Moqalaqe da ekonomika azeri indd
VƏTƏNDAŞ VƏ İQTİSADİYYAT. MAİA QONAŞVİLİ, LİA TODUA Mütləq üstünlük –
Yüklə 3,13 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Devid Rikardo
- Davit Rikardo (David Ricardo), ingilis siyasi iqtisadçısı , 1772-1823-cü illər
- Malın idxalında Malın ixracında Yerli istehsalçılar
- Yerli istehlakçılar
- TICARƏT SƏDLƏRI Gömrük tarifl əri Texniki tələbat Kvotalar/
52 VƏTƏNDAŞ VƏ İQTİSADİYYAT. MAİA QONAŞVİLİ, LİA TODUA Mütləq üstünlük – istehsalçının məhsulu başqasından daha az xərclərlə istehsal etmə qabiliyyəti.
istehsalçının bacarığı ki, məhsulu daha az alternativ xərclərlə istehsal etsin, nəinki başqaları. Proteksionizm siyasəti - daxili bazarın importdan müdafi ə siyasəti.
etmək üçün güzəşt etdiyimiz nə isə. XVIII əsrin görkəmli iqtisadçısı Adam Smit mütləq üstünlüyü belə təsvir edirdi: “Hər bir ağıllı ailə başçısının əsas prinsipi odur ki, alınması daha ucuz başa gələni evdə düzəltməyə çalışmasın. Dərzi öz ayaqqabısını tikməyə çalışmır, ayaqqabını çəkməçidən alır. Çəkməçi paltar tikməyə çalışmır, dərzini kirayələyir. Fermer ayaqqabı və ya pal- tar tikməyə çalışmır. O, bunun üçün müvafi q ustaları tutur. Onlardan hər biri dərk edir ki, öz sənətlərindən elə istifadə etməlidirlər ki, qonşularla müqayisədə müəyyən üstünlük əldə etsinlər, öz əməyinin hissəsi ilə və ya əməyin hissəsinin bir qiymətinə almaq istədiklərini əldə etsinlər”. Amma ölkənin heç bir məhsulun istehsalında mütləq üstün- lüyünün olmadığı halda nə baş verir? O, ümumiyyətlə heç nə istehsal etməməli və bütün malları başqa ölkələrdən əldə etməlidir? Xeyr, bu belə deyil. 19-cu əsrin görkəmli iqtisadçısı Devid Rikardo göstərdi ki, ölkədə istehsalatın səmərəsi aşağı olduğu və onun heç bir malın istehsalında mütləq üstünlüyü olmadığı halda da müəyyən malı istehsal edib satmaq qabiliyyəti vardır. Maraqlı odur ki, ondan bu məhsulun alınması məhz bu malı çox səmərəli şəkildə istehsal edə bilən ölkə üçün uduşludur.
Belə bir misalı təhlil edək: Nino və Marta qonaq gözləyirlər. Onlar evi yığışdırmalı və şirniyyat hazırlamalıdırlar. Qızlardan Nino daha cəlddir, - evi yarım saata yığışdırır, Marta isə bu işə ən azı bir saat vaxt sərf edəcəkdir. Amma Nino şirniyyat hazırlamaqda da cəlddir, - şirniyyatı yarım saata hazırlayır, Marta isə bu işə üç saat vaxt sərf edəcəkdir. Yəni Nino hər iki işi cəld görür. Onlar nə etməlidirlər? Bütün işləri Nino etsin və Marta da oturub onu gözləsin? Əlbəttə ki, yox. Ən doğrusu odur ki, Nino şirniyyatı
53 FƏSİL VII. BEYNƏLXALQ TICARƏT hazırlasın və Marta da evi yığışdırsın. Bu yolla qızlar işlərini də tezliklə bitirəcəklər və razı da qalacaqlar ki, hər ikisi işləmişdir. Bu nəticəni nə üçün aldıq? Çünki Ninonun Marta ilə münasibətdə müxtəlif işlərdə mütləq üstünlüyü fərqlidir. Nino ev yığmaqda Martadan iki dəfə daha cəlddir, halbuki şirniyyat hazırlamaqda üç dəfə cəlddir. Aydındır ki, şirniyyat hazırlamaqda Ninonun nisbi üstünlüyü vardır (ev yığışdırmaqla müqayisədə) və bunun üçün də yaxşı olardı ki, bu işi məhz Nino etsin. Rikardo diqqəti həmin mühitlərə yönəldir ki, hər bir əşyanı istehsal etdikdə biz nəinki ona müəyyən resurslar sərf edirik (vaxt, xammal, işçi gücünü, maşın-qurğuları və s.), eləcə də başqa, alternativ məhsulun istehsalından boyun qaçırırıq ki, bu məhsulu eyni resurslarla istehsal edə bilərdik. İstehsalından boyun qaçırdığımız məhsul alternativ xərc adlandırılır. Və əgər bu al- ternativ xərc yüksəkdirsə, o zaman bu əşyanın istehsalının başqasına güzəşt etmək yaxşıdır. Yuxarıda göstərilən misalda evin yığışdırılması Ninonun şirniyyat hazırlaması vaxtının yarısını təşkil edir, Martanın isə yalnız üçdə bir vaxtını. Bu alternativ xərc nöqteyi-nəzərindən, evin yığışdırılmasına Martanın daha az vaxtı gedəcək, nəinki Ninonun. Bu onu bildirir ki, Martanın evin yığışdırılmasında nisbi üstünlüyü vardır və bu işi məhz onun görməsi daha yaxşı olar. Dünyada bir çox mallar istehsal edildiyindən, ölkələr isə təxminən iki yüzdür, bütün ölkələrin bu və ya digər malla (mallar qrupu ilə) münasibətdə nisbi üstünlükləri vardır. Bu onu bildirir ki, ölkələrdən hər biri hər hansı bir malı elə sata bilər ki, başqa ölkələr üçün onu həmin ölkədən almaq daha sərfəli olsun, nəinki özləri həmin malı istehsal etməkdən. Bundan hər iki tərəf uduşda qalır və ümumilikdə, dünya iqtisadiyyatı da – çünki son nəticədə ticarət xaricində istehsal edildiyindən daha çox mal və daha səmərəli şəkildə istehsal edilir. Belə ki, beynəlxalq ticarət bütün ölkələr üçün və dünya iqtisadiyyatı üçün bütövlükdə faydalıdır. O, eləcə də bizlərdən hər birimiz üçün, istehlakçılar üçün xeyirlidir, çünki seçimi demək olar ki, qeyri-məhdud olan malı ucuz əldə etmək imkanını verir. Beynəlxalq ticarətin inkişafı və ona dəstəyin verilməsi bir çox beynəlxalq təşkilatın gündəmində durur. Məsələn, BMT-nin Ticarət və İnkişaf üzrə (UNCTAD) konfransı, Qara dəniz İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatı (BSEC) və s. diqqətəlayiqdir. Hərçənd beynəlxalq ticarətə təsir nöqteyi-nəzərindən ən mühüm olanı Dünya Ticarət Təşkilatıdır (World Trade Organiza- tion, WTO). Dünya Ticarət təşkilatı ölkələr arasında ticarəti asanlaşdırmağa və beynəlxalq ticarətin vahid, hamı üçün qəbul edilən qaydalarını təsis etməyə çalışır. Bu proses mürəkkəb və uzunmüddətli danışıqlar vasitəsilə aparılır və bütün mal və ya xidmətlə əlaqədar razılıq hələ ki əldə edilməmişdir. 54 VƏTƏNDAŞ VƏ İQTİSADİYYAT. MAİA QONAŞVİLİ, LİA TODUA Xarici ticarətin ölkələr üçün faydalı olmasına baxmayaraq, ölkə istehsalçıları üçün əlavə başağrıları verir, çünki onların məhsulları xarici malla rəqabət aparmalı olur. İstehsalatlardan bəziləri artan rəqabətlə bacara bilmir və bağlanmaq məcburiyyətində qalır, onların əvəzinə isə başqa profi lli istehsalatlar açılır. Bu, insanların ixtisas dəyişiklikləri zərurətinə səbəb olur və bu da onların müvəqqəti işsizliyi və əlavə xərclərlə əlaqədar olur.
Daha çox rəqabətə məruz qalırlar. Qiyməti azaltmalı olurlar. Malı daha böyük bazarda satırlar və buna görə də mənfəətləri böyüyür
Yerli istehlakçılar Mənfəət əldə edirlər: qiymət azalır, seçim artır Bunun üçün də yerli istehsalçıları müdafi ə etmək üçün bəzi ölkələr müxtəlif vasitələrə müraciət edirlər ki, xarici malı bahalaşdırsınlar və ya onun miqdarını məhdudlaşdırsınlar. Bu, belə adlanan “tarifl ərin”, yəni gömrük və ya digər ödənişlərin vasitəsilə həyata keçirilə bilər ki, bunu da idxalçı malı gətirdikdə ödəməlidir (buna müvafi q olaraq malın qiyməti də artır); eləcə də kvotaları (malın idxalının miqdar məhdudiyyəti) və ya idxal icazəsini/lisenziyaları təsis edə bilər. İdxalda maneələr və ya bahalaşdırma, eləcə də mal üçün mürəkkəb (və başqa ölkələrdən fərqli) texniki tələbatların təsis edilməsi ilə mümkündür – onların yerinə yetirilməsi istehsalçı üçün əlavə xərclərlə başa gələcəkdir. Daxili istehsalçılara köməklik etmək üçün hökumət, eləcə də bu istehsalçılar üçün subsidiyaların, dövlət yardımlarının ayrılmasından istifadə edə bilər və ya məsələn, dövlət təşkilatları üçün yerli malın alınmasına icazə verilir və s. Bütün bu ölçülərə dövlətin proteksionist siyasəti deyilir. TICARƏT SƏDLƏRI Gömrük tarifl əri Texniki tələbat Kvotalar/ lisenziyalar Yerli istehsala dəstəyin verilməsi Yüklə 3,13 Mb. Dostları ilə paylaş:
|