Magistrantların XXI Respublika Elmi konfransı, 17-18 may 2021-ci il
32
doymuş məhlulunun həllolma izotermini öyrənməklə bərabər, fiziki sabitlərini təyin edib dördbucaqlı sistemi
daha dəqiq təyin etməkdən ibarət olmuşdur.
Aparılan təcrübələrin nəticələri aşağıdakı cədvəldə verilmişdir.
Cədvəldən göründüyü kimi, sistemdə NaNO
3
-ün miqdarı artdıqca Mg(NO
3
)
2
–ün miqdarı maye fazada
azalır. Alınan
qiymətlərə görə NaNO
3
–Mg(NO
3
)
2
–H
2
O
üçlü sisteminin doymuş məhlulunun həllolma
izotermi qurulmuşdur (şəkil 1).
Həllolma izotermindən göründüyü kimi, evtonik nöqtədə NaNO
3
-ün miqdarı 11.36%, Mg(NO
3
)
2
-ün
miqdarı isə 38.95 % təyin edilmişdir.
Bir çox tədqiqatçıların aşağı temperaturlarda apardıqları nəticələrlə, 20
0
C-də apardığımız tədqiqatların
nəticələrini müqayisə etdikdə aydın olur ki, temperaturun
yüksəlməsi nəticəsində NaNO
3
-ün miqdarı 1.6
dəfə artdıqda Mg(NO
3
)
2
-ün miqdarı yalnız 1.74 % artır. Həllolma izetermi iki əyridən ibarətdir. Birinci əyri
Mg(NO
3
)
6H
2
O-nun, ikinci əyri isə NaNO
3
-ün kristallaşma sahəsinə aiddir.
Tədqiq edilən izoterm əyrisində 20
0
C temperaturda əsas
kristallaşma sahəsi NaNO
3
-ə aiddir.
Mg(NO
3
)
2
isə kiçik kristallaşma sahəsinə məxsusdur.
NaNO
3
–Mg(NO
3
)
2
–6H
2
O sisteminin 20
0
C temperaturda maye fazasının tərkibi
№
Maye fazanın tərkibi, %
Bərk faza
NaNO
3
Mg(NO
3
)
2
H
2
O
1
0
42.90
57.10
Mg(NO
3
)
2
6H
2
O
2
1.62
41.50
56.88
Mg(NO
3
)
2
6H
2
O
3
3.80
40.01
56.19
Mg(NO
3
)
2
6H
2
O
4
6.10
39.02
54.88
Mg(NO
3
)
2
6H
2
O
5
9.60
39.68
50.72
Mg(NO
3
)
2
6H
2
O
6
10.15
39.90
50.63
Mg(NO
3
)
2
6H
2
O
7
11.02
39.00
49.98
Mg(NO
3
)
2
6H
2
O+NaNO
3
8
11.36
38.95
49.69
NaNO
3
9
12.02
34.80
53.18
NaNO
3
10
13.08
31.53
55.39
NaNO
3
11
14.01
30.10
55.89
NaNO
3
12
16.20
26.02
58.78
NaNO
3
13
18.21
21.50
61.29
NaNO
3
14
21.20
16.50
62.30
NaNO
3
15
22.30
13.01
64.69
NaNO
3
16
25.20
8.20
67.60
NaNO
3
17
28.41
3.04
68.55
NaNO
3
18
29.90
1.60
68.50
NaNO
3
19
31.09
0
68.91
NaNO
3
Tarazlıqlarda olan əyrilərdən aydın olur ki, Mg(NO
3
)
2
6H
2
O suda yaxşı həll olduğu üçün onun
kristallaşma sahəsi getdikcə kiçilir, NaNO
3
-ün kristallaşma sahəsi artır. Aparılan təcrübələr göstərir ki, 20
0
C
temperaturda, bərk məhlul və kimyəvi birləşmə əmələ gəlmir. Əyrilərin görüşdüyü
yerdə sadə evtonik
nöqtənin alınması müşahidə edilir.
Tədqiq olunan sistemin həllolma izotermi ilə yanaşı maye fazanın fiziki sabitləri – sıxlığı, özlülüyü və
süasındırma əmsalı da təyin olunmuş, maye və bərk fazaların tərkibləri müəyyən edilmişdir.
Maye fazanın fiziki sabitlərinin təyininə diqqət yetirsək görərik ki, Mg(NO
3
)
2
∙
6H
2
O-nun
doymuş
məhlulu üzərinə müəyyən paylarla NaNO
3
əlavə edildikdə xüsusi çəki 1.2807, özlülük 0.9185, şüa sındırma
əmsalı isə 1.3792 olur. Bu nöqtələrin qiyməti evtonik nöqtəyə uyğun olaraq verilir.
Sistemdə tarazlıq halı yarandıqdan sonra, maye fazadan nümunələr götürülmüş və məhlulun tərkibi
təyin edilmişir. Təcrübə aparılan temperaturda fiziki sabitləri təyin etmək
üçün nümunələr götürülərək
tərkibləri təyin olunmuşdur.
Məhlulda NO
3
ionunun təyini FeSO
4
-ün reduksiyasına əsaslanır. Mg
2+
ionu
isə trilonometrik üsulla
təyin edilmişdir. Bu məqsədlə adətən komplekson-III adlanan trilon-B-dən istifadə edilmişdir. Komplekson-
III bir çox kationla davamlı, sulu məhlulda az dissosiasiya edən daxili kompleks duz əmələ gətirir.