Mikrobiologiya (Ma’ruza matnlari)
Yüklə 0,53 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 7. Xulosalar.
ishtirokida oksidlanishiga ham uchraydilar. Masalan yoglar oksidlanib gleserin va yog kislotalariga parchalanadi. Bunda dastlab yog gidrozlanadi (lipoza ta’sirida) keyin parchalanadi. S 3 N 5 (S 18 N 35 O 2 ) 3 Q3N
2 O
S 3 N 5 (ON) 3 Q 3S
18 N 36 O 2
Tristearin gliserin stearin kislotasi.
Shuningdek, glyukonobakter va asetobakter avlodi vakillari etil spirtini sirka kislotasiga oksidlaydilar. Bu aerob sharoiti bo‘lsa sodir bo‘ladi va shunday izoxlanadi.
SN 3 SN 2 ONQO 2 -SN 3 SOONQN
2 O
Havoli sharoitda turgan musallas va vinodan sirka kislotasi shunday hosil bo‘ladi. Uglevodlarning oksidlanishidan turli xil organik kislotalar (oksalat, kaxrabo, limon, fumar, akonit, glyukon va x.k.) hosil bo‘lishi ham mikroorganizmlar ta’sirida sodir bo‘la oladi. Chunki, shu mikroorganizmlarda shu kislotalarni hosil qiladigan fermentlar mavjud bo‘ladi.
Sellyuloza, gemisellyuloza, lignin, pektin kabi qiyin parchalanadigan moddalar ham tuproq mikroorganizmlar ta’sirida parchalanadilar. Biosferadagi organik uglerodning 50% dan ko‘progi sellyuloza (kletchatka) tarkibidadir. Sellyuloza o‘simliklarda eng ko‘p uchraydigan (15-50% o‘simlik massasini tashkil etadi) polisaxarid hisoblanadi. Sellyuloza aerob parchalanishi. Spiroxeta sitofaga deb nomlangan tayoqchasimon bakteriya faoliyati bilanboglikdir. Yana miksobakteriyalar tarkibiga kiruvchi ko‘pgina bakteriyalarni ham parchalaydilar. Aktinomisetlar, zamburuglar juda sekin parchalash qobiliyatiga ega.
Anaerob parchalanishni basillalar oilasi vakillari, tipik vakili klostridium omelyanskiy (1902 yilda V.P.Omelyanskiy birinchi ajratib olganligi uchun shunday nomlangan) amalga oshiradilar. Sellyuloza parchalanishi ko‘p bosqichda amalga oshadi. Dastlab fermentativ gidroliz sodir bo‘ladi. Disaxarid sellobioza hosil bo‘lib, keyin undan v- glyukozidaza ishtirokida glyukoza hosil bo‘ladi. Anaerob parchalanishida hosil bo‘lgan glyukozadan keyinchalik turli xil organik kislotalar vujudga keladi. Gemisellyuloza parchalanishi esa juda ko‘p avlod vakillari ishtirokida sodir bo‘lishi mumkin. Bunday mikroorganizmlarga Klostridium, Basillus, Sitofaga, Sporositofaga, Vibrio, Streptomukes, Zamburuglardan Asperkullus, Rizopus, Fomes, Poliporus avlodlari kiradilar. Gemisellblozani parchalovchi ferment kislanaza yoki gemisellyulaz deb nomlanadi.
Lignin parchalanishini normal iqlimiy (haroratda) Bazidiyalik zamburuglar va takomillashgan xilma-xil zamburuglar klostridium bakteriyalari amalga oshiradilar. Lignin suvda ham, organik erituvchilarda ham eritmaydigan modda bo‘lib o‘simliklarda ximiyaviy tarkibi jixatidan har xildir. Hatto bitta o‘simliklarda ham uning o‘sish fazasiga qarab har xil tarkibida bo‘ladi. Molekulyar massasi 1000-10000 atrofida bo‘lib, uglerod, vodorod,
kisloroddan iborat xolos. Oksidlanganda aldegidlar hosil qilib parchalanadi, shuningdek aromatik moddalar vanilin va boshqa metoksillangan aromatik tuzilishidagi moddalarga parchalanishi ham mumkin.
Pektin moddalar parchalanganda galakturon kislotasi, pektin kislotasi, galaktoza, ksiloza, arabinoza, metil spirti, sirka kislota kabi moddalar hosil bo‘ladi. Bu modda parchalanishi ham klastridium avlodi vakillari bilan boglik. Bu bakteriyalar pektin kislotasi hosil bo‘lgandan keyin u parchalanib galaktoza arabinoza va boshqa moddalarni hosil qilgach, shu moddalardan moy kislotasi, sirka kislotasi, oz miqdorda aseton va butil spirtlarni hosil qiladilar.
Yuqorida keltirilgan ma’lumotlardan ko‘rinib turibdiki uglerodli murkkab moddalarning parchalanishi xalq xo‘jaligida katta ahamiyatga egadir. Spirt ishlab chiqarish, vinochilik, sirka tayyorlash, pivo pishirish, novvotchilik, qatiq, pishloq tayyorlash, silos tayyorlash, sabzavotlarni tuzlash, kanopga ishlov berib tolasidan foydalanish, boshqa turli xil soxalarda ahamiyatli ekanligini ko‘rib o‘tishning o‘zi kifoya.
Xulosa qilib aytganda ugrelodli moddalarning turli xil mikroorganizmlar tomonidan oksidlanish, parchalanish, bijgish natijasida turli xildagi yuqorida aytilgan moddalar hosil bo‘lishi bilan birga tuproqni o‘simlik qoldiqlaridan tozalashda, go‘ng tarkibidagi uglerodli moddalarni, chiqindilar tarkibidagi uglerodli moddalarni sanoat chiqindisidagi ligninni parchalab tuproq unumdorligi yanada oshirilishi va o‘simliklar ozuqa bilan ta’minlanishi yaxshilanishi, o‘sish-rivojlanish yaxshilanib yana mo‘l hosil berishga kelib taqaladi. Buni ma’ruza boshlanishida berilgan uglerod aylanishiga boglasangiz uning ahamiyati yanada chuqurroq namoyon bo‘ladi.
Savollar: 1. Tabiatda uglerod va kislorod aylanishi ahamiyati nimada? 2. Fitogen va zoogen parchalanishi nima? 3. Spirtli kislotali bijgish xillari va ahamiyatli izoxlang. 4. Sut kislotali bijgish xillari va ahamiyatini izoxlang 5. Uglerod saklovchi moddalar oksidlanishini qanday izoxlaysiz? 6. Sellyuloza va lignin parchalanishi farqi nimalardan iborat 7. Pektin va gemisellyuloza parchalanishining to‘qimachilik sanoatida (zigir, kanop tolalarini olishd) ahamiyati nimada 8. Yer unumdorligini oshirishda, atrof muhit tozaligini saqlashda uglerod saqlovchi moddalar o‘zgarish ahamiyatini qanday tushundingiz?
6-MAVZU: TARKIBIDA AZOT SAQLOVChI BIRIKMALARNING MIKROORGANIZMLAR TOMONIDAN O‘ZGARIShLARGA UChRAShI. Reja:
1. Azotli moddalarning tuproqda bir holatdan ikkinchi holatga o‘tishi. 2. Ammonifikatsiya jarayonlari haqida tushuncha. 3. Nitrifikatsiya va uning bosqichlari. 4. Azot immobilizatsiyasi (mikroorganizmlar hujayrasida yigilishi) jarayoni. 5. Dentrifikatsiya jarayoni haqida tushuncha. 6. Molekulyar azotni o‘zlashtiruvchi mikroorganizmlarni kashf qilinishi va erkin azotning o‘zlashtirilishi 7. Xulosalar. Yüklə 0,53 Mb. Dostları ilə paylaş:
|