Muh?ndis ekologiyas? 11esas
Yüklə 3,46 Mb. Pdf görüntüsü
|
536
yüks li idir. H min dövrd sübut olundu ki, insanların yaratdı ı müasir texnologiyalar t dric n yaradıcısına qar ı yön lir (texnoloji üstünlükl r n z riyy si). Ekoloji probleml rin yaranması v artmasının qar ısını almaq üçün inki af etm kd olan ölk l r iqtisadiyyat v texnikanın yüks k inki af sür tind n imtina etm li, s naye c h td n yüks k inki af etmi ölk l r is ld edilmi iqtisadi s viyy d ”qalmaq” tövsiy edilirdi. Özl rini ”yeni ekoloji t f kkürlü insanlar” adlandıranlar is sübut edirdil r ki, planetimizd ki ekoloji böhran elmi üur böhranının n tic sidir. 80-ci ill rin sonunda ekoloji destabilliyin ba lıca s b bini iqtisadi yüks li d gör nl r, bu böhranın s b bini insanla t bi t arasında ilkin tarazlı ın pozulmasında gör nl rl v z olundu. Orta srl rd insan üurunda m n vi, xlaqi, dini anlayı lar aparıcı rol oynayırdısa, XIX v XX srl rd istehlak v rahat h yat ideala çevrildi. Rahat h yat ld etm k u runda insan xo b xtliyi n inki ld etm di, h tta t bi t il özünün problemsiz ya amaq imkanından m hrum oldu. B riyy t ancaq XXI srin vv lind n etibar n d rk etdi ki, insan t bi tin hakimi deyil, onun övladıdır. Yeni ekoloji üur t r fdarları b riyy tin t crüb sini özün m xsus sur td izah etm y ba ladılar. Onlar texniki elml rin hat dair sini m hdudla dıraraq, ist nil n m hsuldar v texnoloji f aliyy ti t kc texniki anlamda deyil, ekoloji baxımdan effektivliyini 537
hesablama ı vacib sayırdılar. M s l n, ”D rin ekoloqları” bel hesab edirl r ki, h r bir insanın t l batının azca artması qlobal böhranı daha da k skinl dir c k, insanın bioloji növ kimi m hvin s b b ola bil c kdir. Ekoloji üurun getdikc inki af etm si qlobal ekoloji böhranı aradan qaldırma a qadirdir. Ekoloji üur biososial ekoloji böhranın qar ısını almaqda qlobal strategiya qurma a yön lmi dir. Lokal deyil, qlobal strategiya ona gör daha m qs d uy un hesab edilir ki, probleml r t kc lokal, regional xarakter da ımır, müxt lif razil rd , land aftlarda, xalqlarda v ölk l rd t krar olunur. Ekoloji üurun formala dırılması ”insan – t bi t” qar ılıqlı münasib tl ri sistemind d y rl rin yenid n mü yy nl diril- m sini v dünyaya baxı ın k skin yenid n qurulmasını n z rd tutur. Yenid nqurmada m qs d h r bir adamın ekoloji davranı normasını formala dırmaqdır. Ekoloji böhrandan çıxma ın real imkanları c miyy tin yüks k m n vi potensialı il laq lidir. Ekoloji üurun formala ması is c miyy tin ekoloji etikası, m n viyyatı, xlaqi üurunun da formala masına t kan verir. Bu m nada bir sıra konsepsiyalar özünün n z ri v t tbiqi xüsusiyy tl rin gör n z r diqq ti xüsus n c lb edir. Onlardan biri ekoloji münasib tl r d amil edil n, hüquq f ls f sin aid
538
konsepsiyadır. Ekoloji üurda hüquq f ls f si F.Bekon t r find n elan edil n ”insanın t bi t üz rind hökmranlı ı” prinsipind öz ksini tapır. C miyy tin inki afı prosesind insanın t bi t t siri imkanları geni l nmi , n tic d ”insan – t bi t” münasib tl rind h m da ıdıcı, h m d yaradıcı tendensiyalar üstünlük t kil etm y ba lamı dır. A ıllı insan yaranana q d r t bi tin üzvi v qeyri – üzvi obyektl ri arasında b rq rar olmu münasib tl r insan t r find n heyvanların hlil
dirilm si v bitkil rin m d nil dirilm si dövründ k skin d yi iklikl r m ruz qalmı dır. T bi td ki münasib tl rin yeni forması – insanın t l batını öd m k namin t bi tin m qs dli d yi dirilm si ideyası yaranmı dır, y ni insanın t bi t üz rind hökmranlı ı b rq rar olmu dur. nsanda t bi t qar ı münasib td hüquqi konsepsiyaları formala dırmaq v t tbiq etm k imkanı yaranmı dır. Ba qa canlılardan f rqli olaraq, insan t bi tinin özünd d yi iklikl r , t l batların öd nilm sin daimi meyllidir. nki afı dayandırmaq qeyri–mümkün oldu un- dan (bu h m d insanın mahiyy tin ziddir), hüquqi konsepsiya yalnız t bi t müdaxil nin mümkün, yaxud mövcud formalarından birinin seçilm si il ba lıdır. nsanın bu t bi t müdaxil hüququndan imtina etm si, slind öz insani mahiyy tind n imtina etm sidir. Müasir dövrd ”insanın t bi t üz rind hökmranlı ı” ifad sind gen müh ndisliyinin
539
inki afından ir li g l n yeni mövzu g tirilmi dir: n inki t bi t , insana da el müdaxil imkanı yaranmı dır ki, n tic d qlobal ekoloji v ziyy t tam d yi diril bil r. nsanın bu yeni f aliyy t növü il ba lı n h ng d yi iklikl r spektrini vv lc d n sezm k praktiki olaraq qeyri–mümkün oldu undan, t kamül v kot kamül (t kamül n tic si yeni t kamül d yi iklikl ri) “insan – t bi t” x tti boyunca t s vvürolunmaz t hlük l r yaranması mümkün olacaqdır. Bu t hlük ni d rk etm k ekoloji üurun ba lıca elementidir. Dig r t r fd n, onu da n z r almaq lazımdır ki, biotexnologiyanın intensiv inki afını l ngitm k t kc m n vi – etik üura saslanıb b riyy ti bu yoldan ç kindir- m k qeyri – mümkündür. M hz bu s b bd n, ekoloji üur heç olmasa biotexnologiyanın neqativ n tic l rini minimuma endirm k qabiliyy tin malik bilikl ri d hat etm lidir. Dig r konsepsiya yuxarıdakı konsepsiyaya tam ks mövqed dir. Bu konsepsiyaya gör yaranmı ekoloji münasib tl ri ciddi pozacaq müdaxil l rd n tam imtina edilm lidir. Bu konsepsiya son dövrl rin iri ekoloji f lak tl rin (Çernobıl reaktorunda q za, n h ng neft da ıyan tankerl rin q zalara u raması) müdaxil etm k leyhdarlarının sayını k skin artırmı dır (m s l n, müxt lif ölk l rin Ya ıllar h r katı). Bel likl , iki ks ideya: t bi t üz rind hökmranlıq v t bi ti müdafi ideyaları arasında mübariz davam edir. Yaranmı
Yüklə 3,46 Mb. Dostları ilə paylaş:
|