Mühazirələr konspekti Tərtib etdi: dosent Hüseynli Z. S. Bakı 2022 FƏNNİn məQSƏd və VƏZİFƏLƏRI

10.MÜXTƏLİF NÖVLÜ YAĞLAR VƏ ONLARIN YAĞLAMA REJİMLƏRİ
Konsistent sürtgülər

Konsistent sürtgülər adi piy turşularının duzları ilə sabunlarla qatılaşdırılmış mineral yağlardır. Sabunun tərkibindən asılı olaraq konsistent sürtgülər kalsiumlu, natriumlu, qarışıq – kalsium – natriumlu sürtgülərə və alüminium, maqnezium və s. sabunları ilə qatılaşdırılmış metal əsaslı sürtgülərə bölünürlər.

Kalsiumlu sürtgülər (solidollar) suda həll olmayaraq tərkibində sərbəst və rabitəli su saxlayırlar, onların rübətli mühitdə istifadə etmək olar, lakin onlar 55_{ } - dən yuxarı temperatur şəraitində işləyə bilməzlər. Əridikdə onlar suyu itirir, yağa və sabuna ayrılırlar və soyudulduqdan sonra öz sürtgülük xassələrini bərpa edə bilmirlər.
Natriumlu sürtgülər ( konstalinlər) ancaq 100_{ } . . . 200_{ } - də əriyir, əridikdən sonra qatılaşır, öz sürgü xassələrini bərpa edirlər. Ancaq bu sürtgülər suda asanlıqla həll olurlar, yüksək temperaturda isə bu proses daha tez baş verir. Əmələ gələn maddələr metalları korroziyaya uğradırlar.
Kalsiumlu – natriumlu sürtgülər yüksək temperatur və az rütubətli mühit üçün tətbiq olunurlar. Onların xassələri göstərilən iki sürgü arasında ortaqlıq təşkil edir.
Son zamanlar litiumlu sürtgülər daha geniş yayılmağa başlamışdır. Litiumlu sabunlar praktiki olaraq suda həll olmur və yüksək qatılaşdırma qabiliyyətinə malikdirlər, ona görə də onların dəyəri əvvəlkilərə görə çox yüksəkdir. Onların üstünlüyü yüksək istismar xarakreristikalarının olması, sadə üsulla alınması və xammalın bol olmasıdır. Bu sürtgülərin tərkibində olan litium nüvə reaktorlarında işlədilən litium izotopunun qalıqlarıdır. Litium sürtgüsü olan Litol-24 1973-cü ildə avtomobillərin sürtünmə düyünlərində tətbiq olunmağa başlamışdır.
Konsistent sürtgülər kürəcikli və diyircəkli yastıqlarda, avtomatik tormozlarda, dişli və sonsuz vint ötürmələrində və s. tətbiq olunurlar. Onların tətbiq sahələri genişlənir. Adi şəraitdə konsistent sürtgülər özlərini bərk cisim kimi aparır. Yük altında olduqda onlar formalarını dəyişir və yağa bənzər axmağa başlayır.
Konsistent sürtgülərin üstünlüyü birdə ondadır ki, onlar geniş temperatur həddində tətbiq olunur, yağa nisbətən metala daha çox adgeziya olunur, çilənmirlər sürtünmə düyünlərinin hermetikləşdirilməsinin asanlaşdırılır, istifadə etdikdə sürgü materiallarına və xidmətə sərf olunan məsafələr azalır.
Aqreqatlarda onların tətbiqi əvəz olunmazdır. Yıgım vaxtı sürtgülərlə təmin olunan düyünlər imkan verir ki, güclü yeyilən mexanizmlər istifadə olunsun.
Konsistent sürtgülər antifriksion və qoruyucu sürtgülərə bölunurlər. Qoruyucu sürtgülər səthləri korroziyadan qoruyurlar. Sürtgülərin qatılaşdırılması üçün sabundan əlavə parafindən, texniki vazelindən istifadə olunur.
Sürtgü materialını seçdikdə, hər şeydən əvvəl düyündə yağı yaxud konsistent sürtgünü istifadə etməyin məqsədə uyğunluğunu müəyyən etmək lazımdır. Yağlar konsistent sürtgülərə görə aşağıdakı üstünlüklərə malikdirlər:

1. 
   aşağı özlülük əmsalı;
   
2. 
   böyük sürətlərdə və irəli – geri hərəkətlərdə yaxşı işləmə qabiliyyəti;
   
3. 
   yüksək temperaturdakı yaxşı işi;
   
4. 
   alçaq temperaturdakı yaxşı işi;
   
5. 
   yaxşı soyuducu təsiri.
   

Çatışmayan cəhətləri:

1. 
   sızmanın yüksək olması;
   
2. 
   böyük yüklənmələrdə pis işləməsi;
   

Konsistent sürtgülərin üstünlükləri

1. 
   sürətlərdə və yüksək təzyiqlərdə yaxüı işləmə qabiliyyətini olması;
   
2. 
   az məsrəfi;
   
3. 
   yüksək yemperatur stabilliyi;
   
4. 
   ətraf mühütün az çirklənməsi;
   

Onların çatışmayan cəhətləri:

1. 
   alcaq temperaturda pis işi;
   
2. 
   ara boşluğu həcminə sürgünün yeridilməsinin, paylanmasının və əvəz olunmasının çətinliyi.
   

Bir növ sürtgünün başqa növlə əvəz olunması o halda mümkündür ki, əsas xarakteristikaya görə əvvəlkindən pis olmasın. Seçilmiş növ yaxud qarışıq hökmən istismar şəraitində yoxlanılmalıdır.