Mövzu 1: İnformatika fənni, predmeti və onun tərkib hissəLƏRI

  53 

..................................... 

və ya 

................................... 

IF A>B THEN  IF C

 IF  R< D THEN   Y:=1  ELSE     Y:=0; 

..................................... 

yazılışları doğrudur. 

Misal:  Aşağıdakı  funksiyanı  a=2,1;  b=4,2  və  x-in  istənilən  qiyməti  üçün  hesablayan  alqoritmin 

blok-sxemini və uyğun proqramı qurun. 































х

а

 

яэяр

 

,

4аб

х

бх

-

а

лн

х

а

 

яэяр

 

4ах,

е

х

а

 

яэяр

 

а),

-

син(бх

ax

T

4

б

ах

2

 

PROGRAM misal2; 

   USES CRT; 

   CONST 

     a=2.1; 

     b=4.2; 

   VAR 

      x,T:REAL; 

   BEGIN 

     READLN(X); 

     CLRSCR; 

     IF a>x THEN T:=a*SQR(x)+SIN(b*x-a) ELSE 

        IF a=x THEN T:=EXP(a*x+b)+4*a*x ELSE 

           T:=LN(ABS(a-b*x))+SQRT(EXP(4*LN(x))+4*a*b); 

     WRITELN('a=',a:2:1,'  b=',b:2:1,'  x=',x:5:2); 

     WRITELN('T=',T:9:2); 

     END 

Bir çox hallarda proqram tərtibi zamanı proqram daxilində heç bir şərt qoyulmadan keçidin yerinə 

yetirilməsi tələb olunur. Belə halda şərtsiz keçid operatorundan istifadə edilir. Şərtsiz keçid operatorunun 

ümumu şəkli aşağıdakı kimidir: 

GOTO nişan; 

Burada nişan ixtiyari identifikator olub proqramın operator və ya bir neçə operatorunu adlandırmaq, 

daha döğrusu göstərmək üçün istifadə edilir. Nişan metka kimi də adlandırılır. Proqramda istifadə olunan 

nişanlar (metkalar) proqramın əvvəlində elan hissəsində göstərilməlidirlər. Nişanlar (metkalar) aşağıdakı 

kimi elan edilir: 

LABEL  nişan1, nişan2,..., nişanN; 

Proqramda  şərtsiz  keçid  operatoruna  yerinə  yetirmə  çatan  kimi  idarəetmə  GOTO  operatorundan 

sonra  göstərilən  nişan  olan  proqram  sətrinəin  ardınca  gələn  operatorlara  verilir.  Nişandan  sonra  “:” 

qoyulur. Məsələn: 

 PROQRAM KECİD; 

    USES CRT; 

    LABEL M1; 

...................................... 

     BEGİN 

    ................................ 

        GOTO M1; 

   ................................ 

M1: READLN (x); 

......................... 

       END.   

Burada yerinə yetirilmə M1 nişanı olan sətirdəki READLN (x) operatoruna verilir. 

---

  54 

 

 

MÖVZU 10. STRUKTURLU OPERATORLAR 

 

Proqram  tərtibində  bəzən  mümkün  bir  neçə  imkanlardan  birini  seçməklə  proqramın  davam 

etdirilməsi  lazım  olur.  Belə  halda  seçmə  operatorundan  istifadə  etmək  mümkündür.  Seçmə 

operatorunun ümumi görünüşü aşaqıdakı kimidir: 

CASE seçmə açarı OF seçmə siyahısı ELSE operator END; 

Burada: CASE, OF, ELSE, END (seçmə,- dən(-dan),  əks halda, son) dilin ehtiyat açar sözləri olub 

operatoru təşkil edir; 

Seçmə açarı- nizami tipli ifadədir; 

Seçmə siyahısı- bir və ya bir neçə seçmə sabiti: operator şəkilli yazılışlardır; 

                           seçmə sabiti- seçmə açarı ilə eyni tipli sabitdir: 

operator- hər iki halda Turbo Paskalın operatorlarıdır. 

Operatorun işləmə alqoritmi belədir: siyahıdan seçmə açarına uyğun seçmə sabiti axtarılıb tapılır və 

ona  uyğun  operator  yerinə  yetirilir.  Əgər  uyğun  seçmə  sabiti  tapılmazsa  yerinə  yetirilmə  ELSE-dən 

sonrakı operatora verilir. Nümunə üçün aşağıdakı proqramı verək: 

Proqram SECOND; 

USES CRT; 

 VAR 

    OP: CHAR;         (* dayishanlar*) 

    X, Y, Z: REAL; 

    DAYAN: BOOLEAN; 

BEGİN 

(*Proqramin asas hissasi*) 

    DAYAN:= FALSE; 

   WRITELEN;        (*Bosh satir*) 

   WRITE (‘(x,y)=’); 

   READLN (x,y); 

  WRITE (‘Op:’); 

  READLN ( OP); 

  CASE OP OF 

             ‘+’:Z:=X+Y; 

             ‘-‘: Z:=X-Y; 

             ‘*’: Z:=X*Y; 

              ‘/’: Z:=X-Y; 

  ELSE 

        DAYAN:=TRUE; 

  END; 

     IF not DAYAN THEN WRITELN (‘       NATICA= ‘ Z:8:2); 

 END. 

Dövri strukturlu alqoritmlərin proqramlaşdırılması. 

Turbo  Paskal  dilində  dövri  strukturalı  alqoritmlərin  proqramlaşdırılması  məqsədilə  üç  cür 

operatordan istifadə edilir. 

1.

 

Dövr operatoru.  

          Operatorun ümumi şəkli aşağıdakı kimidir: 

FOR := TO DO     

; 

Burada,  FOR,  TO,  DO  –dilin  ehtiyat    sözləridir  (ingiliscə  “üçün”,  “qədər”,  “yerinə  yetirmək” 

mənasını daşıyır); 

  -  dövrün  parametric  olub  İNTEGER  tipli  dəyişəndir  (eyni  zamanda  ixtiyari 

nizami tip ola bilər); 

 - dövr parametrinin tipində olan parametrin başlanğıc qiymətidir; 

 - son qiymət dövr parametrinin tipində olan parametrin son qiymətidir; 

---