Mövzu 4 Beynəlxalq iqtisadi münasibətlər sistemində kapitalın beynəlxalq hərəkəti
Yüklə 492,6 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Siyasi xarakterli amillər
- Kapitalın idxalı əmsalı
- Kapitalın ixracı əmsalı
- Digər nisbi göstəricilər
- Valras qaydası
dünya iqtisadiyyatının transmilliləşməsinin artımı;
istehsalın beynəlmiləlləşməsinin artımı və inteqrasiya proseslərinin inkişafı;
beynəlxalq iqtisadi münasibətlərin bütün formalarının aktiv inkişafı. 2.
zonalarının yaradılması və s.);
“üçüncü dünya” ölkələrində sənayeləşdirmə siyasətinin həyata keçirilməsi;
iqtisadi islahatların həyata keçirilməsi (dövlət müəssisələrinin özəlləşdirilməsi, özəl sektorun, kiçik biznesin dəstəklənməsi);
Yuxarıda sayılan amillər kapitalın beynəlxalq hərəkətinin inkişafını makroiqtisadi səviyyədə müəyyən edir. Bununla yanaşı, iqtisadi subyektləri kapital ixracı və ya idxalını həyata keçirməyə sövq edən iqtisadi məqsədəuyğunluluq səbəbləri də mövcuddur. Kapital ixracını həyata keçirərkən subyektlər aşağıdakılardan çıxış edirlər:
digər subyektlər üzərində nəzarətin ələ keçirilməsi;
əmtəə axınlarının qarşısına qoyulan proteksionist maneələrin aradan qaldırılması;
istehsalın yeni satış bazarlarına yaxınlaşdırılması;
yeni texnologiyaların əldə edilməsi (məsələn, səhm nəzarət paketinin əldə edilməsi ilə);
xarici filialların yaradılması ilə istehsal sirlərinin qorunması;
vergi ödəmələrinə qənaət edilməsi (xüsusilə müəssisələrin offşor zonalarda və xüsusi iqtisadi zonalarda yaradılması və ya qeydiyyatdan keçirilməsi zamanı);
ətraf mühitin qorunmasına çəkilən xərclərin aşağı salınması. Kapital idxalının iqtisadi məqsədəuyğunluluğu aşağıdakılardan ibarətdir:
əlavə valyuta resurslarının cəlbi;
elmi-texniki potensialın genişləndirilməsi;
əlavə iş yerlərinin yaradılması. Ölkənin kapitalın beynəlxalq hərəkətində iştirakı ümumilkdə bir sıra göstəricilərdə əks olunur. Mütləq göstəricilər kimi kapital ixracının həcmi, kapital idxalının həcmi, kapitalın ixrac- idxal saldosu, ölkədə xarici kapitallı müəssisələrin sayı, onlarda məşğul olanların sayı və s.-ni fərqləndirirlər. Saldodan çıxış edərək dünya ölkələri əsasən kapital ixrac eən ölkələr (Yaponiya, İsveçrə), əsasən kapital idxal edən ölkələr (ABŞ, Böyük Britaniya) və təxmini tarazlığa malik ölkələr (Almaniya, Fransa) kimi fərqləndirilirlər. Digər göstəricilər nisbi göstəricilər hesab edilir. Onlar kapitalın beynəlxalq hərəkətində qüvvələr düzülüşünü və ölkənin kapital ixracı-idxalından asılılığını daha real əks etdirirlər. Bu göstəricilər sırasına aşağıdakıları aid etmək olar: 1.
Kapitalın idxalı əmsalı (K id ) – xarici kapitalın (XK) ölkənin ümumi daxili məhsuluna (ÜDM) nisbətini əks etdirir:
K id = XK/ÜDM x 100%
Kapitalın ixracı əmsalı (K ix ) – ixrac edilən kapitalın (İK) ÜDM-yə nisbətini əks etdirir: K ix = İK/ÜDM x 100%
3. Xarici kapitalın ölkədə kapital qoyuluşuna olan daxili ehtiyaclara nisbətini əks etdirən əmsal:
K e = XK/T(K) x 100%
Burada K
e ehtiyac əmsalı, XK xarici kapital və T(K) ölkədə kapitala olan tələbdir. 4.
ixracının (idxalının) əvvəlki dövrə nisbətən artım tempi, adambaşına düşən xarici investisiya. Kapitalın beynəlxalq hərəkəti ölkələrarası xarici iqtisadi və siyasi əlaqələrin güclənməsi ilə nəticələndiyi, ölkələrin xarici ticarət dövriyyəsini artırdığı, iqtisadi inkişafı sürətləndirdiyi və istehsalın həcmini artırdığı üçün dünya təsərrüfatının inkişafında mühüm rol oynayır. Kapital
ixracı istehsal olunan əmtəələrin dünya bazarında rəqabət qabiliyyətinin artmasına, idxalatçı ölkələrin texniki potensialının yüksəlməsinə, ölkədə məşğulluğun artmasına gətirib çıxarır. Beynəlxalq ticarəti nəzərdən keçirərkən biz belə hesab edirdik ki, idxalın yeganə maliyyələşmə mənbəyi kimi ixrac çıxış edir və ölkə xaricdən nəyisə almaq üçün hökmən nəyisə xaricə satmalıdır. Real həyatda isə maliyyələşmənin digər, kifayət qədər əhəmiyyətli mənbəyi vardır – bu, xaricdən kapital axınıdır. Ölkə beynəlxalq borc ala və ya verə bilər, sahibkar kapitalı ixrac və idxal edə bilər. Bu baxımdan, isveçrə iqtisadçısı Leon Valrasın formalaşdırdığı qayda xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Onun formulu hazırda istənilən ölkənin beynəlxalq ödəmə mövqeyinin təhlili üçün istifadə edilir.
satışının və onlar üzrə faizlərin cəminə bərabərdir:
burada İM - idxal, X - ixrac, NA - aktivlərin xalis satışıdır (xaricilərə satılan və onlardan alınan aktivlərin dəyəri arasında olan fərq), NR – faizlər üzrə xalis ödəmələrdir (qoyulan kapitala görə xaricdən alınan və xaricilərə ödənilən faizlərin dəyəri arasında olan fərq).
Aktivlərin istənilən formada (mülkiyyət hüququ, qiymətli kağızlar, qızıl və s.) satışı ölkəyə kapital axını deməkdir. Faiz ödəmələri daha əvvəl alınmış kapitaldan istifadəyə görə haqqı əks etdirir.
İqtisadiyyatda tarazlıq prinsiplərinə əsaslanan bu qayda balanslaşdırılmış bazarların (əmtəə, kapital, pul, xidmət və s.) funksiya göstərməsini nəzərdə tutur. Bu cür sistemdə hər hansı bir bazarda mövcud olan tələb artıqlığı digər bazarda təklif artıqlığı ilə elə cür balanslaşdırılmalıdır ki, onların cəmi qarşılıqlı surətdə sistemi bərabərləşdirsin, yəni cəm sıfra bərabər olsun. Bu və ya digər əmtəəyə tələbin yüksəlməsi motiv baxımından müxtəlif cür izah etmək olar, lakin mübahisə edilməsi mümkün olmayan faktlar da mövcuddur. Belə ki, əmtəəyə tələbin artması o deməkdir ki, istehlakçılar öz yığımlarından pul ödəməyə hazırdırlar ki, bu da Yüklə 492,6 Kb. Dostları ilə paylaş:
|