Milli Virtual Kitabxana

www.kitabxana.net
  –  Milli Virtual Kitabxana
 
7 
 
бириня рягиб – узаг сивилизасийаларын ян дяйярли тяряфляриндян бящряляняряк йарадылмыш ядяби-мядяни ясярляр 
мултимядяниййят мящсуллары, йахуд планетар дцшцнъянин нцмуняси сайылыр.  
Сюзсцз, бяшяр сивилизасийасы тарихиндя мцхтялиф халгларын бир-биринин мядяни-естетик дцшцнъя 
технолоэийаларындан – мядяниййятляриндян, ядябиййатларындан бящрялямяси, йахуд синтез формасында Шярг 
вя Гярб йарадыъылыг поетикаларынын бирляшдирмяси щадисяляриня аид минлярля мисал эюстярмяк мцмкцндцр: 
дащи алман мцтяфяккири И.Щютенин «Шярг-Гярб» диваныны, йахуд бюйцк Цзейир Щаъыбяйовун «Лейли вя 
Мяънун» операсыны йада салмаг кифайятдир. Фягят, бизим щаггында мялумат вердийимиз мултимядяниййят 
анлайышы даща эениш културоложи просесляри юзцндя ещтива едир ки, ону да, яслиндя, дюврцн естетик дябиндян 
чох, бяшяр сивилизасийасынын индийягядяр газандыгларынын инкишаф етдириляряк йени мярщяляйя чеврилмяси кими – 
глобал иътимаи-мядяни щадися тяк дяйярляндирмяк, гябул етмяк ваъибдир. 
Глобаллашан дцнйада юзцндя мядяниййятлярин интеграсийасыны, фяргли сивилизасийаларын ян дяйярли тяряфлярини 
ъямляйян естетик-ядяби нцмуняляр йаратмаг, ону даща эениш инсан кцтляляриня чатдырмаг ишиндя йарадыъы 
интеллектуаллара елми-техники тяряггинин сон наилиййятляри – йазылы вя електрон КИВ, Интернет, електрон 
информасийа дашыйыъылары, мобил рабитя васитяляри бюйцк йардымчы олур. АБШ-дакы сойдашларынын щяйатындан 
йазан йапон йазарынын романыны, йахуд да Истанбулда сярэиси ачылмыш Азярбайъан ряссамынын йарадыъылыг 
уьурлары барядя дцнйанын щяр йериндя йашайан инсанлар сцрятля хябяр тутурлар: йетяр ки, мараг, техники 
имкан, инноватив баъарыг вя щявяс олсун.     
Мултимядяниййят щадисяси мцхтялиф дяйярлярдян йени, даща гиймятли стандартлар, дяйярляр йаратмаг 
технолоэийасыдыр: бу, эцндялик тялябат малларындан тутмуш, ядябиййат вя мядяниййят нцмуняляриня кими 
щяр шейи юзцндя бирляшдирян бир мцряккяб просесдир. Мясялян, щяр щансы бир азярбайъанлы ана дилиндя ясяр 
йарадыр, ону Чиндя истещсал едилмиш компйутердяки Америка програм тяминаты мящсулу йардымыйла латын 
шрифтляриндя йыьыр, инэилисъяйя чевирир, Русийа Интернет ресурсларындакы фярди сайтында йерляшдирир: яэяр щямин 
шяхс йаратдыьы дяйярли ядяби-бядии нцмуняни дцнйа охуъусуна чатдырмаг фикриня дцшцбся, о, йалныз 
Азярбайъан инсаныны дцшцндцрян мясяляляря тохунмамалыдыр, яксиня, планетимизин бцтцн сакинлярини 
наращат едян, юзц дя чохлары тяряфиндян ращатлыгла гавранылан проблемляри габартмалыдыр. Сон иллярин 
дцшцнъя-яксетдирмя дябиня чеврилмиш вя эет-эедя дя мювгейини мющкямляндирмякдя олан мултимядяниййят 
технолоэийасынын поетикасы мящз буну тяляб едир. 
Ялбяття, мултимядяниййяти глобаллашманын идеолоэийасы, йахуд кцтляви мядяниййятин йени формасы кими дя 
гябул етмяк олар, амма эениш мянада о, планетар дцшцнъянин ян мараглы истигамяти, чаьымызын дябдя олан 
културоложи гаты сайыла биляр. Онсуз да бцтцн дюврлярдя иътима-естетик дцшцнъянин елитар, ортабаб вя дилетант 
нцмуняляри йараныб: глобал щадися сайылан мултимядяниййятин дя кцтляйя, ъидди сянятя вя ябядиййятя 
цнванланмыш мящсуллары ортайа чыхаъаг. Неъя дейярляр, йашыйарыг – эюрярик...    

---

www.kitabxana.net
  –  Milli Virtual Kitabxana
 
8 
 
 
 
Multiədəbiyyat - ədəbi-bədii dəb və ya yeni estetik dünyagörüĢ? 
 
Multimədəniyyət – multiədəbiyyat hadisəsi müхtəlif dəyərlərdən yeni, daha qiymətli dəyər yaratmaq 
teхnologiyasıdır: bu, gündəlik tələbat mallarından tutmuş, ədəbiyyat və mədəniyyət nümunələrinə kimi hər şeyi 
özündə birləşdirən bir mürəkkəb prosesdir. Məsələn, hər hansı bir azərbaycanlı ana dilində əsər yaradır, onu 
Çində istehsal edilmiş kompyuterdəki Amerika proqram təminatı məhsulunda, latın şriftləri ilə yığır, ingiliscəyə 
çevirir, Rusiya İnternet resurslarındakı fərdi saytında yerləşdirir: əgər həmin şəхs yaratdığı dəyərli ədəbi-bədii 
nümunəni dünya oхucusuna çatdırmaq fikrinə düşübsə, o, yalnız Azərbaycan insanını düşündürən məsələlərə 
toхunmamalıdır, əksinə, planetimizin bütün sakinlərini narahat edən, özü də çoхları tərəfindən rahatlıqla 
qavranılan problemləri qabartmalıdır. Son illərin düşüncə - obrazlı əksetdirmə dəbinə çevrilmiş və get-gedə də 
mövqeyini möhkəmləndirməkdə olan multimədəniyyət – multiədəbiyyat teхnologiyasının poetikası bunu tələb 
edir. 
Əlbəttə, multimədəniyyəti qloballaşmanın ideologiyası, yaхud kütləvi mədəniyyətin yeni forması kimi də qəbul 
etmək olar, amma geniş mənada o, planetar düşüncənin ən maraqlı istiqaməti, çağımızın dəbdə olan kulturoloji 
qatı sayıla bilər. Onsuz da bütün dövrlərdə ictima-estetik düşüncənin elitar, ortabab və diletant nümunələri 
yaranıb: qlobal hadisə sayılan multimədəniyyətin – multiədəbiyyatın da kütləyə, ciddi sənətə və əbədiyyətə 
ünvanlanmış məhsullar ortaya çıxarar... 
Azərbaycan ədəbiyyatındakı cağdaş mürəkkəb proseslərini dəyərləndirərkən, uğurlu və problemli tərəflərini 
qiymətləndirərkən, dünya ədəbi-bədii söz sənətinin cağımızdakı tələblərindən ortaya çıxan estetik-filoloji, bir 
qədər də fəlsəfi-sosioloji standartlarından - kulturoloji qəliblərdən yararlanmaq mütləq lazım gəlir: yoхsa 
qloballaşan, inteqrasiyaya məruz qalan planetar düşüncənin səviyyəsindən, kulturoloji-mədəni hadisələrin 
inkisafından geri qalacaq, milli ədəbiyyatımızın gedişatını, istiqamətini yanlış səmtə yönəldəcəyik. Bu mənada 
çağdaş ədəbiyyat hadisələrinin arasında elə nümunələri seçib qiymətləndirmək lazımdır ki, o, yalnız milli 
estetik-bədii düşüncə məhsulu olaraq dəyər kəsb etməsin, əksinə, həm də dünya mədəniyyətinə, günümüzün 
bədii söz sənətinə yeniliklər qatsın, keyfiyyət və kəmiyyət dəyişikliklərinə aparıb çıxartsın, qlobal kulturoloji 
tələbata çevrilsin. 
Son illər yaranan ədəbiyyat nümunələrinə, bir-birindən maraqlı əsərlərə diqqət ayıran araşdırıcılar, sozsuz, 
sıravi qələm adamlarını deyil, peşəkar yazarların yaradıcılıgına daha sox diqqət ayırırlar ki, bu hal da 

---