Molum olduğu kimi, cinayətkarlığa qarşı mübarizonin
Yüklə 4,37 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- .......................... = 32 ■■ ■■ —. ■ =
III FƏSİL Ə dal ə t mühakim ə sinin prinsipl ə ri 3.1.
Ədabt mühakiınəsiııiıı prinsipləri (demokratik əsasları): anlayışı və əhəmiyyəti Ədalət mühakiməsinin prinsipləri (demokratik əsasları) dövlət fəaliyyətinin bu növünün ən vacib tələblərini müəyyən edən, ümumi, rəhbər, ilkin əsaslarıdır. Bu prinsiplər ədalət mühakiməsinin təşkili və həyata keçirilməsinin bütün məsələlərinin həlli, onun dövlət mexanizmində və cəmiyyətin siyasi sistemində rolunun və yerinin müəyyən edilməsi üçün əsasdır. Prinsiplər ədalət mühakiməsini tənzimləyən bütün hüquqi göstərişlərin təməlidir. Bu göstərişlər prinsiplərə ziddiyyət təşkil edə bilməz, çünki prinsiplər ən yüksək hüquqi qüvvəsi olan normativ aktlarda əks olunur - Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasında, konstitusiya qanunlarında və
digər qanunlarda. Onlar isə öz mənbəyini Dövlət müstəqilliyi haqqında Konstitusiya aktından, İnsan Hüquqlarına dair Ümumi Bəyannamədən və digər beynəlxalq normativ aktlardan götürür. Konkret qanunvericilik göstərişlərindən fərqli olaraq prinsiplərin xüsusiyyəti həm də ondadır ki, onlar tək vətəndaşlar, vəzifəli şəxslər və qanunları icra edən orqanlar üçün deyil, həm də qanunvericilik orqanları üçün məcburidir. Qanunverici orqanlar qanunları qəbul edərkən və ya onlara dəyişikliklər edərkən bu və ya digər sahədə, o cümlədən ədalət mühakiməsinin təşkili və fəaliyyəti sahəsində mövcud olan demokratik tələbləri və ya əməlləri nəzərə almalıdır. Cinayət-Prosessual Məcəlləsi ilə müəyyən edilmiş hallarda cinayət prosesi prinsiplərinin pozulması cinayət təqibi uzrə başa çatmış icraatın e'tibarsız sayılmasına, onun gedi-
şində qəbul edilmiş qərarların ləğvinə, yaxud toplanmış materialların sübutedici qüvvəsinin olmaması qənaətinə gəlməsinə səbəb ola bilər. (CPM, m. 9). Bu prinsiplər ilk növbədə ədalət mühakiməsinin inkişafı və təkamülü təcrübəsindən yaranmışdır. Onlar həm də müəyyən hədlərdə digər dövlətlərin, o cümlədən beynəlxalq əməkdaşlıq təcrübəsindən, məsələn İnsan Hüquqlarmm və Azadlıqlarının Müdafiəsi haqqında Avropa Konvensiyasından, Mülki və Siyasi Hüquqlar haqqında Beynəlxalq Paktdan və s. irəli gəlir. Prinsiplərin xüsusiyyətlərindən biri də onların nisbi sabitliyidir. Konkret hüquqi göstərişlərdən (o cümlədən qanunlarda əks olunmuş) fərqli olaraq onlar çətin dəyişilə bilər. Bu onunla izah edilir ki, onlar yuxarıda qeyd olunduğu kimi əsasən Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasında və beynəlxalq müqavilələrdə müəyyən edilir. Belə aktlara dəyişikliklərin edilməsi qanunlara dəyişikliklərin edilməsindən daha mürəkkəbdir (referendum yolu ilə mümkündür). Ədalət mühakiməsi prinsiplərinin sabitliyi hüquq-mühafizə fəaliyyətinin bu istiqamətini təsadüfi və düşünülməmiş «yeniliklərdən» qoruyan əsas amillərdir. 3.2. Ədalət nıülıakinıəsiııhı yalnız məhkəmələr tərəfindən həyata keçirilməsi prinsipi Yuxarıda qeyd olunduğu kimi. Konstitusiyanın 125-ci maddəsinə əsasən ədalət mühakiməsini yalnız məhkəmələr həyata keçirir. Cinayət işlərinə aid olduqda bu prinsip Konstitusiyanın 63-cü maddəsində və CPM-də (m. 21) belə dəqiqləşdirilir: «Məhkəmənin hökmü olmasa kimsə cinayətdə təqsirli sayıla bilməz». Bu o deməkdir ki, yalnız qanunun göstərişlərinə müvafiq hərəkət edən, məhkəmə sisteminə daxil olan səlahiyyətli ■ =
— .......... ........
məhkəmo hansısa şəxsi təqsirli saya və ona cinayət cəzası təyin edə bilər. Ədalət mühakiməsini həyata keçirən orqanların dairəsi Konstitusiyada və «Məhkəmələr və hakimlər haqqında» Qanunda dəqiq müəyyən edilmişdir. Beləliklə, ədalət mühakiməsinin həyata keçirilməsini dövlət yalnız xüsusi səlahiyyətli orqanlara, yəni məhkəmələrə etimad edir. Heç bir başqa orqanlar göstərilən fəaliyyətlə məşğul ola bilməzlər. Fövqəladə məhkəmələr yaratmaq və ya məhkəmənin səlahiyyətlərinin mənimsənilməsi yolverilməzdir və Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyi ilə
müəyyən edilmiş
məsuliyyətə səbəb olur. Fövqəladə məhkəmələrin və digər qanunsuz yaradılmış məhkəmələrin hökm və digər aktlarının hüquqi qüvvəsi yoxdur və icra edilməməlidir. (CPM, m. 23). Ədalət mühakiməsinin yalnız məhkəmələr tərəfindən həyata keçirilməsi onu da nəzərdə tutur ki, ədalət mühakiməsinin
qüvvədən salmağa və ya dəyişməyə, vətəndaşların hüquqlarını, habelə cəmiyyətin və dövlətin qanuni mənafelərini qoruyan ciddi prosesual qayda və təminatlara riayət etməklə yalnız yuxarı məhkəmə orqanlarının hüququ vardır. İlk dəfə bu prinsip 50-60-cı illərdə gedən məhkəmə- hüquq islahatı zamanı qanunvericilikdə öz əksini tapdı. Buna səbəb 20-40-cı illərdə və 50-ci illərin əvvəlində günahı olmayan şəxslərə qarşı çoxlu repressiyaların tətbiqetmə faktlarının aşkara çıxarılması oldu. Çox halda bunlar məhkəmələr tərəfindən deyil, xüsusi iclaslar, «üçlüklər» və s. tərəfindən və qeyri-məhkəmə qaydasında törədilirdi. Bu şəraitdə qəbul olunan qərarların ədalətli və qanuna uyğun olmasından heç söhbət ola bilməzdi. Belə təcrübəyə son qoymaq üçün ədalət mühakiməsinin yalnız məhkəmələr tərəfindən həyata keçirilməsi prinsipi elan olundu.
Yüklə 4,37 Mb. Dostları ilə paylaş:
|