____________________Milli Kitabxana_____________________
358
- Zurna-dəfinizi də gətirmisinizmi?
İndi də Hümmət çaşıb qaldı.
- Yoldaş naçalnik, heç bura zurna-balaban yeridi?
Kəsəmənli elə o günü kəndə adam göndərdi, Hümmətin dəstəsinin zurna-
dəfini gətirtdi və qala rəisinə tapşırdı ki, bundan sonra günorta gəzintisi vaxtında
icazə ver, çalıb oynasınlar. Soruşan olsa, deyərsən ki, Kəsəmənlinin göstərişidir.
- Üzümə təəccüblə baxma. Nə olar dustaq olanda. Onlar da insandır. Qoy
bir az şadlansınlar.
- Bəs...
- Bilirəm, nə demək istəyirsən. Qələt eləyir.
O gündən günorta gəzintisi toy-düyünlə keçirdi.
Dustaqlar cərgəyə düzüldübr. Keşikçilər onları saydılar, sonra da
gəzməklərinə icazə verdilər. Yaşlı və özlərini bir az nasaz hiss edən dustaqlar
hasarın dibində domuşuqlu oturdular. Cavanlar xeyli ortada fırlandılar. Onlardan
biri qolunu çırmayıb üzünü zurnaçıya tutdu:
- Ay
Hümmət qağa, bir dirə-döymə havası çal.
Cavanlar dəstələrə bölündülər, meydanın ortasında dairə çəkdilər. Hümmət
zurnanın səsini zilə qaldırdı və cavan dustaqlar hay-haraynan oyuna başladılar.
Bayaqkı oğlanın səsi yenidən eşidildi:
- Ay
Hümmət qağa, indi də güləşəngi çal, görüm, qabağıma kim çıxacaq?
Gəzinti qurtardı. Keşikçilər dustaqları içəri doldurdular. Bir anlığa hər şeyi
unudan Halay bəy də içəri keçmək istərkən ona bir bağlama verdilər. Halay bəy
təəccüblə keşikçiyə baxdı.
- Bu
nədir?
- Yeməkdi, sizə göndəriblər.
- Kim
göndərib?
- Çoban
Kərəməli. Dedi ki, adımı deyin, Halay bəy özü tanıyacaq.
Ertəsi günü gəzintidən sonra Halay bəyi içəri buraxmadılar. Qolundan tutub
qapının ağzında saxladılar. İki milis nəfəri onu qalanın arxa tərəfindəki böyük
meydana apardı. Halay bəy qala divarlarının dibinə baxa-baxa xeyli sakitcə
addımladı. Torpaq kələ-kötür idi. Bəzi yerlərdə aşağı çökmüş, bəzi yerlərdə isə
qabarmışdı. Ona bel verdilər və hasarın dibini qazmağı əmr etdilər. Halay bəy
heç nə anlamasa da, beli götürdü və torpağı eşməyə başladı. Elə bu vaxt bir əl
çiyninə toxundu.
- Müəllim, beli mənə ver, sizə zəhmət olar.
Əlini uzadıb Halay bəydən beli aldı. Müəllimin sual dolu baxışlarını gördü və
astaca gülümsündü:
____________________Milli Kitabxana_____________________
359
- Siz
mənə dərs demisiniz. Xeyli vaxtın söhbətidir, yadınızdan çıxmış
olaram. Çox zəhmli idiniz. Amma biz, tələbələr, sizi bir-birimizə görsədib
"Riyaziyyatın allahıdır" deyirdik. Siz bizə Kiselyovun "Rəhbər cəbr kitabını"
dönə-dönə izah edirdiniz. Kim Şapoşnikovun kitabındakı məsələ və misalların
hamısını həll etməyibsə, onu imtahana buraxmırdınız. Gecələr də məşğələyə
gəlir, ən çətin məsələləri izah edir, bizim hər şeyi başa düşdüyümüzə əmin
olduqdan sonra evə gedirdiniz. Yaxşı günlər idi, müəllim!
Bu sözləri deyən milislərin başçısı idi. Onun otuz-otuz beş yaşı ancaq olardı.
Halay bəyi gözdən qoymasalar da, bir az sərbəst gəzməsinə imkan verdibr. O,
balaca bir təpənin üstündə dayandı, qəza mərkəzi olan kiçik şəhərin yanından
keçən çayın qıjıltısına qulaq asdı. Kəndlərə uzanan əyri-üyrü yollara, Dilican
dağının ətəyindən burulub Dılican dərəsinə gedən xır yoluna, uzaqdan ağ
buludlara bürünmüş Göyəzən dağının zirvəsinə və Avey tərəflərə baxdı. Hər şey
sakit, hər şey ona məhzun kimi göründü...
Gecə yarıdan sonra qalanın qapısı aralandı.
Keşikçilərin amiranə səsi eşidildi:
- Halay
bəy kimdi?
- Mənəm.
Dustaqlar yerlərində tərpəşdilər. Keşikçilər isə ayağa durub onlara yaxınlaşan
Halay bəyi geri qaytardılar.
- Paltar-palazını da götür.
Bu, pis əlamət idi. Buradakı dustaqlar bilirdilər ki, gecə yarısı aparılan
məhbusların başında qaranlıq var. Paitar-palazın götürülməsi onun bir daha geri
qayıtmayacağına işarə idi. Gecə yarısı paltar-palazla aparılan məhbusları ya
vaqonlara doldurub qatapla uzaq - qarlı, meşəli Sibirə, ya da o dünyaya
göndərirdilər.
Halay bəyi qala divarının dibində qazılan və torpağı qaralan çuxurun yanına
gətirdilər.
Hava sərin idi. Ağacların yarpaqları astadan xışıldayırdı. Gecənin səhərə
yaxın sükutu ətrafı bürümüşdü. Arabir dəmiryol vağzalından parovozların kəsik
fit səsləri eşidilirdi. Sonra vaqon təkərlərinin yeknəsəq, ahəngdar taqqıltısı
gəlirdi. Halay bəy bir anda səyyar xəyalın
____________________Milli Kitabxana_____________________
360
ağuşunda ötən günlərə qayıtdı. Həmin vaqonlarda Tiflisə, oradan da Qoriyə,
seminariyaya oxumağa getdiyi günləri xatırladı. Sonra donüb göyün üzünə
baxdı. Ulduzlar sayrışırdı. Amma bir parça ağ bulud, ayın ətrafında dolaşırdı.
Adama elə gəlirdi ki, ay buludların üstünə yeriyir. Halay bəy uşaq vaxtı yay
günlərində ayla buludların bu cür "döyüşlərinə" çox tamaşa etmişdi. Anası
həyətə gəbə döşəyər, üstünə yorğan-döşək sərər və uşaqlarını açıq havada
yatırdardı. Bax, o günlərdə Halay bəy arxası üstə uzanıb saatlarla ulduzlara baxar
və buludların üstünə yeriyən aya tamaşa edərdi. El arasında "Karvan yolu"
deyilən kəhkəşan ulduzları haçalanmış yol kimi uzanıb gedirdi. Deyirdilər, uzaq,
müqəddəs yerlərə ziyarətə gedən zəvvarlar gecələr karvanlarını çəkib bu yolun
işığı ilə Qüdsiyyətə doğru addımlayırlar. Halay bəy qazılmış çuxurun kənarında
dayanaraq karvan yoluna səpələnmiş sayrışan ulduzlara baxdı və yolun onun
ruhunu haraya aparacağını düşündü.
Elə bu vaxt ağacların başında yaşayan və indiyəcən heç kəsin görmədiyi
anadil quşlarının bir-birini səsləyən məhzun səsi eşidildi. Halay bəyin bu
dünyadan qəflətən gedərkən eşitdiyi sonuncu səs anadillərin məhzun, kədərli səsi
oldu. Şərq tərəfdə isə iri şəffaf dan ulduzu parıldayırdı.
Səhərə az qalırdı.
3
Yazı masasının böyründə divardan asılmış telefon cingildədi. Kəsəmənli
dəstəyi götürdü. Tanış və mehriban səs eşidib gülümsündü.
- Salam,
Abdal
qağa, sabahın xeyir. Qulaq asıram.
Telefonda qəza firqə özək katibinin şadyana səsi eşidildi.
- Kabı, Bakıdan xəbər gəldi. Onlar bizim xahişimizi yerinə yetiriblər.
Xalq Maarif Komissarlığı əmr göndərib. Halay bəyi seminariyaya müdir təyin
ediblər. Əmri sənə göndərirəm. Halay bəyi də, maarif şöbə müdirini də çağır
yanına, gedin məktəbə. Müəllimləri yığın, iclas aparın, Halay bəyi təqdim edin,
qoyun kişi bu gündən işə başlasın. Sonra nəticəsini mənə deyərsən.
Kəsəmənli dəstək əlində xeyli dayandı. Onun zəhmli sifətinə elə bil işıq
çilənmişdi. Qan sağılmış gözləri durulmuşdu. Kişi sevindiyin-
Dostları ilə paylaş: |