Mikrobiologiya (Ma’ruza matnlari)
Azotli moddalarning tuproqda bir holatdagi ikkinchi holatga o‘tishi
Yüklə 0,53 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 2. Ammonifikatsiya jarayonlari haqida tushuncha.
- 3. Nitrifikatsiya va uning bosqichlari.
Adabiyotlar 1,4,7 1. Azotli moddalarning tuproqda bir holatdagi ikkinchi holatga o‘tishi.
Azot qishloq xo‘jaligi o‘simliklarning hosildorligini oshirishda fosfor, kaliy, kalsiy, magniy, temir, oltingugurt kabi elementlardan ham yuqori o‘rin egallaydigan asosiy element hisoblanadi. Ammo azotning molekulyar holati o‘simliklarga to‘gridan-to‘gri o‘zlashtirila olmaydi. Asosan uning minerallashgan shaklini o‘simliklar o‘zlashtiradilar xolos. Aynan tuproqda ham mineral shakli mavjud, boshqa shakllari havoga uchib ketadi. Shu sababli tuproqdagi azotning bir holatdan ikkinchi holatga o‘tib turishi o‘simlik oziqlanishi uchun, bizning risqu-nasibamiz uchun ahamiyatlidir. Agarda azotning tuproqdagi o‘zgarishiga kelak, tubandagi murakkab jarayonni bilishimiz zarurdir. Atmosfera azoti → bakteriyalar yordamida o‘zlashtirilib o‘simlik oqsilga, o‘simlikni o‘zlashtirgan hayvon va insonlar oqsiliga aylanadi→ oqsil va aminokislotalar yana mikroorganizmlar ta’sirida (o‘simlik va hayvonlar qoldiqlaridan) parchalanib ammiak hosil bo‘ladi → ammiak yana nitrifikatsiyalovchi bakteriyalar ishtirokida oksidlanib nitrat va nitratlarga aylanadi → ular mikroorganizmlar ta’sirida qaytarilib yana atmosferaga chiqib ketadi va bu jarayon aylanaveradi.
Ammo, atmosfera oqsilning ma’lum qismini erkin yashovchi va simbioz mikroorganizmlar o‘ziga boglab turadilar. Bu jarayon tuproq va o‘simliklarning azot bilan boyishini ta’minlaydi. O‘simlik va hayvon qoldiqlaridan azot saqlovchi moddalar esa tuproqda gumus hosil qiladilar. Tuproqdagi azotning ammoniy shakli nitrifikatsiyalovchi bakteriyalar azot kislotasi birikmalariga aylantiradilar. Nitratlar ma’lum sharoitda yana azotga aylanib, tuproqdan yo‘q bo‘ladi, havoga uchib ketadi.
Ammonifikatsiya – oqsil, amonikislotalar va boshqa tarkibida azot saqlovchi moddalarning parchalanishi natijasida ammiak hosil bo‘lishi jarayondir. Bu jarayonni azot minerallashuvi deb ham aytiladi. Chunki hosil bo‘lgan ammiak yana nitrifikatsiyalovchi bakteriyalar yordamida mineral holatga aylantiriladi. Oqsillarning aerob,
anaerob bakteriyalar, zamburuglar ishtirokida ammonifikatsiyaga uchrashi aniqlangan. Bu jarayonda alohida aktivlik namoyon qiluvchi mikroorganizmlarga Psevdomonas oilasi vakillari, basillalar oilasi vakillari olsak bo‘ladi. Oqsil tarkibida odatda 20ta aminokislota kiradi. Bu aminokislotalar birisining oxiri karboksil gruppasi ikkinchi aminokislotaning amino gurppasi bilan boglanib, polipetid zanjirini tashkil etadi. Bitta poliseptidda yuzlab aminokislotalar bor, oqsil esa bitta yoki bir qancha shunday zanjirlardan iborat. Oqsillar oddiy va murkkab bo‘ladi. Oddiy oqsillar gidrolizlanganda faqat aminokislotalarni bersa, murakkab oqsillar prostetik gruppaga ega bo‘lganligi uchun aminokislotalardan boshqa moddalar ham hosil qiladi. Murakkab oqsillarga nukleoproteidlar, lipoproteidlar, metalloproteidlar kiradi. Mikroorganizmlardan ajralib chiqqan ekzoferment (proteaza) oqsil molekulalarga ta’sir qiladi va ularni gidrolizlaydi. Oqsil
molekulasidan hosil bo‘lgan poletpeptidlar va oligopeptidlarni mikroblar hujayrasiga kiritib peptidaza fermenti, yordamida parchalaydilar. (Oqsil molekulasi kattaligi uchun mikroblar uni hujayrasiga kirita olmaydi, shuning uchun ekzoferment yordamida parchalab, uning bo‘laklarini qabul qiladi). Oqsillarning hujayralardan tashqari va hujayra ichida parchalanishi quidagicha izoqlash mumkin. A) Ammiakni chiqazish natijasida dezaminlanish R). SN 2 SNNH 2 •COOH →R – Ch q ChCOOH Q NH 3 B) Oksidlanish dezaminlanish R). SNNH 2 -COOHQ1/2 O 2 →R – CO - COOH Q NH 3 V) kaytarilish dezaminlanish R). SNNH 2 -COOHQ2N →R – CN 2 - COOH Q NH 3 G) Dekarboksillanish R). SNNH 2 -COOH →R – CN 2 NH 2 QCO 2
Shu jarayonlardan keyin hosil bo‘lgan aminokislotalar minerallashadi (treonin, metionin va x.k.) uglerod qoldiqlaridan esa turli organik birikmalar hosil bo‘ladi SO 2 chiqib ketadi. Bu anaerob va aerob sharoitlarida boradi. Mikroblar faqat oqsillarni emas, nuklein kislotalarni ham parchalaydilar. Ularning gidrolizlanishidan qand, fosfor kislotasi (purin asosli) adenin, guanin, (pirimidin asosli) sitozin, urotsil, timin moddalari hosil bo‘ladi. Keyin jarayon yana davom etib qand moddalari yana oksidlanib SO 2 va N
2 O hosil qiladi. Shuningdek, mikroorganizmlar tomonidan mochevina, gruppu kislota, xitin va boshqa moddalar ham ammonifikatsiyaga uchraydilar.
Nitrifikatsiya – tuproq, go‘ng, suvda organik moddalar parchalanishidan hosil bo‘lgan ammiakning oksidlanib nitrit va keyin nitratlarga aylanishi jarayonidir. Bu jarayonda qatnashadigan mikroorganizmlar aniqlash ustida Lui Pasterdan boshlab ko‘p olimlar ishlaganlar. Ammo, rus mikrobiologi S. N.Vinogradskiy 1890-1892 yillarda ularning sof kulturasini olishga, tabiatni o‘rganishga muyassar bo‘ldi. Nitrafikatsiyaning birinchi bosqichini besh avlodning vakillari: Nitrosmonas, Nitrosokokkus, Nitrosospira, Nitrosolobus va Nitrosovibrio vakillari amalga oshirsalar, ikkinchi bosqichini Nitrobakter, Nitrospira, Nitrokokkus avlod vakillari amalga oshiradilar. Bular rivojlanish uchun muhitda rN optium 7,5-8 bo‘lsa yaxshi bo‘ladi. Ular obligat aeroblar bo‘lib, kislorod ishtirokida ammiakni (I-faza)nitritlarga keyin nitrilarni (II -faza) nitrilarga oksidlaydilar. 1. NH
4 Q
Q 1/2 O 2
NO 2
QH 2 OQ2H Q
2. NO 2
Q 1/2 O 2
NO 3
Ammo, bu jarayon bir qancha bosqichda sodir bo‘ladi, degan taxminlar ham bor.
NO 3 NN 2 ON
NON ONOON NO 2
NO 3 ammiak gidroksid nitroksil peroksi nitrit nitrat aiin nitrit
hosil bo‘ladi deb hisoblaydilar.
4. Azot immobilizatsiyasi – (mikroorganizmlar hujayrada yigilishi). Azot imobilizatsiyasi jarayoni sodir bo‘lishiga kelsak u asosan tuproqda azot kam Yüklə 0,53 Mb. Dostları ilə paylaş:
|