Моҳир педагог ва ажойиб инсон Нишонбоева Мастуранинг ёрқин ҳотирасига бағишланади
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- GENETIKA VA TIBBIYOT GENETIKASINING QISQACHA RIVOJLANISH TARIXI.
5 Oltinchi bobda gen kasalliklarining etiologiyasi, patogenezi, klinik kechishining umumiy xususiyatlari, ko‘p uchraydigan gen kasalliklarining klinikasi va diagnostikasi, epidemiologiyasi bayon etildi. Yettinchi bobda multifaktorial kasalliklar to‘g‘risida ma`lumotlar keltirildi. Sakkizinchi bobda ekologik genetika, farmakogenetika, genogeografiya, rivojlanish nuqsonlari to‘g‘risida ma`lumotlar, to‘qqizinchi bobda irsiy kasalliklarni davolash prinsiplari (simptomatik, patogenetik, etiologik) to‘g‘risida ma`lumotlar, o‘ninchi bobda irsiy kasalliklar profilaktikasining asosiy yo‘nalishlari haqida umumiy tushunchalar, o‘n birinchi bobda tibbiy- genetik maslahat batafsil bayon etildi. Irsiy kasalliklarning erta diagnostikasi, skrining usullar prenatal va neonatal diagnostika usullari to‘g‘risida ma`lumotlar o‘n ikkinchi bobda keltirildi. Darslik oxirida test topshiriqlari, masalalar va genetik atamalar lug‘ati berildi. Mazkur darslik lotin alifbosida birinchi marta yaratilganligi sababli tabiiyki ayrim kamchiliklardan holi emas. Darslikning sifatini oshirish maqsadida fikr va mulohazalarni bayon etajak kitobxonlarga oldindan chuqur minnatdorchiligimizni izhor etamiz. Darslikni nashrga tayyorlashga yordam bergan ToshPTI, o‘zbek tili kafedrasi katta o‘qituvchisi Egamberdiyev Azamat Rapiyevichga, ToshPMI talabalari Rixsiboyev Jamshidga va Seytimbetov Jo‘rabyeklarga, taqrizchilar sifatida o‘zlarining qimmatli maslahatlarini ayamagan akademik J.X.Hamidov va profyessor S.A. Rahimovlarga chuqur minnatdorchiligimizni bildiramiz. 6 1. GENETIKA VA TIBBIYOT GENETIKASINING QISQACHA RIVOJLANISH TARIXI. Genetika termini 1906-yilda U. Betson tomonidan taklif qilingan bo‘lib, yunoncha «genetikos» so‘zidan olingan va kelib chiqishiga taalluqli degan ma`noni anglatadi. Genetika fani tirik organizmlarning ikki asosiy xususiyatlari – irsiyat va o‘zgaruvchanlik qonuniyatlarini o‘rganadi. G.Mendel o‘zining no‘xotlar ustida o‘tkazilgan klassik tajribalari bilan irsiyat va o‘zgaruvchanlik hodisalarini ilmiy o‘rganishni boshlab berdi (1865). Lekin Mendel kashf qilgan irsiyat qonuniyatlari 35 yilgacha zamondoshlarning e`tiborini jalb etmadi, faqat 1900-yildan boshlab, irsiyat qonuniyatlari qayta kashf qilingandan keyin, Mendel qonunlari hamma olimlar tomonidan e`tirof etildi va genetika alohida fan sifatida rivojlana boshladi. O‘sha vaqtdan boshlab genetika fani uzoq va murakkab yo‘lni bosib o‘tdi va ko‘p sonli mustaqil bo‘limlarga ajratildi. Bu bo‘limlar alohida fan sifatida rivojlanmoqda, ular genetika fanining yangi kashfiyotlari – matematika, fizika, kimyo, evolyutsion ta`limot, sitologiya, tibbiyot va boshqa fanlarning yutuqlaridan foydalanish natijasida tashkil topdi. Genetika fundamental (poydevor) va amaliy fan hisoblanadi. Uning fundamentalligi – tiriklikning asosiy xususiyatlari – irsiyat va o‘zgaruvchanlikni o‘rganishi, boshqa fanlarga katta ta`sir ko‘rsatishiga bog‘liqdir. Genetikaning amaliy xarakteri uning yutuqlarining amaliy maqsadlarda, seleksiyada, sog‘liqni saqlashda foydalanishiga bog‘liqdir. Hozirgi zamon genetikasining asosiy tushunchalaridan biri gen hisoblanadi. Gen irsiy informatsiyaning saqlanishi, uzatilishi va amalga oshirilishi birligidir. XIX asrning ikkinchi yarmigacha irsiyat hodisasi ilmiy jihatdan umuman o‘rganilmagan edi. Ammo o‘sha davrdayoq bolalarning hamma vaqt ham ota-onalarga o‘xshayvermasligi, ba`zi kasalliklarning ayrim oilalarda uchrashi aniqlangan, tibbiyot sohasida ayrim empirik qonunlar keltirib chiqarilgan edi. Masalan, gemofiliya bilan faqat o‘g‘il bolalar kasallanishi, kasallik onalardan o‘tishi (Nasse qonuni) aniqlangan edi. Lekin odam genetikasining rivojlanishiga ijtimoiy va 7 siyosiy munosabatlar hamma vaqt ta‘sir ko‘rsatib keldi. Shuning uchun ham antropogenetikaning «sof fan» bo‘lib qolishi qiyin edi. Hatto hozirgi davrda ham IK (intellekt koeffitsienti) irsiylanishi, xulqning tug‘ma shakllarining mavjudligi muammolari jamiyatda har xil bahsning kelib chiqishiga sabab bo‘lib kelmoqda. Irsiyat to‘g‘risida dastlabki tushunchalarni antik davrdagi qadimgi Yunon faylasuflarining asarlaridan topish mumkin. Masalan, Gippokrat shunday yozgan edi: «urug‘ butun tanani hosil qiladi, sog‘lom urug‘dan tananing sog‘lom qismlari, kasal urug‘laridan esa kasal qismlar hosil bo‘ladi. Kaldan kal bola, ko‘k ko‘zlidan ko‘k ko‘zli bola, g‘ilaydan g‘ilay, tuxumsimon kallalidan tuxumsimon kallali farzandlar dunyoga keladi». Anaksagor va Aristotelning ham irsiyat va jins shakllanishi to‘g‘risidagi dunyoqarashlari diqqatga sazovordir. Platon o‘zining «Siyosat» degan asarida jismoniy va ma`naviy sog‘lom bolalar tug‘ilishi uchun er-xotinlarni qanday tanlashni, bolalarni qanday tarbiyalashni tushuntiradi. Sharq va Osiyo olimlarining asarlarida ham bu sohada ancha qimmatli ma‘lumotlarni topish mumkin. Buyuk Ibn Sino tibbiyot fanining rivojlanishiga katta hissa qo‘shdi, uning asarlari Yevropa universitetlarida tibbiyot sohasida asosiy qo‘llanma sifatida keng qo‘llanildi. Ibn Sino asarlarida odam tabiatining shakllanishida uning belgilari (hozirgi zamon tushunchasida - fenotipi), ichki mohiyati (organizmning irsiy axboroti - genotipi) va elementlarining (genlarning) o‘zaro munosabatlarining ahamiyati to‘g‘risida qimmatli fikrlar mavjud. Uyg‘onish davrida tabiat to‘g‘risidagi bilimlar keng rivojlanib, har xil ilmiy ma`lumotlar to‘plandi, tajribalar o‘tkazildi. O‘sha davrda Ispaniyalik shifokor Merkado «Irsiy kasalliklar» degan asarni yaratdi, keyinroq esa Moperti, Adams va Nassellarning irsiyat sohasida olib borgan ilmiy tekshirishlari natijalari chop etildi. Moperti polidaktiliyaning oilada tarqalishini aniqladi (1752y). Adams irsiy patologiyasi bo‘lgan bolalarni hisobga olish, kasallikka irsiy moyillik, inbriding va muhitning ahamiyati, irsiy kasalliklarning geterogenligini (xilma-xilligi) ko‘rsatdi. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|