MiRZƏ ŞƏFİ ŞƏrq qərb araşdirmalarinda
Yüklə 2,91 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Nəzakət Əliyeva
- Mirzə Şəfi Şərq-Qərb araşdırmalarında
Nəzakət Əliyeva 10 Göründüyü kimi məhz Mirzə Şəfinin təsiri ilə M.F.Axundov ruhani olmaq məqsədindən imtina etmiş və 1832-ci ildə Nuxa (Şəki) qəza məktəbinə daxil olmuşdur. 1840-cı ildə M.F.Axundov Tiflis qəza məktəbində Şərq dilləri üzrə müəllim işləyirdi. Həmin il o bu vəzifədən çıxarkən öz yerinə Mirzə Şəfini məsləhət görmüşdü. Qəza məktəbinin Azərbaycan dili müəllimi vəzifəsini tutmaq üçün xüsusi imtahan verdikdən sonra Mirzə Şəfi bu vəzifəyə qəbul edilmiş, uzun zaman Tiflisdə yaşamışdır. Mirzə Şəfi qəza məktəbində işləməklə yanaşı, fərdi dərs verməklə də məşğul idi. Artıq Gəncə molla və ruhanilərinin hücumundan uzaq olan şair burada dövrünün qabaqcıl adamları ilə daha yaxından tanış olmaq imkanı əldə edir.O, Axundov, Bakıxanov, Budaqov və başqaları ilə yaxın dostluq əlaqəsinə girir. Mirzə Şəfi Alman səyyahı, Rus və Şərq poeziyasının tərcüməçisi Fridrix Bodenştedtlə də Tiflisdə görüşmüdür. Bodentştedt Tiflisdə ikən Azərbaycan və fars dillərini öyrənməyə başlamışdı. Mirzə Şəfi ona dərs deyirdi.Mirzə Şəfi dərs zamanı ona Firdovsi, Xəyyam, Sədi, Hafiz və Füzulinin şerlərindən oxuyar, daha çox öz şerlərini yazdırardı. Bodenştedt yazırdı: “Həftədə üç dəfə dərs keçirdik, dərsdə həmçinin Mirzə Şəfinin digər tələbələri iştirak edirdilər. Axırda “Divan” başlanırdı. Mirzə Şəfi Şərq-Qərb araşdırmalarında 11 Mirzə Şəfi öz nəğmələrini oxuyur və bizə izah edirdi. Həmin nəğmələrin çox böyük bir hissəsi demək olar ki, mənim gözlərimin önündə yaranmışdı. 1 ” Bir dəfə “Divani -hikmətdə”n 2 sonra bağda Mirzə Şəfi ilə gəzməyə çıxan Bodenştedt onun bədahətən şeir söyləməsinə öz təəccübünü bildirib deyir: “Ey mənim müdrik müəllimim, necə olur ki, sən öz nəğmələrini bu qədər tez qoşursan?” Mirzə Şəfi oradaca topladığı güllərdən bir dəstə bağlayıb Bodenştedtə verir və deyir: “Budur, bax, bu gül dəstəsini mən bir an içində düzəltdim. Halbuki bu güllər bir anda əmələ gəlib açılmamışdır, mənim şeirlərim də bunun kimi ” 3 Bodenştedt yazır ki, mən səyahətdən qayıtdıqdan sonra Mirzə Şəfi özünün şeirlər külliyatını mənə bağışladı. O, Tiflisdən gedərkən apardığı dəftərlərdən bəhs edərək bunu da göstərir ki, həmin dəftərlər şairin tatar (Azərbaycan) və fars dillərində yazdığı nəğmələrdən ibarət idi. 4 XX əsr rus və Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığında müəyyən edilmişdir ki, Almaniyada Bodenştedt tərəfindən “Mirzə Şəfi nəğmələri ” və “Mirzə Şəfi irsindən” adlı kitablarda dərc edilən və XIX əsrin 70-ci illərində Mirzə Şəfinin ölümündən sonra Bodenştedtin öz adına çıxmaq istədiyi şeirlərin demək olar ki, tam əksəriyyəti Mirzə Şəfiyə məxsusdur. Qeyd etmək lazımdır ki, Mirzə Şəfi haqqında həqiqətin meydana 1. Taused und ein Tag im Orient. V., 1850 2. Mirzə Şəfinin Tiflisdə təşkil etdiyi əbədi məclis. 3. Tausend und Ein Tag Orient V., 1850, səh. 273 4. Aus dem Nachlasse Mirsa Schaffys, Berlin, 1875, səh. 206 Nəzakət Əliyeva 12 çıxarılması, onun bədii yaradıcılığının təhlili, ictimai – fəlsəfi fikirlərinin öyrənilməsi ədəbiyyatşünaslardan Ə.Ə.Seyidzadə, S.Mümtaz, E.Enikolopov, proffessorlarımızdan M.Rəfili, F.Qasımzadə, H.Hüseynov, M.Qasımov və akademik A. Makovel- skinin xüsusi xidmətləri olmuşdur. “Mirzə Şəfi nəğmələri”nin Almaniyada ilk çapı böyük müvəffəqiyyətlə qarşılanmışdır. İlk dəfə 1851- ci ildə nəşr edilən həmin şeirlərin 1893-cü il 145-ci, 1924-cü ildə isə 170-ci nəşri çapdan çıxmışdı. İndiyə qədər həmin kitab 300 dəfədən artıq təkrar nəşr edilmişdir. “Mirzə Şəfi nəğmələri” fransız, ingilis, italyan, isveç, holland, danimarka, ispan, portuqal, rus, çex, macar, yəhudi və s. dillərdə dəfələrlə çap olunub geniş yayılmışdır. Buradan da Bodenştedtin özünü bu şeirlərin tərcüməçisi kimi deyil, müəllifi kimi qələmə verməsinin səbəbi aydındır. Bodenştedt 1847-ci ildə Tiflisi tərk edir. Bundan 1 il sonra, yəni 1848-ci ildə Mirzə Şəfi də Tiflisdən köçüb Gəncəyə gəlir. O burada qəza məktəbində Azərbaycan dili müəllimi vəzifəsində işləyir. Lakin Mirzə Şəfi iki ildən sonra yenidən Tiflisə qayıdır, Tiflis gimnaziyasında Azərbaycan və fars dillərində dərs deyir. Ölümündən bir az əvvəl Mirzə Şəfi həmin gimnaziyanın müəllimi İ.İ.Qriqoryevlə birlikdə Azərbaycan dilini öyrənənlər üçün dərslik yazıb hazırlamışdır. Artıq söz sərrafının alnında durna qatarlarının kölgəsi yer eləmişdir. Mirzə Şəfi Şərq-Qərb araşdırmalarında 13 Mirzə Şəfi 1852-ci ildə vəfat etmişdir. O, professor M.Rəfilinin yazdığı kimi, “...tənha, unudulmuş, soyulub talan edilmiş bir halda vəfat etdi. Lakin onun bəzi şeirləri xalqın hafizəsində, həmçinin əlyazmaları şəklində qalaraq, Avropa dillərinə tərcümə edilərək şairə dünya şöhrəti qazandırdı”. Mirzə Şəfinin ədəbi yaradıcılığını, onun ictimai – siyasi və fəlsəfi görüşlərindən ayrı təsəvvür etmək olmaz. Şairin ictimai – fəlsəfi görüşlərinin onun bədii yaradıcılığında nə qədər kəskin ifadə olunduğunu təsəvvür etmək üçün əldə olan iki misralı orijinal bir şeirini misal çəkmək kifayətdir. Bu şeirdə şairin din xadimlərinin iç üzünü böyük bir məharətlə, cəsarətlə açıb ifşa etməsinə heyran qalmamaq olmur. O üzünü mollalara tutub deyir: Min ev yıxıb, tikirsiniz bir boş minarə, Ərşə çıxıb qonaq gedin pərvərdigarə! Mirzə Şəfinin vaxtilə ədəbiyyatşünas Salman Mümtaz tərəfindən əldə edilən orijinal şeirlərinin əsas hissəsini məhəbbət lirikası təşkil edir. Mirzə Şəfinin əldə olan qəzəl, müxəmməs və rübailəri onun nə qədər zəngin yaradıcılıq təcrübəsinə və yüksək istedada malik olduğunu göstərir. Bu şeirlər klassik poeziyanın ən gözəl nümunələri hesab oluna bilər. Lakin bunlar şairin məhəbbət lirikası, dil və üslub xüsusiyyətlərinin bəzi mühüm cəhətləri haqqında müəyyən təsəvvür yaratmağa kömək etsə də, ümumi dünyagörüşü, ictimai - siyasi və fəlsəfi əqidəsini aydınlaşdırmaq üçün elə Yüklə 2,91 Kb. Dostları ilə paylaş:
|