Моҳир педагог ва ажойиб инсон Нишонбоева Мастуранинг ёрқин ҳотирасига бағишланади

 
68 
Shereshevskiy –Terner sindromida UQS 180 ga teng, Klaynfelter sindromida -50, X 
pentosomiyada esa 0 ga teng. 
Palmoskopiya.  Kaftning  relefi  juda  murakkab  bo‘lib,  unda  maydonchalar, 
yostiqchalar,  kaft  chiziqlari  tafovut  etiladi.  Ularni  farqlay  olish  uchun  kaftning 
topografiyasini  yaxshi  bilish  lozim.  Kaftning  katta  barmoq  yonidagi  chegarasi  radial, 
uning  qarama-qarshi  tomoni  esa  ulnar  qismlar  deyiladi.  Kaftning  yuqori  chegarasi 
kaft-falangalar  burmasi  bilan,  pastki  chegarasi  kaft  orti  (bilakuzuk)  burmasi  bilan 
chegaralangandir. Uchta asosiy bukuvchi burmalar mavjud, katta barmoq burmasi, distal 
(uch barmoqli) va proksimal (besh barmoqli) burmalar.        
Markaziy  kaft  chuqurchasini  6  ta  kaft  yostiqchalari  o‘rab  turadi.  Katta  barmoq 
asosidagi yostiqchani tenar,  unga qarama - qarshi qirradagisini esa gipotenar deyiladi. 
Barmoqlar  orasida  4  ta  yostiqchalar  mavjud.  2,  3,  4,  5  barmoqlar  asosida  a,  b,  c,  d 
barmoq triradiuslari joylashgan.  
Triradius  (delta)  deb  uchta  har  tomonga  yo‘nalgan  papillyar  liniyalar  yo‘nalishlarining 
uchrashgan nuqtasiga aytiladi. Kaft orti burmasi yaqinida, 4-kaft suyagidan uzunasiga 
yo‘nalgan  chiziqda  asosiy  o‘zak  triradius  t  joylashadi.  Agar  a  va  d  triradiuslaridan  t 
triradiusiga  chiziqlar  o‘tkazsak  a  t  d  kaft  burchagi  hosil  bo‘ladi.  Me`yoriy  holatlarda 
uning kattaligi 57° dan ortmaydi, har xil xromosoma kasalliklarida esa kattalashishi yoki 
kichrayishi mumkin (26-rasm).
 
 
 
 
 
26-rasm.  
Normal holatda va xromosoma  sindromlarida  
atd burchagi. 
1-Patau sindromi, 
2-Daun sindromi, 
3-Shereshevskiy- Terner sindromi, 
4-norma, 
5-Klaynfel'ter sindromi. 
 
 
 
 

---

 
69 
O‘naqaylarda murakkab teri chizig‘i shakllari o‘ng qo‘lda ko‘proq uchraydi. Ayollarda 
o‘ramalar erkaklarga nisbatan kamroq, sirtmoqlar va yoylar esa ko‘proq uchraydi. 
Teri chiziqlari relefi irsiy jihatdan determinatsiyalangan bo‘lib va poligen irsiylanish 
tipida nasldan-naslga o‘tadi. Monozigot egizaklarda teri chiziqlari shakli konkordantligi 
0,8-0,9  ga,  dizigot  egazaklarda  esa  0,3-0,5  ga  teng,  shuning  uchun  ham  bu  usuldan 
egizaklarning zigotaligini aniqlashda keng foydalaniladi. 
Keyingi yillarda dermatoglifika usuli tibbiyot genetikasida keng qo‘llanilmoqda. Bu usul 
xromosoma  sindromlariga  tashxis  qo‘yishda  qo‘shimcha  usul  sifatida  qo‘llanilishi 
mumkin.  Masalan,  jinsiy  xromosomalar  soni  o‘zgarganda  (aneuploidiya)  umumiy 
papillyar  qirralar  soni  o‘zgaradi.  X  xromosomalar  soni  qancha  ko‘p  bo‘lsa,  umumiy 
qirralar soni shuncha kamayib boradi. D, C, E trisomiyalarida bosh kaft chiziqlarining 
yo‘nalishlari ham o‘zgaradi. Autosomalar aneuploidiyalari ham umumiy qirralar sonining 
o‘zgarishiga  sabab  bo‘ladi.  Masalan  o‘ramalar  deyarli  uchramaydi,  radial  sirtmoqlar 
ko‘proq IV barmoqda uchraydi, E trisomiyasida faqat yoylar uchraydi (umumiy qirralar 
soni 0 ga teng bo‘ladi).  Daun kasalligida ulnar sirtmoqlar ko‘proq uchraydi, atd burchagi 
80° ga  yaqin  bo‘ladi,  kaftda  chuqur  ko‘ndalang burma  ("maymun"  burmasi)  uchraydi. 
Jimjiloqda 
yolg‘iz 
bukuvchi 
burmacha 
40% 
gacha 
 
uchraydi (2% o‘rniga) (27-rasm A,B). 
  Patau  sindromida  yoylar  miqdori  ortadi,  umumiy  qirralar  soni  kamayadi,  IV  va  V 
barmoqlarda  radial  sirtmoqlar  ko‘proq  uchraydi  (umumiy  populyatsiyada  esa  II-

---

 
70 
barmoqda), t triradiusining distal siljishi natijasida atd burchagi 108
0
gacha ortadi) (27-
rasm C,D).
  
       
 
Edvards  sindromida  ham  yoylar  soni  ortadi  (6  yoki  undan ko‘proq barmoqlarda), kaft 
chiziqlari soddalashishi kuzatiladi (27-rasm E). 
Multifaktorial 
patologiyada 
ham 
dermatoglifikaning 
o‘zgarishlari  kuzatiladi 
(S.A.Rahimov).  Shizofreniya,  qandli  diabet,  semirish  va  shu  kabi  irsiy  moyilli 
kasalliklarda dermatoglifika o‘zgaradi.  
 
27-rasm. Odam xromosoma 
kasalliklarida qo`lda (palmoskopiya) va 
oyoqda (plantoskopiya) har xil chiziqlar 
o`zgarishining sxematik ifodasi. 
A-  Daun  sindromida  kaftning  ko`nda-
lang burmasi (―maymun burmasi‖),  
B- me`yorda dermatoglifika,  
C-D triso-miyasida,  
D-G trisomiyasida,  
E-E triso-miyasida. 
 
 
Lekin bunday kasallikda dermatoglifikaning o‘ziga xos o‘zgarishlari  kuzatilmaydi. 
Shuning  uchun  ham  dermatoglifik  tekshirishlar  irsiy  kasallikka  tashxis  qo‘yishning 
birdan-bir asosi bo‘lishi mumkin emas. 
Lekin shunday bo‘lishiga qaramasdan kasal proband va uning fenotipik sog‘lom ota-
onalari  hamda  sibslar  genotipida  o‘xshashlik  elyementlarini  aniqlash  lozim  bo‘lganda 
dermatoglifika  qulay  usul  hisoblanadi.  Masalan,  dermatoglifika  o‘xshashligi  asosida  kasal 
d 
E 

---

 
71 
proband qarindoshlari o‘rtasida xatar darajasi yuqori bo‘lgan guruhlarni ajratib olib ularni 
dispanser nazoratiga qo‘yish mumkin. 
Dermatoglifik  ma`lumotlarning  prognoz  ahamiyati  bo‘lishi  ham  mumkin.  
Dermatoglifika  ko‘rsatkichlari  umum  populyatsiya  darajasidan  qancha  katta  farq  qilsa, 
proband uchun prognoz shuncha noqulay hisoblanadi. 
Tayanch so’zlar:  
Klinik genyeologik usul 
 
Immunogenetika usuli va HLA tizimi 
Egizaklar usuli  
 
 
Somatik hujayralar genetikasi 
Sitogenetik usul 
 
 
Hujayralarni suniy o‘stirish va klonlashtirish 
Biokimyoviy usul 
 
 
 Molekulyar genetik usullar 
 
 
Populyatsion statistik usul    
Xardi-Vaynberg qonuni 
Modellashtirish usuli  
 
Dermatoglifika 

---