peyevdomonasda Ya.P.Xudyakov  Shlerotiniya va Batrutis 

zamburuglari misellalari rivojlanganligini aniqladi. Shu zamburuglar bilan 

urugga ishlov berib fuzaroiz kasalligini oldi olinadi. N.A.Krasilnikov 

ninabarglarida kasallik qo‘zgatuvchi fitopogenlarga qarshi minolitik 

bakteriyalar qo‘llashni aniqladi.  

 

Antogonist mikroorganizmlarni faqat fitopatogenlarga qarshi emas, 

parazit o‘simliklarga qarshi ham qo‘llanilmoqda. Masalan: tarvuz, qovun 

shumgiyasiga qarshi kurashiladigan fuzarium orobanches zamburugini 

ishlatildi. Ko‘pchilik antogonistlarni tuproq infeksiyasiga qarshi ham 

qo‘llanilmoqda. Buning uchun ko‘chat o‘tkazishda ularning ildizlari antogonist 

mikroblar bilan ishlov beriladi, uruglarga ishlov beriladi. Hozir kemiruvchilarga 

qarshi ham ularning (primankalariga) aldamchi yemishlariga qo‘shib ularni     

shu mikroorganizmlar bilan qirib tashlanadi. O‘simliklarni himoya qilishda  

mikroblar ishlab chiqaradigan turli xil antibiotiklardan ham foydalanilmoqda. 

Aktinomisetlar ishlab chiqargan antibiotik go‘za gommoziga qarshi, o‘rikning 

bakteriologik so‘lishiga qarshi qo‘llaniladi. Sitrus o‘simliklari mevalari buzilishi 

oldini olish uchun ham antibiotiklar qo‘llanilmoqda. Fitobaktriolisin loviyada, 

baktrioz gallada, ildiz chirishiga qarshi, trixoderma paxtada viltga qarshi va 

x.k. ishlatilmoqda. Xasharotlarga qarshi ham xilma-xil bakteriologik 

preparatlar va mikroorganizmlar ishlab chiqargan xar xil moddalar 

ishlatilmoqda.  

 

2. O‘simliklarni o‘stirishda mikroblar ahamiyati.

  Mikroblar ishlab 

chiqargan gibberellinlar, auksinlar, kininlar, biogen ingibitorlar, o‘simliklar  

o‘sish –rivojlanishi boshqarishda katta ahamiyati ega. Auksin hujayrani 

o‘stiradi,ildiz rivojlanishiga, gullashga ta’sir etadi. Giberella fujikurot 

---

zamburugidan ajratib olingan    gibberellin ham hujayralar o‘sishini 

sterilizatsiya qiladi va x.k. 

 

3.Chorvachilikda mikrobiologiya.

 Mikrobiologiya  soxalarini 

o‘rgangandi tibbiyot, sanitariya, chorvachilik va x.k.mikrobiologiya bor 

ekanligini bilgansiz. 

 Ammo, 

chorvachilik 

mikrobiologiyasi alohida bo‘lsa, ham chorva 

mollariga yem-xashak tayyorlash qishloq xo‘jaligi mikrobiologiyasiga 

taaluqlidir. 

A) Chorva ozuqasini tayyorlashning keng tarqalgan usuli quritilishidir. 

Quritishning ham xar xil usullari mavjud. O‘rilgan joyda yigma holda, osilgan 

holda va x.k. usullar bilan quritiladi. Quruq pichanni sifatli tayyorlash ularni 

garamlarga bosish davridagi pichan namligiga ko‘p jixatdan bogliq bo‘ladi. 

Chunki, xo‘l massada mikroorganizmlar yaxshi rivojlanadi. Buning sababi xo‘l 

massa nafas olishi kuchli bo‘ladi, issiqlik ajralib chiqadi. Mikroorganizmlar 

rivojlanishi uchun qulay sharoit yaratiladi. Mikroorganizmlar faoliyati natijasida 

issiqlik chiqish yanada kuchayadi va o‘z-o‘zidan qurish boshlanadi. Bu vaqtda 

mikroorganizmlar almashinadi, termifillar riovjlanishi boshlanadi. Kuchli qizish 

kuyish va ko‘mirlanishdan hosil bo‘lgan turli yonuvchi gazlar esa o‘z-o‘zidan 

yonishga olib keladi. Pichan qizib ketishidagi jarayonlarni termogenez 

deyiladi. Termogenez pichan buzilishiga olib keladi. Shuning uchun pichanni 

garamlashda namlikka alohida e’tibor berish lozim. Chunki, quruq pichandagi 

mikroblar anabiotik holda bo‘ladi. Oziqa tayyorlashning 2-chi usuli bu silos 

tayyorlashdir. Siloslash – bu achitishdir. Bunda ho‘l massa maxsus 

chuqurlikda, transheya va bashnya (minora) larda zich havo kirmaydigan 

holatda saqlaydi. Bunda asosan faqat sut achish jarayoni bo‘ladi va xo‘l 

massa yumshab nordon tamli bo‘ladi. «sovuq» va «issiq» go‘ng 

tayyorlashdagidek usullar      «sovuq» va «issiq» silosda ham ishlatiladi.  

 «Issiq» siloslash dagal xashaklarni siloslashda qo‘l kelsa, «sovuq» 

siloslash yumshoq, uglevodlarga ancha boy (makkajuxori, oq juxori poyalari) 

xo‘l massalarda yaxshi bo‘ladi. Siloslashdagi mikrobiologik jarayonlarning 

asosiy mohiyati sut kislotasi achishda berilgandir. 

B) Ozuqa oqsili, aminokislotalar va vitaminlar sintezi.

 Yetarli 

miqdordagi protein, almashinmaydigan aminokislotalarni, vitaminlarni 

saqlamagan ozuqa foydasiz va samarasizdir. Bunday ozuqani yegan 

mollarda maxsldorlik yegan ozuqasiningqiymatidan ham kam bo‘lishi tabiiy 

hol. Shuning uchun ozuqani to‘yimliligini oshirish maqsadida oqsillar, 

vitaminlar, aminokislotalarni shunday ozuqalar bilan omuxta qilib ishlatish 

lozim. Xayvonlarni oziqlantirishda kavsh qaytaruvchi va kavsh 

qaytarmaydiganlarning organizmida sodir bo‘ladigan mikrobiologik 

jarayonlarga ham e’tibor berish lozim. Kvash qaytarmovchi hayvonlar 

oshqozon bir kamerali, ularda ozuqa asosan ichaklarda xazm bo‘ladi. 

Shuning uchun ular oshqozonida sezilarli mikrobiologik jarayonlar kechmaydi. 

Ular oshqozonida oqsillar shirasi yordamida faqat aminokislotalarga 

parchalanadi va qayta aminlanish bo‘ladi xolos. Bunda lizin, treonin, argninga 

o‘xshash almashinmaydigan aminokislotalar hosil bo‘lmaydi yoki juda kam 

---