Mövzu 4 Beynəlxalq iqtisadi münasibətlər sistemində kapitalın beynəlxalq hərəkəti
Yüklə 492,6 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 4.2. Birbaşa xarici investisiyalar kapital ixracının əsas forması kimi: səbəbləri, üstünlükləri, nəzəri əsasları, müasir inkişaf meylləri
- Birbaşa xarici investisiyaların ixracı və idxalının səbəbləri kifayət qədər müxtəlifdir
- Birbaşa investisiyaların ixracının səbəbləri
- Birbaşa investisiyaların idxalının səbəbləri
artım templi (3%-dən aşağı) ölkələrdə düvlət və özəl investisiyalarının ÜDM-yə nisbəti müvafiq olaraq 8,4% və 9,9% təşkil edir.
Dövlət kapital ixracının əhəmiyyətli hissəsi (təxminən 90%-i) 1980-ci illərdə inkişaf etməkdə olan ölkələrə yönlədilsə də, 1990-cı illərdə onun coğrafiyası dəyişməyə başlayıb – onun 30%-i Şərqi Avropa və MDB ölkələrinə yönəldilir. İxracatçı dövlətlər özəl xarici investisiya və kreditlərin zəmanəti sistemini, özəl firmaların investisiya fəaliyyəti üçün əlverişli şərait yaradırlar. Dövlət kapitalının ixracının vacib funksiyalarından biri də budur. Bu cür dəstəklənmə əməliyyatlarının bir neçə növü mövcuddur:
qaytarılmayan doyasiyalar və subsidiyalar;
inkişaf məqsədilə verilən dövlət uzunmüddətli kreditəri (25-40 il);
dövlət kommersiya kreditləri;
özəl ixrac kreditlərinin dövlət zəmanəti.
1990-cı illərdə inkişaf etməkdə olan ölkələrə özəl kapital qoyuluşları dövlət investisiyalarına nisbətən daha sürətlə templərlə artmışdır ki, bu da dövlət investisiyalarının payının 20%-ə düşməsinə və özəl investisiyaların payının 80%-ə yüksəlməsinə səbəb olmuşdur. 1970-ci illərin ikinci yarısında özəl investisiyaların 3/4-ü bank kreditlərinin, 1/4-i isə birbaşa xarici investisiyalarının payına düşürdü. 1980-ci illərdə borc böhranının təsiri ilə bu nisbət dəyişmişdir: bank kreditləşməsinin xüsusi çəkisi azalmış, birbaça investisiyaların pası isə artmışdır. 1990-cı illərdə bank kreditləşməsinin yenidən canlanması müşahidə edilmiş, lakin birbaşa xarici investisiyalar da sürətli artım göstərmişdir. Özəl investisiyaların əsas forması kimi portfel investisiyaları çıxış edir.
Birbaşa xarici investisiyalar kapitalın beynəlxalq hərəkəti formaları arasında xüsusi yer tutur. Əmtəə istehsalından dünya təsərrüfatı mərhələsinə keçiddə əmtəənin beynəlxalq hərəkəti ilə yanaşı, onun istehsal amilləri, ilk növbədə isə birbaşa investisiyalar formasında kapitalın hərəkəti meydana gəlmişdir.
Birbaşa xarici investisiyaların əsas əlamətlərindən biri ondan ibarətdir ki, onların əsasında müəssisələr arasında uzunmüddətli işgüzar əlaqələr yaranır, investor vəsaitini qoyduğu müəssisədə qərarların qəbul edilməsində əhəmiyyətli rol oynamağa başlayır.
Əsas səbəblər kimi kapitalı maksimum gəlir gətirəcək ölkədə yerləşdirməyə, vergi ödəmələrinin səviyyəsinin azaldılmasına və risqlərin diversifikasiyasına göstərilən səylər çıxış edir. BMT-nin iqtisadi qurumlarının rəhbərliyi altında keçirilən çoxsaylı tədqiqatlar göstərir ki, birbaşa investisiyaların ixracı və idxalının spesifik səbəbləri əhəmiyyətli dərəcədə üst-üstə düşür, lakin onların nisbi rolu müxtəlifdir.
Texnoloji liderlik. Şirkətin satış həcmində elmi tədqiqatlara çəkilən xərclər nə qədər yüksəkdirsə onun birbaşa xarici investisiyalarının həcmi bir o qədər çox olur. Və əksinə çəkilən xərclərin payı nə qədər aşağı olsa birbaşa investisiyaların həcmi də bir o qədər az olacaq. Xaricə birbaşa investisiya ixrac etməklə müəssisələr onlara məxsus olan və onların rəqabətli üstünlüyünü təmin edən texnologiya üzərində nəzarəti əldə saxlamağa çalışırlar.
İşçi qüvvəsinin ixtisas səviyyəsində olan üstünlük. İxtisas səviyyəsi adətən işçilərin əməyinin ödənilməsinin orta səviyyəsi ilə ölçülür. Şirkətdə əməyin ödənilməsi səviyyəsi nə qədər yüksəkdirsə (aşağıdırsa), onun birbaşa investisiya ixracı bir o qədər çox (az) olacaq .
Reklamda olan üstünlük. Bu üstünlük beynəlxalq marketinq üzrə toplanmış təcrübəni əks etdirir. Şirkətin satış həcmində reklama çəkilən xərclərin payı nə qədər yüksək (aşağı) olarsa, onun birbaşa investisiya ixracı bir o qədər çox (az) olar.
Masştab iqtisadiyyatı. Şirkətin daxili bazara yönəlmiş istehsal həcmi nə qədər çoxdursa (azdırsa), birbaşa investisiyaların ixrac həcmi də bir o qədər çox (az) olur. Şirkətlərin əksəriyyəti ölkə xaricinə investisiya qoymazdan əvvəl daxili bazar çərçivəsində masştab iqtisadiyyatının imkanlarından tam istifadə edirlər.
olur.
Istehsalın təmərküzləşmə dərəcəsi. Şirkət çərçivəsində müəyyən əmtəə istehsalı üzrə təmərküzləşmə səviyyəsi yüksək olduqca şirkətin birbaşa xarici investisiyalarının həcmi də artır.
(az) olarsa şirkətin bu resursun olduğu ölkəyə birbaşa investisiyası bir o qədər çox (az) olar.
istehlakçıya çatdırılması üçün çəkilən nəqliyyat xərclərinin aşağı salınması; ölkə ərazisində müəssisə yaradılması ilə ölkə tərəfindən tətbiq edilən idxal maneələrinin aradan qaldırılması.
Texnoloji liderlik. Şirkətin satış həcmində elmi tədqiqatlara çəkilən xərclər nə qədər yüksəkdirsə onun xaricdən birbaşa investisiyalar idxalı bir o qədər çox olur. Və əksinə çəkilən xərclərin payı nə qədər aşağı olsa birbaşa investisiyaların idxalı da bir o qədər az olacaq. Birbaşa investisiyalar adətən ən yeni xarici texnologiyalar idxalı ilə əlaqədardır.
yüksəkdirsə (aşağıdırsa), onun birbaşa investisiya idxalı bir o qədər çox (az) olacaq.
Reklamda olan üstünlük. Şirkətin satış həcmində reklama çəkilən xərclərin payı nə qədər yüksək (aşağı) olarsa, onun birbaşa investisiya idxalı bir o qədər çox (az) olar.
(azdırsa), adətən birbaşa investisiyaların idxal həcmi də bir o qədər az (çox) olur.
Şirkətin ölçüsü. Şirkətin ölçüsü böyük olduqca birbaşa xarici investisiyaların idxal həcmi də çox olur.
təmərküzləşmə səviyyəsi yüksək olduqca şirkətin birbaşa xarici investisiya idxalının həcmi azalır.
birbaşa investisiya idxalı bir o qədər çox (az) olar.
Milli filialların sayı. Şirkət ölkə daxilində nə qədər çox (az) filiala malikdirsə, onun investisiya idxalı bir o qədər çoxdur (azdır).
(yüksəkdirsə), onun investisiya idxalının həcmi bir o qədər çoxdur (azdır). Yüklə 492,6 Kb. Dostları ilə paylaş:
|