Molum olduğu kimi, cinayətkarlığa qarşı mübarizonin
Yüklə 4,37 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Konstitusiya nəzarəti, onun anlayışı və yaranması
saxlanmasına məsuliyyət daşıyır, bu işlər haqqında Ali Məhkəmənin sədrinə, onun müavinlərinə məlumat verirlər. Ali Məhkəmənin cinayət, mülki, hərbi işlər, inzibati xətalar üzrə, iqtisadi mübahisələrə dair üzrə işlər üzrə məhkəmə kollegiyalarının məhkəmə iclas katibləri məhkəməyə çağırılan müqəssirlərin, cavabdehlərin, tələbkarların, şahidlərin və başqa şəxslərin gəlib-gəlmədiklərini yoxlayır, Ali Məhkəmədə baxılan işlərin protokolunu yazır, baxılmış cinayət, mülki, hərbi cinayətlər üzrə işləri, inzibati xətalar, iqtisadi mübahisələr üzrə işləri tikib qaydaya salırlar. Dəftərxananın başqa işçiləri isə katiblik müdirinin tapşırığı üzrə ayrı-ayrı işləri yerinə yetirirlər və s.
156 XI FƏSİL Az ərbaycan Respublikasının Konstitusiya M ə hk ə m ə si 11.1. Konstitusiya nəzarəti, onun anlayışı və yaranması Konstitusiya nəzarəti konstitusiya müddəalarının alili- yini təmin edən vasitə olaraq demokratik dövlətin amili kimi qiymətləndirilir. Geniş mənada konstitusiya nəzarətinin əsas təyinatı dövlət orqanlarının və vəzifəli şəxslərin konstitusiya tələblərinə zidd hüquqi aktlarının və hərəkətlərinin aşkar edilməsi, habelə bunlara qarşı tədbirlərin görülməsi deməkdir. Konstitusiya nəzarəti ilk dəfə «konstitusiya» adlandırılan qanunların yarandığı yerdə və vaxtda yayılmışdı. Digər qanunlar kimi konstitusiyalar da konkret dövlətlərdə hər kəs tərəfindən real icra olunmaları üçün təminat verilməsinə ehtiyac duyurdu. İlk dövrlərdə belə nəzərdə tutulurdu ki, bu funksiyanı qanunverici orqanlar müvəfəqqiyyətlə yerinə yetirə bilərlər. Çünki onlar özləri konstitusiyaları qəbul edir və qanunvericilik işində həlledici rol oynayırlar. Belə bir fikirlər də söylənilirdi ki, bu sahədə icra hakimiyyəti orqanlarının da səyləri ola bilər. Məsələn, bir sıra dövlətlərdə onların başçılarına parlamentlərinin qəbul etdiyi qanunları, (əgər onların fikrincə imzaya təqdim olunan qanun konstitusiyanın müddəalarına ziddirsə) onları imzalamaqdan imtina etmək (veto qoymaq) hüququ verilmişdir (bu hüquq indiki dövrdə də mövcuddur). Bəzi ölkələrdə isə konstitusiya nəzarətinə məhkəmələri cəlb etməyə başladılar. Çoxları hesab edir ki, bu, ilk dəfə ABŞ-da olmuşdur. Belə ki, 1803-cü ildə ABŞ-m Ali Məhkəməsi qərar qəbul etdi ki, o, ölkədə qanunverici hakimiyyət
orqanları torofındon qəbul edilmiş hər hansı bir qanunu ABŞ Konstitusiyasına zidd olduğunu elan etmək hüququna malikdir. Qanunun bu cür elan edilməsi onun ilk növbədə məhkəmələr tərəfindən tətbiq olunmaması demək idi. Başqa sözlə, konstitusiyaya riayət olunması üzrə nəzarətə məhkəmələr də cəlb olundu. Onlar artıq icra və qanunverici hakimiyyət orqanlarının bu sahədəki işini tamamlamağa başladılar. Digər ölkələrdə isə belə nəzarətə münasibət birmənalı olmamışdır. Yalnız son 50 il ərzində konstitusiya nəzarətinin məhkəmə hakimiyyəti orqanları tərəfindən həyata keçirilməsinin məqsədəuyğunluğu bir çox ölkələrdə qəbul olundu. Məsələn, Fransada bu funksiya Konstitusiya Şurası adlandırılan orqana, Avstriya, İtaliya və Almaniyada isə xüsusi yaradılmış Konstitusiya Məhkəmələrinə həvalə olunmuşdur. Bu orqanların səlahiyyətlərinə gəldikdə isə, qanunların konstitusiyaya uyğun olmasının yoxlanılması ilə yanaşı, onların arasında bəzi başqa səlahiyyətləri də var idi. Məsələn, müxtəlif növ dövlət orqanlarının qərarlarına nəzarət edilməsi, federasiyanın subyektləri ilə (federativ dövlətlərdə) dövlət orqanları arasında mübahisələrə baxılması, seçkilərin nəticələri ilə bağlı mübahisələrə baxılması və s. Azərbaycan Respublikasında da məhkəmə orqanları tərəfindən həyata keçirilən konstitusiya nəzarətinin taleyi mürəkkəb olub. 1918-ci ilə qədər bu məsələ qaldırılmamışdır, çünki Azərbaycanda Konstitusiya kimi müvafiq hüquqi, sosial və siyasi əhəmiyyəti olan akt olmamışdır. 1920-ci ildən sonra belə nəzarətin probleminə dair maraq SSRİ qanunvericiliyinin «bolluğu» yaratdı. Sözsüz ki, bunun üçün hüquqi baza kimi yalnız SSRİ Konstitusiyası ola bilərdi: onun
müddəalarına səmtləşmə o dövrdə formalaşan qanunvericiliyin eyniliyi üçün şərait yaradırdı. SSRİ Konstitusiyasına riayət olunmasına nəzarət funksiyasım həyata keçirən orqan 1924-cü ildə yaranmış SSRİ Ali Məhkəməsi oldu.
o vaxt qüvvodo olan SSRİ Konstitusiyasının 43-cü mad- dosino uyğun olaraq bu mohkəmoyə aşağıdakı solahiyyətlor verilmişdir: ittifaq respublikalarına rəhbər izahatların verilməsi; Respublikalarda qəbul edilmiş
məhkəmə qərarlarının qanuniliyinin və əsaslılığının yoxlanılması; İttifaq səviyyəli vəzifəli şəxslərin ittiham edilməsinə dair işlərə baxılması; respublikalar arasında mübahisələrə baxılması; konstitusiya nəzarəti. Axırıncı səlahiyyət sıx çərçivəyə alınmışdı və yalnız SSRİ Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin təqdimatı ilə verilmiş rəy kimi tətbiq oluna bilərdi. Konstitusiya nəzarətinin belə bir geniş miqyasda həyata keçirilməsi böyük səylər tələb edirdi. Belə ki, İttifac] səviyyəsində konstitusiyaya zidd aktların ləğv edilməsi və ya dayandırılması üzrə təşəbbüsü irəli sürmək üçün respublikalar tərəfindən qəbul olunan bütün hüquqi aktları müləmadi olaraq yoxlamaq lazım idi. Onların surətləri mütləq SSRİ Ali Məhkəməsinə göndərilir və orada dəqiq öyrənilirdi. 30-cu illərin əvvəllərində konstitusiya nəzarəti sahəsində SSRİ Ali Məhkəməsinin fəallığı bir qədər azaldı, sonra isə tamamilə ildi. 1936-cı ildə qəbul olunmuş SSRİ Konstitusiyasında hansısa məhkəmə orqanı tərəfindən həyala keçirilən konstitusiya nəzarəti haqqında artıq heç nə deyilmirdi. Konstitusiya nəzarətinin problemlərinə maraq yenidən 80-ci illərdə hüquqi dövlətə doğru yolların axtarılması zamanı yarandı. 1989-cu ildə SSRİ Konstitusiyasına riayət olunması üzərində səmərəli nəzarətin qurulması üçün artıq konkret addımlar atıldı. 1989-cu il dekabrın 23-də «SSRİ-də konstitusiya nəzarəti haqqında» Qanun qəbul olundu. Bu Qanuna əsasən SSRİ-nin Konstitusiya Nəzarəti Komitəsi təşkil olundu. 1991-ci ilə qədər bu orqan müasir dövrün tələblərinə uyğun qanunvericiliyin demokratikləşdirilməsinə .şərait yaradan bir sıra mühüm qərarlar qəbul etdi. Respublikamız müstəqillik əldə etdikdən sonra referendum yolu ilə 1995-ci ildə qəbul olunmuş Konstitusiyaya = . . . . . . . . . . . . . . . . . . - 159 — — . . . . . . Yüklə 4,37 Mb. Dostları ilə paylaş:
|