Моҳир педагог ва ажойиб инсон Нишонбоева Мастуранинг ёрқин ҳотирасига бағишланади
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Genlar dozasi kompensatsiyasi
- Gipertrixoz
- Girsutizm
- Gibridologik tahlil
- Gomologik xromosomalar
- D vitaminiga bog’liq raxit
- Diskordantlik
- DNK polimeraza
- Izolyatsiya
271 Gemizigota — bir nechta allellning faqat bir nusxasiga ega organizm (X h Y — gemofiliyaga nisbatan gemizigot erkak). Odatda ular geterogametali jinsning jinsiy xromosomalariga joylashgan genlarga nisbatan uchraydi. Odamlarda ular erkaklar bo‘ladi. Shuning uchun ham erkaklarning fenotipida retsessiv belgi yuzaga chiqadi. Natijada geterosoma genlari tomonidan yuzaga chiqadigan retsessiv kasalliklar ayollarga nisbatan erkaklarda ko‘proq chastotada uchraydi. Genlar dozasi kompensatsiyasi - X xromosomaga joylashgan genlar guruhining faolligini ifoda qilish shakllaridan biri. Odamda ayol jinsi gomogametali bo‘lib 2 ta X xromosomasi mavjud. Ulardan biri embriogenezning 16-sutkasida nofaollanadi. Shu tufayli erkaklarda va ayollarda genlar dozasi tenglashadi. (Layon gipotezasi). Ikkala X xromosomada genlar faol bo‘lganida erkaklar va ayollar hamda ko‘plab muhim belgilar orasida juda katta farqlar kuzatilishi mumkin bo‘lar edi. Geteroxromiya (kamalak pardada) – kamalak parda har xil qismlarning notekis ranglanishi. Gipertrixoz – tanada tuklarni qalin o‘sishi. Giperkeratoz – epidermis muguz qavvatining o‘ta qalinlashishi. Gipertelorizm – ko‘z ichki burchaklari orasidagi masofaning uzoqlashishi. Gipotelorizm – ko‘z ichki burchaklari orasidagi masofaning yaqinlashishi. Gipoplaziya (tug’ma) – a`zoning sust rivojlanishi. Gipospadiya – siydik to‘kuvchi nay pastki yorig‘i, tashqi teshik siljishi. Girsutizm – qizlarda tuklarning erkaklarga o‘xshab qalin bo‘lishi. Ginandromorf -har xil jinsning xromosomalarini saqlovchi hujayralarni o‘zida saqlovchi organizm. Bu — mozaitsizmning bir ko‘rinishidir. Ginandromorfizmning shakllanish mexanizmi: zigotaning maydalanishida geterogametali jinsning jinsiy xromosomalaridan birining yo‘qotilishi, har xil xromosomalar to‘plamiga ega 2 sinkariondan zigotaning hosil bo‘lib, undan bitta organizm rivojlanishi. Ginandromorfizm oldingi — orqa (oldingi qism bir jinsning xromosomalar to‘plamiga, orqa qism esa ikkinchi jinsning to‘plamiga ega), lateral va mozaik (tananing ayrim qismlari qolgan hamma qismiga nisbatan boshqacha to‘plamga ega) bo‘lishi mumkin. 272 Gibridologik tahlil - duragaylanish natijasida belgilarning bir qancha avlodlarda irsiylanish qonuniyatlarini o‘rganish. Golandrik irsiylanish - Y xromosomaga joylashgan gen belgilarining otadan o‘g‘illarga berilishi. Masalan, quloq suprasining gipertrixozi xuddi shunday irsiylanadi. Gomologik xromosomalar - kattaligi, shakli, genlari bir xil bo‘lgan juft xromosomalar. Gomozigota — bitta genning bir xil allellariga ega bo‘lgan organizm (aa yoki AA). Bunday organizmlar bir xil gametalarni (a yoki A) hosil qiladi va avlodda belgilar ajralishi kuzatilmaydi. D vitaminiga bog’liq raxit - gipokalsiemiya va gipofosfatemiya hamda raxitning fenotipik belgilari bilan xarakterlanuvchi irsiy kasallik. Deletsiya — xromosoma aberratsiyalaridan bir turi, xromosoma qismlaridan birining uzilib, yo‘qolishi. Xromosomaning oxirgi qismi yo‘qotilsa — defishensi deyiladi. Agar defishensi xromosomaning ikkala qismida kuzatilsa, bu qismlar bir-biriga yopishib, xalqasimon xromosomani hosil qilishi mumkin. Uzilib tushgan qismlar ko‘pincha keyingi bo‘linishlarda yo‘qotiladi. Ammo uzilgan qism boshqa nogomologik xromosomaga birikib genlar yo‘qotilmasdan, boshqa bog‘lanish guruhlari tarkibiga birikishi mumkin. Bunday xromosoma aberratsiyalari translokatsiya deyiladi. Diskordantlik — egizaklarda tor reaksiya normasiga ega belgilardagi farqlar. Egazaklar zigotaligini aniqlashda foydalaniladi va % bilan ifodalanadi. Distixiaz – kipriklarning ikki qator joylashishi. Dominantlik — geterozigota holatidagi allellar juftidan birining ikkinchisi ustidan ustin kelishi. Dominantlikning bir necha shakli mavjud. 1. To‘liq dominantlik — bunda geterozigotada faqat dominant allelning fenotipi yuzaga chiqadi (qizil rang). 2. To‘liqmas (oraliq dominant) — bunda A (qizil) a — (oq) ning ta`sirini to‘liq to‘sa olmaydi, hosil bo‘lgan belgi oraliq xarakterga ega (Aa— pushti rang) bo‘ladi. 3. O‘ta dominantlik — bunda dominant allel geterozigota (Aa) holatida gomozigota (AA) holatidagiga nisbatan kuchliroq namoyon bo‘ladi. Dolixotsefaliya – boshning uzunasiga o‘lchamining ko‘ndalang o‘lchamidan ortiq bo‘lishi 273 DNK polimeraza — replikatsiyani katalizlovchi ferment. Duplikatsiya — xromosoma aberratsiyalarining bir xil bo‘lib, uning qismlaridan birining ikki hissa ortishi. Duplikatsiya krossingoverning me`yorida kechishiga xalaqit beradi. O‘z navbatida duplikatsiya notekis krossingover natijasida kelib chiqishi mumkin. Yevgenika — odamning genetik maqomi va uni yaxshilash haqidagi ta`limot bo‘lib, uning asoschisi F.Galton hisoblanadi. Salbiy yevgenika "irqiy gigiena", irsiy kasallarni sterilizatsiyalash kabi tushunchalar bilan salbiy ahamiyatlarga ega bo‘lgan yo‘nalishdir. Jins — organizmning jinsiy ko‘payishda ishtirok etishga va irsiy axborotni gametalar orqali avlodlarga o‘tkazishga imkon beruvchi xususiyatlar yig‘indisi. Jinsiy xromatin — giperpiknozlashgan va nofaol holatdagi X xromosoma yadro membranasiga yopishgan to‘q bo‘yaluvchi tanacha, xromatin tanachasi soni X- xromosomalar sonidan bitta kam bo‘ladi. Jinsiy xromatinni aniqlash orqali X xromosomalar soni o‘zgarishiga bog‘liq irsiy kasalliklarni, shaxsning genotipik jinsini aniqlash mumkin. Jinsiy xromosomalar - (geterosomalar) -urg‘ochi va erkak jinslarda farqlanuvchi xromosomalar. Ularga joylashgan genlar jinsiy belgilarga ham, somatik belgilarga ham (daltonizm, gemofiliya) ta`sir qiladi. Jinsga tobe belgilar - genlari har qanday xromosomalarda joylashishi mumkin bo‘lgan, lekin yuzaga chiqishi jinsga bog‘liq bo‘lgan belgilar. Masalan, kallik geni geterozigota holatida ayollarda yuzaga chiqmaydi, erkaklarda esa geterozigotalarda kallik yuzaga chiqadi. Joylashish samarasi — gen ta`sirining uning atrofidagi allellarga bog‘liqligi. Shuning uchun ham xromosoma aberratsiyalarida joyi o‘zgargan genning faolligi o‘zgarishi mumkin. Idiogramma — diploid to‘plamdagi xromosoma to‘plamining xromosomalar o‘lchami va qismlarini solishtirish asosida tuzilgan umumiylashtirilgan sxematik ifoda. Izolyatsiya — panmiksiyaga xalaqit beruvchi to‘siqlarning paydo bo‘lib populyatsiyada kichik guruhlarni alohidalanishiga olib keladigan jarayon. Izolyat — shaxslar soni 1500 gacha bo‘lgan odamlar populyatsiyasi. Insoniyatning yaqin o‘tmishida geografik izolyatlar keng tarqalgan edi. Hozirgi davrda izolyatlar mavjudligining asosiy sabablariga, diniy, etnik va boshqa ijtimoiy to‘siqlar kiradi. Bu Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|