Muh?ndis ekologiyas? 11esas

                                                                                  

 531

istiqam tind  f aliyy tini gücl ndirm k i ini f alla dıraraq 

bir neç  beyn lxalq konvensiyalara da qo ulmu dur. 

Bunlar s rh dl rarası çayların, su hövz l rinin v

beyn lxalq göll rin qorunması, Avropanın canlı t bi tinin 

v   t bii mühitinin qorunması haqqında, 

sas n su 

qu larının ya ama yerl ri kimi beyn lxalq  h miyy ti olan 

sulu-bataqlıq yerl ri haqqında, m d ni v   t bii irsi 

abid l rin mühafiz si üzr  konvensiyalardan ibar tdir.  ki 

su-bataqlıq  razisi – A göl v   Qızıla ac göll ri Ramsar 

Konvensiyası   ç rçiv sind    siyahıya   salınmı dır.

Az rbaycan Respublikası Qafqaz ölk l ri v

bütövlükd  Avropa üzr

n z ngin biomüxt lifliy  malik 

olan ölk l rd n biridir. Az rbaycanda bir çox bitki v

heyvan növl ri endemikdir v  bu, ölk d n ba qa 

dünyanın heç bir yerind  mövcud deyil. Bu z ngin bioloji 

müxt liflik bir çox t sirl r n tic sind   t hlük  altındadır. 

T rtib olunmu   Qırmızı Kitaba gör , Az rbaycan 

Respublikasında yüzl rl  bitki v  heyvan növl ri t hlük

altındadır v  müxt lif qorunma statusuna malikdir. 

Az rbaycanda biomüxt lifliyin qorunması  h m milli v

regional, h m d  qlobal  h miyy t  malikdir. 

Respublikamızda davamlı inki afın t min olunması 

baxımından bioloji müxt lifliyin qorunması üçün 

 

 

---

                                                                                  

 532

a a ıdakı  strateji  t dbirl rin  h yata keçirilm si  

m qs d  müvafiqdir:

- Biomüxt lifliyin qorunmasına yön ldilmi  bütün 

ekoloji prosesl r , beyn lxalq konvensiyalara, dig r 

ölk l rarası v  regional müqavil l r  qo ulmaq;

- Bioloji müxt lifliyin 

h miyy tli komponentl rinin 

mü yy nl

dirilm si v  onların qorunması üçün  lav

t dbirl rin hazırlanması v  h yata keçirilm si;

- Biomüxt lifliyin v ziyy tinin monitorinqi üçün 

ölk l rin flora v  faunasının Qırmızı v  Ya ıl Kitiablarının 

t rtibi v  yenil

dirilm si;

- Xüsusi mühafiz  olunan  razil rd  müxt lif qorunma 

statusuna malik olan bitki v  heyvanlar al minin b rpası 

üçün müvafiq 

raitin yaradılması;

- Nadir v  kökü k silm kd  olan bitki v  heyvan 

növl rinin genefonunun qorunmasının t min edilm si v

onların xüsusi qorunan t bii 

razil rd , botanika 

ba larında, zooloji parklarda saxlanılması üçün 

raitin 

yaradılması;

- Biomüxt liflik üçün t hlük nin v  bu t hlük

n tic sind  ilk növb d   t sir altına dü

 bil n t bii bitki 

v  heyvan növl rinin proqnozla dırılması;

---

                                                                                  

 533

- Biomüxt lifliyin qorunması  m qs dil   yeni milli 

parkların yaradılması.

13.3.8. S hrala maya qar ı mübariz

 Az rbaycan Respublikası BMT-nin S hrala maya 

qar ı mübariz  Konvensiyasını 1998-ci ild  ratifikasiya 

etmi dir. S hrala ma il  mübariz y  dair milli f aliyy t 

planının hazırlanması layih si üz rind  

i l r 

ba lanmı dır. Layih nin yekunu kimi s hrala maya qar ı 

milli f aliyy t planı hazırlanacaqdır ki, bu da özünd

konkret t dbirl r sistemini birl

dir c kdir.  

Bu konvensiyanın t l bl rinin h yata keçirilm sinin 

respublikamız üçün böyük  h miyy ti vardır. Bel  ki, 

qlobal iqlim d yi m l ri n tic sind  ba  vermi  istil

m , 

me

l rin qanunsuz qırılması, torpaqların deqradasiyası, 

su m nb l rinin azalması quraqlı a g tirib çıxarır ki, bu 

da s hrala ma prosesinin sür tl nm sin   s b b olur. 

Bütün  bu s b bl r   gör   s hrala maya qar ı mübariz

üzr  milli s viyy d   a a ıdakı strateji v zif l rin yerin

yetirilm si  m qs d  müvafiqdir: 

- S hrala ma prosesinin t sirin   m ruz qalmı

torpaqların inventarla dırılması; 

---

                                                                                  

 534

- S hrala maya qar ı mübariz  üzr  milli f aliyy t 

planının hazırlanması v  h yata keçirilm si; 

- S hrala maya qar ı mübariz   i l rinin effektivliyinin 

yüks ldilm si m qs dil  proqnozla dırma v

halinin 

m lumatlandırılması sisteminin yaradılması; 

- Qlobal ekoloji probleml rin qar ılıqlı  m nfi t sirinin 

qiym tl ndirilm si v  müvafiq  ks t dbirl rin h yata 

keçirilm si; 

- Me

siz  razil rd  me

 zolaqları  v  ya ıllıqların 

yaradılması. 

Yuxarıda göst ril n strateji t dbirl rin h yata 

keçirilm si  mövcud ekoloji probleml rin h ll edilm si  v

respublikamızın  davamlı inki af yoluna  keçm sind

mühüm m rh l   olacaqdır. 

13.3.9. Ekoloji  üurun formala masi  problemi

  Ekoloji  üurun formala dırılması problemi müasir t rbiy

n z riyy sinin ba lıca m s l l rind n biridir. Bu ya adı ımız  

dövrd  ekoloji probleml rin çoxlu u il  ba lıdır. Ç tinlikl r lokal 

v  qlobal ekoloji ziddiyy tl rin artması, urbanizasiya, ifrat 

istehsal v  istehlakın insanın maddi v   m n vi t l batından 

artıq olması v  s. il  ba lıdır. 

Ekoloji  üurun inki afı insanların t bii mühitin qanunlarını 

---

                                                                                  

 535

tam d rk etm si fonunda formala ır. Lakin insan ali t hsilli v

yüks k m d niyy tli olsa bel , t bi t haqqında ümumi 

m lumatlar onda ekoloji  üuru spontan formala dırma a qadir 

deyildir. Bunun üçün h r bir adamın f rdi xüsusiyy tl rin

uy un ekoloji t hsili olmalıdır. T bi t v   c miyy t arasındakı 

ziddiyy tl r ekoloji t rbiy d  didaktik v  metodiki üsulların birg

t tbiq edilm sini t l b edir. 

Ekoloji  üur o vaxt asan formala dırıla bil r ki, t lim v  t hsil 

insanın rasional v  emosional  üuruna t sir ed r k günd lik 

h yatında v  h r k tl rind  t tbiq edilsin. Ekoloji  üur - t bi ti 

qoruma ın z ruriliyini, t bi t  qay ısız münasib tin f lak tli 

n tic l rinin d rk edilm sidir. Bundan  lav , ekoloji  üur – h r 

bir insanın yer kür sind , bütövlükd  canlı  h yatın 

qorumasında cavabdehliyini q bul etm sidir. Ekoloji  üur elmi 

üurun daha yüks k forması olub, dig r  üur formalarından 

lahidd  deyildir,  slind  hamısı il  üzvi v hd td   b hr l nir. 

Ekoloji  üurun formala masında h yat v  t bi t gerç klikl rinin 

sistemli d rk olunması böyük  h miyy t  malikdir. 

1970-ci ill rin sonunda dünyada ekoloji situasiya 

g rginl

m y  ba layark n, elmi ictimaiyy t inanırdı ki, ekoloji 

ziddiyy tl rin yaranmasında ilkin s b b yer üzünd  insanların 

sayının sür tli artımı, s nayel

m   v   t l batın xarakterik 

yüks k inki af sür ti, ümumilikd  iqtisadiyyatın k skin 

---