Mühazirə Neft-qaz mədən geologiyasının müasir problemləri (2saat)

Üsulun realizəsi. Uzun müddət işlənilmədə olan çoxlaylı yataqların kəsilişində ayrılmış istismar obyektlərinin oxşarlıq dərəcəsinin təyin edilməsi məsələsinə baxaq. Bundan ötrü A mədənin kəsilişindəki istismar obyektlərinin məlumatları cədvəldə verilmişdir.
Göründüyü kimi burada neft-qazlılıq doqquz istismar obyektində cəmləşmişdir (A₁-A₉). Bu obyektlər üzrə hər iki dərəcəli məlumatdaşıyıcı göstəricilərin cari dövrdəki orta qiymətləri verilmişdir. Onu da qeyd edək ki, mədənin kəsilişindəki obyektlər uzun müddət işlənilməsinə baxmayaraq böyük qalıq neft ehtiyatları ilə səciyyələnirlər. Obyektlərin oxşarlıq dərəcəsini Pirson meyarının 95% etibarlılıqla həllində onun böhran qiyməti ²_g;m =18,3 təşkil edir. Bu qiymət cədvəlin 15-ci sütunda əks etdirilmişdir.
Müvafiq proqramın birinci dərəcəli məlumatdaşıyıcı 10 amilin qiymətləri əsasında kompüter realizəsi aşağıdakı nəticələrə gəlməyə imkan vermişdir.
A mədəninin istismar obyektlərinin geoloji-mədən məlumatları Cədvəl

İstismar obyektləri	I dərəcəli məlumatdaşıyıcı amillər													II dərəcəli məlumatdaşıyıcı amillər							V(r0^2)x^20,05;10= 18,3
	Məsaməlik, %	Keçiricilik, 0,001 mkm^2	İstismar obyektlərinin işlənilmə göstəricilərinin cari qiymətləri						İstismar obyektlərinin flüidlərinin cari qiymətləri				Ümumi qalınlıq, m.			effektiv qalınlıq, m.		neftlilik sahəsi, min m^2
			Cari neftvermə əmsalı	Quyuların orta gündəlik neft hasilatı, t/gün	Sulaşma, %	Lay təzyiqi, MPa	Qaz amili, m^3/t	Neftin sıxlığı, kq/m^3		Neftin özlülüyü, mPa·s	Suların ümumi minerallaşma dərəcəsi, mq·ekv
1	2	3	4	5	6	7	8	9		10	11	12			13		14		15
A1	26	406	0,63	0,6	83	7	60	914		50	186,2	43,0			11,8		39		36,9 5,0 18,9 15,9 19,3 18,2 24,3 34,4
A2	24	55	0,38	0,6	67	2	170	909		29	142,7	79,2			16,2		150
A3	24	44	0,28	0,6	67	2	214	907		29	94,2	66,4			17,3		214
a4	24	34	0,27	0,8	52	8	200	906		20,5	66,6	26,3			8,9		163
A5	25	76	0,32	0,8	69	10	190	908		20,4	59	19,2			14,8		189
A6	24	79	0,26	0,8	74	18	126	908		25	49,2	46,0			18,7		194
a7	25	43	0,39	1,0	71	22	180	911		14,5	49,2	32,0			12,6		168
a8	25	74	0,45	1,5	88	45	240	916		16,5	66,8	44,8			12,2		95
a9	24	492	0,42	1,7	90	55	150	915		16,5	55,4	43,6			24,7		66

Göründüyü kimi, ən kəskin sərhədlər iki halda qeyd edilir: A₁ və A₂ arasında V_(ro)² = 36,9 və A₈ və A₉ arasında V_(ro)² = 34,4. Bu o deməkdir ki, A₁ obyekti ilə A₂, eləcə də A₈ və A₉ kompleks parametrlərə görə oxşar deyil və onların gələcəkdə də işlənilməsi ayrıca aparılmalıdır. Belə hal kəsilişin A₃-A₄, A₅-A₆, A₇ və A₈ arasında da qeyd olunur. Yəni həmin obyektlər də müxtəlif xassəlidir V(r²) X²_g;m və onların birgə istismarı rasional olmayacaqdır.
Lakin A₂ ilə A₃ (V(r²)=5,0); A₄ ilə A₅ ((V(r²)=15,9); A₆ ilə A₇ (V(r²)=18,2) arasında geoloji mədən göstəricilərinə görə oxşarlıq olduğundan onların birləşdirilərək birgə istismarı təmin olunmalıdır. Bu tədbir neft mədənlərinin işlənilməsində çox vacib tədbirlərdən hesab olunur. Belə ki, kəsilişdə oxşar obyektlərin birləşdirilməsi onların işlək quyu fondundan səmərəli istifadəyə imkan verir (quyularda süzgəc intervalının artırılması əlavə neft hasilatının əldə edilməsinə və qum tıxacının intensivliyinin azaldılmasına gətirir).
Beləliklə, yeni yaradılmış geoloji-riyazi üsuldan istifadə etməklə yataqlarda obyektlərin ayrılmasının yeni modeli əsaslandırıldı ki, bu da onlarda işlənilmənin tempinin yüksəltməyə və quyuların istismar göstəricilərini yaxşılaşdırmağa kömək edir.
Bu üsul xeyli sayda quru və dənizdə işlənilən çoxlaylı neft mədənlərinin kəsilişinin istismar obyektlərinə bölünmə sisteminin təkmilləşdirilməsinə imkan vermişdir.


Mühazirə 4.Lay parametrlərinin sahə,kəsiliş və həcm üzrə dəyişməsinin öyrənilmə üsulları
Qeyd edildiyi kimi, məhsuldar çöküntü komplekslərinin öyrənilməsi onun kəsilişi ilə yanaşı sahəsində də gedən bütün struktur-fasial, tektonik və s. dəyişmələrin aşkar edilməsini tələb edir.
Çoxlaylı yatağın sahəvi öyrənilməsi müəyyən ardıcıllıqla getməlidir: kəsilişin bütün laylarının sahə üzrə yatma dərinliyi, struktur forması, qırılmalarla bölünmə xüsusiyyətləri və s. tədqiq olunmalıdır. Qoyulan məsələnin effektli həlli üçün belə öyrənilmələr əvvəlcə reper laylar üçün aparılmalıdır. Məhz reper layların sahəvi tədqiqi, onlardan altda və üstdə yatan laylar üçün də analoji öyrənilmələr daha əsaslı aparıla bilər.
Qeyd edək ki, korrelyasiya sxemləri və profillərin əsasında qurulacaq struktur xəritələrin tərtibatında reper layların strukturları qalan layların strukturları üçün əsas kimi götürülür. Kompüterdə müasir proqramlarda bu reper layların strukturu yuxarı (və ya aşağı) layların strukturları üçün trend kimi götürülür.
Layların sahəvi dəyişmələrini öyrənmək üçün onların tavan və dabanına görə struktur xəritələr qurulmalıdır.
Struktur xəritə topoqrafik xəritələr kimi tərtib olunur. Fərq yalnız ondadır ki, topoqrafik xəritələr geodeziya və aerokosmik ölçü qiymətləri vasitəsilə yer səthinin formasını tam əks etdirir; hər hansı bir layın struktur xəritəsi isə onun səthinin (tavan və daban) quyu qiymətlərinə görə formasının təsvir edilməsini nəzərdə tutur. Onu da qeyd etmək vacibdir ki, hərgah müasir topoqrafiya xəritələri ilə yer səthinin modeli onun sahəvi dəyişmələrini tam əks etdirirsə, layın struktur xəritələrində bu tip nəticələrin alınması nəzəri cəhətdən belə mümkün deyildir. Burada layın yatma dərinliyinin qiymətləri onun yalnız müəyyən sahələrində qazılmış quyulardan alınır. Bu qiymətlər isə layın yatımının bütövlükdə deyil, yalnız onun müxtəlif nöqtələrindəki dərinliyini əks etdirir. Təbii ki, quyuların sayının artması müşahidə nöqtələrinin artımı deməkdir. Bu da yatağın strukturunun öyrənilmə dərəcəsinin yüksəlməsinə gətirir. Lakin quyuların sayını sonsuz artırmaq mümkün olmadığından layın yatma formasını da tam təsvir etmək mümkün olmur.
Daha bir məqama diqqət yetirək.
Qeyd edildiyi kimi, lay səthini keçən quyular onun həmin nöqtədə yatma dərinliyinin qiymətini göstərir. Qalan sahədə bu dərinliyi əks etdirmək üçün ekstrapolyasiya üsullarından istifadə edilir. Bu səbəbdən də qurulan xəritələr lay səthini müəyyən ehtimallıqla əks etdirir. Odur ki, lay səthinin öyrənilməsi iki baxımdan həyata keçirilməlidir.

•