Mikrobiologiya (Ma’ruza matnlari)
Yüklə 0,53 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- YoSTIQChALARNING HOSIL BO‘LIShI
- ShIShLARNI HOSIL BO‘LIShI
- O‘SIMLIK A’ZOLARINI O‘ZGARIShI
- O‘simliklarda viruslar va mikoplazmalar qo‘zg‘atadigan kasalliklarning umumiy tavsifi.
bargi va ayrim holda mevasida oq yoki kul rang osonlik bilan sidiriladigan g‘uborlarni kuzatishimiz mumkin.
YoSTIQChALARNING HOSIL BO‘LIShI
Kasallikning bu turi xam zamburug‘lar uchun xosdir. Yastiqchalar zararlangan o‘simlik sirtida zamburug‘ning sporalar to‘plami yuzaga keladi. Sporalar yetilgunga qadar sirtidan epidermus bilan qoplanib turadi, epidermus yorilib, tashqariga chiqqan yetuk sporalar shamol va yomg‘ir orqali atrofga tarqaladi.yastiqchalarning shakllari xujayin o‘simlikning xususiyatiga bog‘liqdir. Yastiqchalar bilan tanishish uchun g‘alla donli ekinlarning targ‘il poya zang kasalligini olishimiz mumkin. Zararlangan o‘simlikning poyasida va barg qo‘ltig‘ida epidermisning yorilgan qismidan qo‘ng‘ir yoki qoramtir rangli kukunsimon sporalar to‘plamini ko‘ramiz.
SO‘LISh O‘simlik kasalliklarining ko‘p tarqalgan turlaridan biri bo‘lib, bunda o‘simlik butunlay yoki uning ayrim qismi turgor holatini yo‘qotadi. Bu kasallik turi bir yillik o‘simliklarda ham va ko‘p yillik o‘simliklarda ham, shu bilan birga mevali daraxtlarda ham uchraydi. Zararlangan o‘simlikning ko‘pincha yuqori qmsmi so‘lishi va o‘tkazuvchi to‘qima naylari qo‘ng‘ir tusga kirishi kuzatiladi. Bunda g‘o‘zaning vertisillyoz so‘lish kasalligi misolida ko‘rishimiz mumkin. ShIShLARNI HOSIL BO‘LIShI
O‘simlik a’zolarida shishlarni hosil bo‘lishi, ko‘pincha zararlangan to‘qima xujayralarining xajmining kattalashishi natijasida o‘simlik a’zolarining noto‘g‘ri rivojlanishi sababli (gipertrofiya- karam kilasi) yoki to‘qima xujayralarini sonining oshishi tufayli (giperplaziya –mevali daraxtlarining rak kasalligi) yuzaga keladi. Shishlarni hosil bo‘lishini karam kilasi va mevali daraxtlarning bakteriya raki misolida ko‘rish mumkin. O‘SIMLIK A’ZOLARINI O‘ZGARIShI O‘simlik kasalligining bu turiga ayrim xaltali zamburug‘lar, viruslar va boshqa sabablar tufayli yuzaga keladigan o‘simlik a’zolaridagi (barg, poya, mevada) o‘zgarishlarini olish mumkin. O‘simlik a’zolarini o‘zgarishlarning quyidagi turlari mavjud: “Bujmayish” (tirishish, burishish, buralish) barglarning parenxima xujayralarini barg tomirlariga nisbatan tez rivojlanishi tufayli bularning oraliq qismi bo‘rtib chiqadi, masalan shaftoli bargini bujmayish kasalligi. “Danaksizlanish” danakli meva daraxtlarining gul tugunchasini zararlanish natijasida noto‘g‘ri rivojlanishi tufayli danaksiz meva qopchasi yuzaga keladi (olxo‘ri mevasining danaksizlanishi). “Supurgining hosil bo‘lishi” o‘simlik poyalarini noto‘g‘ri rivojlanishi oqibatida yuzaga keladi. Buni zamburug‘ning ayrim avlodalri (olchada – Taphrina avlodiga mansub zamburug‘lar) yoki mikoplazmalar (tolda) yuzaga keltiradi. Kasallik tufayli poyalar mayda va to‘planib o‘sib, ko‘rinishi supurgini eslatadi. Barg va mevalarni shaklini o‘zgarishi virus keltiradigan kasalliklar tufayli yuzaga keladi (g‘o‘zaning bargini bujmayishi, kartoshka va pomidorning stolbur, barglarni paportniksimon bo‘lish kasalliklari). Yelimlarning hosil bo‘lishi. Bu kasallik turi ko‘pincha daraxtsimon ayrim hollarda boshqa o‘simliklarning poya, novda va mevalarida tashqi muhitningsh noqulay sharoiti yoki mikroorganizmlar yuzagakeladi. Zararlangan o‘simlik a’zosining xujayrasi va xujayra devorlarini gidrolizlanishi tufayli sarg‘ish yoki qo‘ng‘ir rangli ayrim holda qotib qoladigan ulimsimon modda ajralib chiqadi. ChIRISh
Kasallikning bu turi ko‘p tarqalgan kasalliklardandir. O‘simlikning etli, ozuqa moddaga va suvga boy qismi (xo‘l meva, tuganaklar, ildiz mevalar) ko‘pincha chiriydi. Ko‘pincha o‘simlikning asosida ham bu holni kuzatish mumkin chirish 2 xil bo‘ladi – xo‘l va quruq chirish. Xo‘l chirishda zamburug‘ va bakteriya ta’sirida to‘qima yumshab qoladi. Quruq
chirishda esa xujayra devorining yemirilishi tufayli to‘qima uqalanuvchi kukunsimon massaga aylanadi. Chirishga misol qilib kartoshkani quruq va xo‘l chirishini hamda sabzavotlarni omborxonada saqlash davridagi chirishlarini (sabzini oq va kul rang chirishi) olishimiz mumkin
kasalliklaridan va sog‘lom o‘simlikdan namunalar (tamaki, pomidor, bodring, kartoshka, suli, tol). Kasallikning tashqi ko‘rinishini o‘rganish uchun gerbariy va fiksatsiya qilingan materiallardan va rangli jadvallardan foydalaniladi. O‘simliklarda viruslar va mikoplazmalar qo‘zg‘atadigan kasalliklarning umumiy tavsifi. Viruslar xaqidagi ta’limotning asoschisi rus olimi D.I.Ivanovskiy bo‘lib xisoblanadi. Filtratlanuvchi viruslar o‘simliklarda kasallikni qo‘zg‘atadi. Fitopatogen viruslar tirik organizmga xos xususiyatga egadir. Viruslar kimyoviy tarkibiga ko‘ra oqsil va nuklein kislotadan iboratdir. Viruslar tirik xujayrada ko‘payadi. Fitopatogen viruslar zararlangan o‘simlikning xujayrasida kristallar hosil kiladi. Viruslar hosil qiladigan kristallarni birinchi bo‘lib 1902 yili D.I.Ivanovskiy tomonidan topilgan. Viruslarning shakli juda xam turli tumandir (tayoqchasimon, ipsimon, yumaloq), ularni faqat elektron mikroskop orqali ko‘rish mumkin. Fitopatogen viruslar (virionlar) oqsil qobig‘i (kapsula) bilan o‘ralgan nuklein kislotaning bir yoki ikkita ipchasidan iborat. Ko‘pchilik fitopatogen viruslar tarkibida esa DNK (dezaksiribonuklein kislota) mavjud. Viruslar faqat nuklein kislotadan iborat bo‘lib, kapsulaga ega bo‘lmasa viroidlar deyiladi. Viruslarning shakli nanometrlarda o‘lchanadi. Viruslarning hayotiy faoliyati xujayin o‘simlikning xujayrasi bilan chambarchas bog‘langandir va ular faqat shu xujayra ichida ko‘payadi. Viruslar ko‘pincha bir o‘simlikdan ikkinchi o‘simlikka so‘ruvchi xashoratlar orqali o‘tadi. Shuni ta’kidlash kerakki, ilgari viruslar qo‘zg‘atadigan kasalliklarning (sarg‘ayish va supurgilarning hosil bo‘lishi) xozirda mikoplazmalar keltirib chiqarishi aniqlanilgan. Mikoplazmalar yumaloq, ellipsimon yoki ma’lum shaklsiz bo‘lib, ularning diametri 26-1000 NM, membrana bilan o‘ralgan, lekin xujayra kobig‘i yo‘q. Mikoplazmalar, viruslarga nisbatan murakkabrok tuzilishga egadir. Ularning tarkibida 2 xil nuklein kislota-DNK va RNK bor. Mikoplazmalar zararlangan o‘simlikning floemasida (to‘rsimon nay, floema parenximasi, yo‘ldosh
Yüklə 0,53 Mb. Dostları ilə paylaş:
|