Mövzu 1: İnformatika fənni, predmeti və onun tərkib hissəLƏRI

  55 

 - Turbo paskal dilinin ixtiyari operatorudur. 

Opertor belə yerinə yetirilir: Əvvəlcə dövr parametrinə başlanğıc qiymət mənimsədilir. əgər o son 

qiymətdən kiçikdirsə onda idarəetmə operatora verilir, əks halda idarəetmə növbəti sətrə verilir. Növbəti 

mərhələdə  başlanğıc  qiymətin  üzərinə  vahid  əlavə  edilir  və  proses  analoji  olaraq  yerinə  yetirilir.  Qeyd 

edək ki, burada , 

  ≤   şərti ödənilməlidir. 

Dövr  daxilində  olan  sətirlər  bir  neçə  olarsa,  onda  həmin  sətirlər  BEGİN  və  END  arasında 

verilməlidir. Yalnız bir sətir olduqda isə bu operatorlarsız da sətiri vermək olar. 

Dövr operatorunun digər bir variantı da mövcuddur: 

FOR := DOWNTO  DO     

; 

Bu  operatorda  da  istifadə  edilən  dəyişənlər  üçün  qaydalar  əvvəlki  variantda  olduğu  kimidir. 

Opertatorun fərqi ondan ibarətdir ki, hər sonrakı  təkrarlanmada başlanğıc qiymətdən bir vahid çıxılır və 

onun qiyməti son qiymətdən kiçik olduqda idaretmə növbəti sətrdəki operatora verilir. Burada 

   



   şərti ödənilməlidir. 

Nümunə1: S=







10

1

i

2

)

a

i

(

 ifadəsini hesablayan alqoritmin blok sxemini və proqramını qurun. 

Paskal proqram: 

PROGRAM MİSAL3; 

USES CRT; 

CONST 

   N=10; 

VAR 

   İ:İNTEGER; 

   A, S:REAL; 

BEGİN 

     READLN (A); 

     CLRSCR; 

     S:=0; 

FOR İ:=1 TO N DO 

   S:=S+(SQR(İ)+A); 

WRITELN (‘A=’,A:2:1,’  N=’,N,’  S=’,S:6:2); 

END. 

   

2.

 

WHILE təkrarlanma operatoru. 

 Operatorun ümumi şəkli aşağıdakı kimidir: 

WHILE <şərt> DO END; 

Burada WHILE,    DO  -  dilin ehtiyat sözləridir (ingiliscə “hələlik (yerinə yetirildiyi müddətdə)”,  

“etmək( yerinə yetirmək)” mənasını daşıyır); 

<şərt> - məntiqi tipli ifadə və şərtdir; 

 - Turbo Paskalın ixtiyari operatorudur. 

Operator aşağıdakı kimi işləyir: əgər şərt ödənirsə, yəni doğrudursa onda operator yerinə yetirilir 

və şərtin təkrar yoxlanması aparılır. Şərt ödənmədikdə idarəetmə növbəti sıradakı operatora verilir. 

Nümunə2: P=







n

1

k

)

b

k

(

ifadəsini n və b-nin ixtiyari qiymətlərində hesab-layan alqoritmin 

blok-sxemini və Paskal proqramını qurun. 

                   Paskal proqramı: 

PROGRAM MİSAL4: 

USES CRT; 

 VAR 

  K, N: İNTEGER; 

---

  56 

  B, P: REAL; 

BEGİN 

READLN(N, B); 

CLRSCR; 

K:=1; 

P:=1; 

WHILE  K<=N  DO  

    BEGIN 

        P:=P*(SQRT(ABS(K+B))); 

        K:=K+1; 

     END; 

WRITELN(‘N=’,N,’  B=’,B:5:2,’  P=’,P:9:2); 

END.  

 

3.

 

REPEAT operatoru: 

Operatorun ümumi şəkli aşağıdakı kimidir: 

REPEAT  UNTIL <şərt>; 

Burada, REPEAT və UNTİL – dilin ehtiyat sözləridir (ingiliscə “təkrarlamaq”, “ o vaxta qədər ki 

(yerinə yetirilməyənədək)” mənasını daşıyır); 

 - Turbo Paskal dilinin operatorları ardıcıllığıdır; 

<şərt> - məntiqi tipli ifadə və ya şərtdir. 

Operator belə yerinə yetirilir: əvvəlcə dövrün gövdəsi heç olmazsa bir dəfə yerinə yetirilir. Sonra 

şərt  yoxlanılır,  əgər  şərt  ödənmirsə  onda  dövrün  gövdəsi  yenidən  hesablanır,  əks  halda  yəni  şərt 

ödəndikdə idarəetmə dövrdən sonrakı operatora verilir. 

Nümunə3:  Elə  blok-sxem  və  proqram  qurun  ki,  klaviaturadan  daxil  edilən  hər  bir  simvolu  və 

onun  kodu  “ENTER” düyməsi basılanadək  ekrana verilsin. 

Paskal proqramı: 

PROGRAM MISAL5; 

USES CRT; 

CONST 

   ENT=13; 

VAR 

  SIMVOL: CHAR; 

BEGIN 

 REPEAT 

 READLN(SIMVOL); 

 CLRSCR; 

 WRITELN(‘BASILAN DUYMA:’,’ ‘, SIMVOL,’  KODU-‘, ORD(SIMVOL)); 

  UNTIL ORD(SIMVOL)=ENT; 

END.  

 

MÖVZU 11: ÇOXLUQLAR, MASSIVLƏR, YAZI VƏ SƏTIR TIPLI VERILƏNLƏR 

 

Turbo  Paskal  dilində  əvvəlki  dərslərimizdə  qeyd  olunduğundan  məlumdur  ki.  verilən  və 

dəyişənlərin  tiplərindən  biri  də  struktur  tiplilərdir.  Bu  tipə  massivlər,  yazılar  və  çoxluqlar  aiddir.  Qeyd 

edək ki. bu tipə aid olan bütün verilən və dəyişənlərin ümumi xüsusiyyəti onların elementlər çoxluğundan 

ibarət olmasıdır.  

Massivlər: Turbo Paskal dilində istifadə olunan massivlər riyaziyyatdakı matrislər ardıcıllıqlar eləcə 

də cəbri vektorlarla eynidir. Massivlərin fərqləndirici xüsusiyyəti onun elementlərinin eyni tipli olmasıdır. 

Digər tərəfdən isə adətən massivin elementləri adətən kəmiyyət göstəricilərindən ibarət olurlar. 

Massivləri elan etmək məqsədilə aşaşıdakı ümumi formadan istifadə olunur: 

Tipin adı = ARRAY  [massivin olçü göstəriciləri] OF  tip; 

---