Mikrobiologiya (Ma’ruza matnlari)
Yüklə 0,53 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 5. Denitrifikatsiya jarayoni haqida tushuncha.
- 6. Molekulyar azotni azlushtiruvchi mikroorganizmlarni qilishini va erkin azotning o‘zlashtirilishi.
- 1. Oltingugurt birikmalarning biologik sikli.
bo‘lishiga, buning ustiga yana somon va somonli azotni kam o‘gitlar tuproqda kiritilsa mikroorganizmlar juda ko‘payib, rivojlanishi natijasida tuproqda mavjud azotni ham o‘zlashtirib sitoplazma oqsiliga aylantirib oladilar. Bu vaqtda o‘simliklarga azot yetishmasligi sodir bo‘ladi.
Anorganik azotning immobilizatsiyasi agronomlar bilishi zarur jarayonidir. Somon va tarkibida azoti kam somonli go‘ng va boshqa moddalarni galla o‘simliklarga bersa salbiy ta’sir qilar ekan, dukkakdoshlarga bunday ta’sir sezilmaydi, chunki ular azotni yetkazib berib turadilar. Ikkinchi tomondan bahorda immobilizatsiya foydali bo‘lishi ham mumkin, chunki mikroblar qoldiqlari va o‘lik mikroblardagi ammiak va nitratlar boglanib, qishda tuproqni asosli (ishqoriy) xossaga ega bo‘lganda ham saqlanib qoladi va bahorda uni o‘simliklar o‘zlashtirib oladilar. Demak, somnli o‘gitlarni azot bilan boyitilganch tuproqqa kiritish lozim ekan.
Denitrifikatsiya nitratlarning biologik, mikroblar ishtirokida qaytarilishi jarayonidir. Bu bevosita denitrifikatsiya deyiladi. Agar aminokislotalar bilan nitrit kislota ta’sirida molekulyar azot hosil bo‘lsa, ya’ni nitratlar ximiyaviy yo‘llar bilan qaytarilsa bilvosita denitrifikatsiya sodir bo‘ladi. Shuningdek, agarda nitratlar ammiakgacha qaytarilsa va ammiak hujayradagi moddalar uchun azot manbai bo‘lib xizmat qilsa bu hol assimilyatsiyali denitrifikatsiya deyiladi. Bu o‘simlik va mikroorganizmlar uchun foydlai va ular shu jarayonni sodir etish qobiliyatiga ega. Agarda nitratlar energiya hosil qilish uchun zarur organik moddalar oksidlanishida kislorod o‘rnida qo‘llansa bunday denitrifikatsiya dissimilyatsiyalik denitrifikatsiya deyiladi. Bunday energiya almashinuvini esa nitratli nafas olish deyiladi. Nitratlarning qaytarilishi Psevdomonas va Parakokkus avlodiga mansub mikroblar ba’zi oltingugurt bakteriyasidan (Tiobakteriyalar) sodir etishi mumkin. Bu jarayonda nitrat nitritazot //oksid azot/oksidmolekulr azot hosil bo‘ladi. Bundan ko‘rinib turibdiki hosil bo‘lgan azot oksidlari va molekulyar azot uchuvchan. Shuning uchun bu jarayonda azotning tuproqdan yo‘qotilishi sodir bo‘ladi.
Molekulyar azotni o‘zlashtiruvchi mikroorganizmlar ahamiyati nihoyatda kattadir. Atmosferadagi azot zaxirasi bitmas-tuganmasdir. Yerning 1 km 2 satxidagi havoda 8 mln tonna azot mavjud. Ammo, buni o‘simliklar to‘gridan-to‘gri o‘zlashtira olmaydilar. Azotli o‘gitlarni juda katta chiqim bilan ishlab chiqariladi. Shuning uchun bu organizmlarning ahamiyati kattadir. Azot o‘zlashtiruvchi mikroorganizmni 1893 yilda S.N.Vinogradskiy ajratib olgan. Bu anaerob spora hosil qiluvchi tayoqchasimon mikrob bo‘lib bunga klostridium deb nom berildi. 1901 yilda Goland mikrobiologiya M.Beyerink aerob Azotobakter ham molekulyar azot o‘zlashtirishini aniqladi. O‘simliklar oziqlanishi ustida ishlangan nemis olimlari G.Gelrigel va G.Vilfarta dukkakli o‘simliklar ildizda tuganak bakteriyalari mavjudligini aniqladilar. Hozirgi kunga kelib erkin yashovchi Azotobakteriyalar turli xillari, oltingugurt bakteriyalari, qizil (purpur) bakteriyalar, sianobakteriyalar va boshqalarning molekulyar azotni o‘zlashtirish
aniqlangan. Dukkakdoshlarlardagi simbioz msikroorganizmlarning har xil o‘simliklardagi turlari, yashash sharoiti, faoliyati va ahamiyati keng o‘rganilgandir. Ildiz tuganak bakteriyalari Rizobium avlodiga mansub mikroorganizmlar bo‘lib loviyada R.Fassoli, soyada R.Taponikum, mosh, yeryongoqda R.Vigna va x.zo turlari mavjud bo‘lib, har bir dukkakli o‘simlikka o‘zining bakteriyasi simbioz yashash uchun sodir bo‘ladi. V.L.Kretovich tushintirishicha molekulyar azot (N 2 ) diimidga (NHQNH) gidrazinga (N 2 N- NH 2 ) keyin ammiakga (NH 3 ) aylanadi. Ammiak ketokislotalar bilan birikib aminokislota hosil qiladi. Keyin boshqa birikmalar ham sintezlana beradi. Shunday qilib bu organizmlar faqat azotni o‘zlashtirishda emas, aminokislotalar oqsillar bilan o‘zlarini ta’minlashda, o‘simlik azotli oziqlanishini yaxshilashda, tuproqni azotga boyitib unumdorligini oshirishda ahamiyatli ekan. Shuning uchun ham almashlab ekishda asosan dukkakdoshlardan foydalaniladi.
7.Xulosalar. Xulosa qilib aytganda mikroorganizmlarni tabiatda azot almashinuvida, azotlik moddalar parchalanib zararsizlanishida o‘simliklarning oziqlanishi va hosildorlik oshishligida katta ahamiyati bor ekan. Shuningdek, shu mikroorganizmlarning har bir jarayoni bajarishga moslashgan avlodlari va turlari ham xilma-xil bo‘lar ekan.
Savollar: 1. Azotni tirik organizmlar uchun ahamiyati nimada? 2. Tabiatda azot aylanishida qanday moddalar hosil bo‘ladi? 3. Ammonifikatsiya nima va uning ahamiyati nimalardan iborat? 4. Nitrifikatsiya qanday jarayon u qanday fazalarda sodir bo‘ladi? 5. Azot immobilizatsiyasi deganda nimani tushunasiz? 6. Assimilyatsiyali va dissimilyatsiyali dentirifikatsiya farqi qanday bo‘ladi? 7. Molekulyar azotni o‘zlashtiriruvchi erkin yashovchi mikroorganizmlardan qaysi birlarini bilasiz? 8. Simbioz azotofiksatorlar qaerda uchraydilar, ahamiyati nimada?
7-MAVZU: OLTINGUGURT, FOSFOR, TEMIR VA BOShQA BIRIKMALARNING MIKROORGANIZMLAR TOMONIDAN BOShQA
BIRIKMALARGA AYLANIShI. Reja:
1. Oltingugurt birikmalarining biologik sikli. 2. Anorganik oltingugurt birikmalarning oksidlanishi va qaytarilishi 3. Fosfororganik organik birikmalar o‘zgarishi 4. Fosforli noorganik birikmalar o‘zgarishi 5. Tarkibida temir bo‘lgan organik birikmalarning minerallanishi 6. Temir birikmalarining oksidlanib-qaytarilishi 7. Xulosalar. Adabiyotlar: 1,7
Oltingugurt ozuqa elementlaridan zaruriysidir. Tuproqda oltingugurt asosan sulfat (kaliy sulfat, kalsiy sulfat, natriy sulfat, ammoniy sulfat) va sulfid (temir, natriy, rux va boshqa elementlar sulfidlari) holatida uchraydi. Oltingugurt oqsil tarkibiga Yüklə 0,53 Mb. Dostları ilə paylaş:
|