Milli Virtual Kitabxana

www.kitabxana.net
  –  Milli Virtual Kitabxana
 
9 
 
anlaşılandır. Biz qapalı - rusdilli mədəni mühitdən qurtulub, dunya miqyaslı kulturoloji meydana qədəm 
qoyanda, elə ədəbi-bədii nümunələrlə, sənət hadisələri ilə cıxış etməliyik ki, elə ilk addımımızdan 
mədəniyyətimizi, ədəbiyyatımızı, humanitar-yaradıcı düşüncəmizi tanıtmaq əvəzinə, ―qara siyahı‖ya düşüb, 
özümüzü ―yandırmayaq‖...  
 
Dцйанын йени – културоложи дярки 
 
Инди тянбяллийин дашыны атамаьы баъаранларын яксяриййяти чаьдаш милли фикри формалашдыран биз дцшцнъя 
адамларыны тянгид етмяйи хошлайыр: Азярбайъан иътимаи-елми, мядяни-ядяби фикринин сявиййяси дцнйа 
стандартларындан чох эери галыр; биздя нийя дцнйашющрятли философлар йохдур; бейнялхалг алямдя гябул едилян 
йарадыъы фярдляримиз, танынмыш интеллектуалларымыз эюрцнмцр; беля эется, мцхтялиф сащяляр цзря Нобел 
мцкафаты аланымыз олаъагмы!? 
Кифайят гядяр кяскин сяслянся дя, субйектив ирадлардыр вя бу йердя дцшцнъя адамларымыз, мцхтялиф 
бящаняляр эятирсяляр дя, сонда биръя мясялядя разылашмалыдырлар: билэини, елми, интеллекти, бир сюзля, иътимаи-
мядяни фикри халг, кцтля дейил, айры-айры сечилмиш пешякар фярдляр инкишаф етдирир, зянэинляшдирир, сивилизасийа 
мящсулуна – бяшяри уьура  чевирир... 
Сон илляр щяйатымыз кими, елм вя техника, инсан дцшцнъясинин мцхтялиф сащяляри чох сцрятля инкишаф едир, ъанлы 
организм кими дурмадан ирялийя доьру щярякятдядир. Азярбайъан топлуму олараг заманын диктясини 
йериня йетирмясяк, йяни глобал просеслярдян биръя аддым кянара галсаг, ортайа чыхаъаг учуруму ясрляр 
бойу долдура билмярик. 
Бу мянада вурьуламаг йериня дцшяр ки, дцнйада йаранан йени дцшцнъя технолоэийаларыны елми-мядяни 
дцшцнъямиздя чаьында тятбиги мясяляси йеня дя юз актуаллыьыны вя кяскинлийини сахламагдадыр. Инсан 
шцурунун диэяр истигамятляри барядя мцлащизяляр сюйлямяк имканымыз олмаса да, щуманитар сащямизя аид 
мараглы бир проблем барядя фикирлярими бюлцшмяк истяйирям.  
Бяшяр сивилизасийасынын тарихиня екскурс едяндя эюрцрцк ки, йашадыьымыз дцнйанын дярки вя иникасы иля баьлы 
мцхтялиф форма, еляъя дя фяргли технолоэийалар мювъуд олуб: реаллыьын мифоложи, дини, ядяби, бядии, елми, 
фялсяфи, рийази, щятта поетик иникасы мясяляси ясрляр бойу дцшцнъя адамлары арасында бюйцк полемикалара, 
елми мцбащисяляря, щятта фикри мцнагишяляриня сябяб олуб. Заман-заман бу форматлар – дцшцнъя 
технолоэийалары йерлярини, мювгелярини дяйишмиш, бязиляри узун мцддят, диэярляри ися мцяййян вахт ярзиндя 
иътимаи-щуманитар дцшцнъядя биринъилийи ялиндя сахламышдыр. Гейд етмяк дя йериня дцшяр ки, онларын бир 

---

www.kitabxana.net
  –  Milli Virtual Kitabxana
 
10 
 
чоху (дини, елми, ядяби-бядии)бяшяр тарихиндя – сивилизасийа эедишатында нязярячарпаъаг чеврилишляря, нящянэ 
йениляшмяляря тякан вермишдир.  
Сон ялли илин дцшцнъя технолоэийаларынын ичиндя мараглы щадися – дцнйанын културоложи дярки мясяляси 
ятрафында бейнялхалг интеллектуал-йарадыъы чевряляр гызьын полемикалара эиришибляр. Дцнйанын, эерчяклийин, 
щяйатын, ябядиййятин вя заманын културоложи дярки, тящлили вя инкасы проблемляри яксяр сивилл юлкялярин 
интеллектуалларынын, йарадыъы-елми даиряляринин, философ вя алимляринин мцзакиря обйектиня чеврилмишдир. 
Тяссцфляр олсун ки, бизим мядяни-интеллектуал чевряляримиз щяля дя бу глобал бейин-билэи просесляриня 
гошулмайыб вя културолоэийаны йалныз мядяниййятшцнаслыг кими гябул етмяк мейлляри кими комплекслярдян 
узаглаша билмяйибляр.  
Интеллектуал ядябиййатларда бир елм сащяси олараг културолоэийанын ващид тярифи ятрафында щяля дя 
мцбащисяляр эется дя, енсиклопедик лцьятлярдяки мцяййян мялуматлардан бязи мясяляляри айдынлашдырмаг 
мцмкцндцр. Сосиал вя щуманитар биликлярин вящдяти нятиъясиндя инсан, еляъя дя ъямиййят щяйатыны юйрянян 
елм сащяси кими културолоэийа бюйцк мянада мядяниййяти варлыьын ялащидя тамлыьы кими юйрянир. 
Културоложи елмляр дейилдикдя ися цч билэи системи – щуманитар културолоэийа, сосиал културолоэийа вя тятбиги 
културолоэийа нязярдя тутулур: нязяря алмаг лазымдыр ки, бу бюлэц културолоэийаны бир елм кими дярк 
едяндя ишляк сайылыр. Юз нювбямиздя ону да ялавя етмяк истяйирям ки, эениш мянада эютцряндя, йяни фялсяфи 
вя поетик тяряфляриня, билэи-дцшцнъя технолоэийасы кими эютцряндя, културолоэийа дар чярчивядян чыхыб, 
глобал сивилизасийа формасына – дцнйаэюрцшцня чеврилир. Бу заман ондан йарарланараг индийя гядяр дярк 
едилмяйян бир чох глобал проблемляря йени вя фяргли бахышларла нязяр салмаг, ябяди суалларын садя ъавабыны 
тапмаг мцмкцндцр. 
Тякрарян гайыдырыг културоложи елмляря, йахуд елмин културоложи дяркиня, тящлилиня. Дцнйа културолоэийа 
елми сон 50-60 илдя чох бюйцк бир инкишаф мярщяляси кечиб ки, вахтиля вя индинин юзцндя дя Русийа, рус дили 
васитясиля онун бязи гатлары барядя информатив билэиляр ялдя едирик.  
Щуманитар културолоэийанын истигамятляри чох эенишдир: цмуми профили тарихи-мядяни арашдырмалар; ментал 
мядяниййятин тядгиги; дини аспектлярдян мядяниййятин юйрянилмяси; мядяниййят тарихинин ядябиййатшцнаслыг 
бахымындан тядгиги; мифоложи мядяниййятин тарихи; етнолингвистик вя семиотик нюгтейи-нязярдян тящлил; 
сянятшцнаслыг вя естетика кими сащяляринин гаршылашдырылмасы нятиъясиндя ялдя едилян билэиляр вя б. 
Сосиал вя мядяни антрополоэийа; мядяни-тиположи истигамят; мядяни-психоложи истигамят; културоложи-еколожи 
вя б. голлар ися културолоэийанын сосиал-елми профили сайылыр.  
Ян эениш йайылан тятбиги културолоэийа да мцхтялиф истигамятляр цзря инкишаф едиб: мядяниййят 
институтларынын фяалиййяти вя мядяниййят сийасятинин нязяриййяси; сосиал-мядяни прогнозлар, лайищяляшдирмя вя 

---

www.kitabxana.net
  –  Milli Virtual Kitabxana
 
11 
 
тянзимлямя методлары; тящсилин културоложиляшдирилмяси; шяхсиййятин сосиаллашдырылмасы вя сосиал-мядяни 
педагоэика; мядяни ирсин горунмасы формалары; музей иши; дийаршцнаслыг вя б. Бцтцн бу садаланан 
истигамятляр цзра дцнйанын айры-айры юлкяляриндя културоложи мяктябляр, интеллектуал чевряляр, елми-фялсяфи  
Бизим ися щямишя олдуьу кими, йеня дя чох мясялялярдян хябярсизик... 
Ютян ил АР Мядяниййят вя Туризм Назирлийийинин тяшкилатчылыьы иля Юлкя Културологларынын Ы Форуму, 2008-
ъи илин ийунунда ися Културологларын Ы Бейнялхалг Бакы Форуму  кечирилди. Бу фактларын юзц дя сцбут едир 
ки, артыг дювлят тяряфиндян културолоэийайа хцсуси диггят эюстярилир вя йахын эяляъякдя иътимаи-интеллектуал 
дцшцнъямиздяки бошлуглар тезликля арадан эютцрцляъякдир...   
 
Virtual Azərbaycan: e-real Dünyanın real imkanları... 
 
XX əsrin sonlarında, İyirmi birinci əsrin əvvələrində dünyanı yeni bir texnologiya dalğası bürüdü. İnternet 
dövrünün hücumlarına gözləməyən bəşəriyyət tezliklə qlobal informasiya şəbəkəsi adlanan yeni texnologiyanın 
həmlələrinə dözməli oldu. 
Texnoloji dəyişikliklər özüylə tamam fərqli,  yeni dünyagörüş, ictimai-mədəni düşüncədə maraqlı istiqamətlər 
açmış oldu. Yeni ədəbi-mədəni, kulturoloji-estetik, ictimai-elmi standartlar zamanın diqtəsinə öyrəşmiş 
insanlarda fərqli, interaktiv, yaradıcı münasibətlər tələb edirdi.  
Bizlərin çoxu dövrün nəbzini tutmağa çalışdıq, əvvəlcə yeni nəslin nümayəndələri, sonra orta nəslin, sonda isə 
yaşlı nəslin nümayəndələri yeni ünsiyyət texnologiyalarını mənimsəməyə həvəs göstərməyə başladı. 
İndi əksəriyyətimiz hər zaman, istənilən məkanda mobil telefon rabitəsindən yararlanırıq, evdə, işdə, təhsil 
ocaqlarında kompyuter, İnternet texnologiyası imkanlarıyla əhatələnmişik. Bəs mədəniyyət və ədəbiyyatımız 
necə, bu yeni texnologiya və onun meydana gətirdiyi fərqli formatlar, kulturoloji modellərə hazırdırmı? 
Xaricdə artıq 20 ildən çoxdur ki, bu ciddi kulturoloji məsələlər ətrafında geniş müzakirələr, qızğın polemikalar 
aparılır. Azərbaycan humanitar-mədəni düşüncəsində də qloballaşmanın gətirdiyi yeni bilgi, texniki və 
kulturoloji texnologiyalar haqqında maraqlı diskussiyalar gedir: İnternet əsrinin, qlobal şəbəkə dünyasının 
gətirdiyi yeniliklərin xeyri və ziyanı, gənclərimizin, yeni nəslin nümayəndələrinin elektron aləmə aludəsi 
nəticəsində kitab oxumağı yadırğamaları, elektron poçt vasitəsiylə, mobil telefon ismarıclarıyla yazışan virtual 
aləmin sakinləri və internetçilərin tamam fərqli yazı və mütaliə mədəniyyətinin daşıyıcılarına çevrilməsi...  

---