Milan Uzelac istorija filozofije I
Yüklə 4,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Diogen iz Apolonije
- Hipas iz Metaponta
Milan Uzelac Istorija filozofije I
57
zasnivanja učenja o atomima na njegovo fizičko obrazlaganje. Grčka prosvećenost
Ako je u svoj dotadašnjoj filozofiji dominantno nastojanje da se istraže osnovni pojmovi prirode, sredinom V stoleća pre n.e. započinje kretanje u suprotnom smeru, pa sklonost metafizičkom mišljenju sve više slabi; hipoteza je već bilo dovoljno i sad se ukazala potreba da se one dokazuju primenom u pojedinim oblastima znanja. Razmena znanja među pojedinim školama bila je do te mere jaka da su se među njima počele gubiti razlike i njihova oštrina a time i njihova energija. Kako su se ispitivanja usmerila na pojedinačna pitanja, nastupilo je doba specijalnih istraživanja i eklekticizma. Među tim eklektičarima isticao se Diogen iz
bio pod uticajem Anaksimenovog učenja; on polazi od hilozoističkog monizma miletskih mislilaca i nastoji da ga odbrani od pluralizma Anaksagore i možda Empedokla. Njegovo učenje bi se sastojalo u sledećem: "Vazduh je praelemenat. Postoje bezbrojni svetovi i neograničen prazan prostor. Vazduh stvara svetove zgušnjavanjem i razređivanjem. Ništa ne nastaje od onog što već postoji niti se pretvara u ono što ne postoji. Zemlja je sferičnog oblika, čvrsto se drži u središtu, a njen oblik je određen zamahom koji dolazi usled toplote i kočenjem, što dolazi od hladnoće" (D. Laert, VIII 9. 57). Bitna svojstva svog počela Diogen iz Apolonije vidi u životnosti i pokretljivosti (poput Jonjana), kao i u razumnosti i svrhovitosti (Anaksagora). Na taj način on Anaksimenovim predikatima vazduha dodaje Anaksagorine predikate uma (noûs) i taj duh-vazduh određuje kao veliki, moćni, večni, besmrtni, sveznajući. Na
Milan Uzelac Istorija filozofije I www.uzelac.eu 58 taj način vazduh, koji se kao nosilac života i misli takođe naziva i duh - pneûma, jeste jednakovrsna tvar kako u makro- tako i u mikrokosmosu. Zgušnjavanjem i razređivanjem vrši se preobraćanje u pojedinačne stvari, a delovanjem težine koja lake stari vodi naviše a teže naniže određena je struktura i kretanje vasione koja se periodično gradi i razgrađuje. U organizmu vazduh ima ulogu duše; biljke ga nemaju a životinje ga poseduju u krvi; od prodiranja vazduha u krv zavisi život a od mešaja krvi i vazduha psihičko stanje organizma; tako Diogen anticipira razliku između venske i arterijske krvi. Arhelaj, sin Apolodora iz Atine (ili Mileta) (oko 450), učenik Anaksagorin i učitelj Sokratov, preneo je miletsko učenje o prirodnoj filozofiji u Atinu, ali je s njim prirodna filozofija došla i do svoga kraja; izgleda da se bavio i etikom jer je raspravljao o zakonima, dobroti i pravičnosti pa se smatra da je interes za etičke probleme Sokrat nasledio od njega. U Efesu je u isto vreme postojala škola koja je negovala Heraklitovo učenje; ali ona ne samo da nije umanjivala njegove paradokse već ih je izoštravala i to je potom izazivalo Platonovu kritiku. Najpoznatiji heraklitovac bio je
moguće dva puta ući u istu reku [22 B 91] jer je smatrao da nije moguće ući niti jednom (jer se voda u reci neprestano menja i svakog je časa nova i druga). S druge strane, pitagorejac Hipas iz Metaponta (IV vek pre n. e.), savremenik Filolaja, dao je nov smer pitagorejskoj školi koja se još u stara vremena suprotstavljala Heraklitu. On je učio da postoji određeno vreme koje je potrebno da se izvrše promene u vasioni, da je vasiona ograničena i da se nalazi u stalnom pokretu. Vatru je Hipas shvatao kao počelo (arché) u jonskom smislu a drevna predaja ga naziva vođom egzoteričkih "akosmatika", tj. vođom onih koji nisu bili
Milan Uzelac Istorija filozofije I
59
upućeni u teoriju brojeva. U eklektike možemo ubrojati i Ekfanta koji je pitagorejsko učenje povezivao s atomističkim za što mu je kao motiv poslužila stereometrijska struktura pitagorejskih elemenata. Kod njega se nalaze i odjeci Anaksagorinog učenja o umu (noûs), posebno kad tvrdi da se atomi (različiti po veličini, obliku i snazi) dovode u kretanje pomoću uma i tim kretanjem se obrazuje i održava šaroliki svet. Sve ovo ukazuje kako se u to vreme prevashodno teži kompromisima među različitim metafizičkim teorijama, da je u to doba akcenat bio stavljan posebno na specijalna istraživanja te se iz filozofije izdvajaju pojedine oblasti znanja, među kojima je prva i najveća matematika. Matematiku nisu negovali samo pitagorejci, već isto tako i Anaksagora a potom Demokrit i Platon. U to vreme najviše se rešavaju zadaci kao što su delenje ugla na tri dela, udvostručavanje kuba, kvadratura kruga, itd. Hipokrat sa Hiosa prvi piše udžbenik matematike i koristi slova za nazive figura; tu se još ne nalazi i logički izdiferenciran sistem dokaza, ali se empirijski, eksperimentalno i intuitivno dolazi do značajnih rezultata. Isto tako, i
jući pitagorejcima. Možda zahvaljujući i iskustvu, tek, napušta se hipoteza o središnjoj vatri i antizemlji i zastupa hipoteza o kretanju zemlje oko njene ose. Istraživanja organskog sveta sve više potiskuju istraživanja iz meteorologije pa u prvi plan dospeva fiziologija čula. To pomaže i razvoj medicine koja je takođe pod uticajem pitagorejaca, posebno Filolajevog nešto mlađeg savremenika Alkmeona koji se distancirao od pitagorejske teorije brojeva ali je zastupao shvatanje o suprotnostima kao i o božanskom savršenstvu i ljudskom nesavršenstvu i određivao zdravlje kao harmoniju suprotstavljenih sila. Ako se stanje zdravlja u to vreme ponajčešće određuje odnosom
Yüklə 4,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|