Muh?ndis ekologiyas? 11esas

                                                                                  

 564

C dv l 3 

Ya ayı   m nt q l rinin atmosfer havasında z r rli 

madd l rin buraxıla bil n qatılıq h dl ri, mq/ 

3

  

Madd l r 

Maksimal 

bird f lik 

Ortagünlük 

1 2 

3 

Azot oksidi 

0,6 

0,06 

Azotdioksidi 0,085 

0,085 

Ammonyak 0,2 

0,04 

Aseton 0,35 

0,35 

Benzol 1,5 

0,8 

Benz(a)piren - 

0,000001 

Qeyritoksiki toz 

0,5 

0,15 

Metallik civ  - 

0,0003 

Hidrogensulfid 0,008 

0,008 

Karbonsulfid 0,03 

0,005 

Karbon oksidi 

5,0 

5,0 

Fenol 0,01 

0,003 

Formaldehid 0,035 

0,003 

lor 0,1 

0,03 

15.4. X z r d nizinin (gölünün) Az rbaycan 

Respublikasına m nsub olan bölm sinin 

çirkl nm sinin monitorinqi

D nizin çirkl nm d n mühafiz  edilm si m qs di il

onun çirkl nm   m nb l rinin, d niz  atılan/axıdılan 

---

                                                                                  

 565

çirkl ndirici madd l rin k miyy t v  keyfiyy t göst ri-

cil rinin mü yy nl

dirilm si, d nizin çirkl nm   v ziyy -

tinin qiym tl ndirilm si v  proqnozla dırılmasından iba-

r tdir. 

X z r d nizinin (gölünün) çirkl nm sinin monito-

rinqin  a a ıdakılar daxildir: 

d nizi çirkl ndir n m nb l rin mü yy nl

dirilm si; 

d nizin Az rbaycan Respublikasına m nsub olan 

bölm sind  daha intensiv çirkl nm y   m ruz qalan 

sah l rind , kurort-sa lamlıq v  balıqçılıq zonalarında 

suyun v  dib çöküntül rinin çirkl nm   s viyy sinin fiziki, 

kimy vi v  hidrobioloji göst ricil rin  daimi n zar t 

edilm si; 

çirkl ndirici madd l rin qatılıqlarının zaman v

m kan dinamikasının t dqiq edilm si v  bu dinamikanın 

t bii sirkulyasiyası prosesl ri, d nizin hidrometeoroloji 

rejimi v   t s rrüfat f aliyy tinin xüsusiyy tl rind n 

asılılı ının öyr nilm si; 

açıq d nizd , sahil zonalarında v   d niz s rh di 

boyunca suyun v  dib çöküntül rinin çirkl nm  s viyy si-

nin qiym tl ndirilm si m qs di il  münt z m v  müt -

madi mü ahid l rin aparılması; 

---

                                                                                  

 566

D niz suyunun v  dib çöküntül rinin fon t rkibi üzr

mü ahid l r açıq d nizd   v  az çirkl nm y   m ruz 

qalmı  ayrı-ayrı sahil rayonlarındakı uzunmüdd tli 

okeanoloji (d niz hidrometeoroloji) stansiyalarda aparılır. 

Suyun çirkl nm si üzr  mü ahid l r d nizin 

okeanoloji standart d rinlikl rind  (0, 5, 10, 20, 50, 100, 

500, 1000 m) v  dib qatında aparılır. 

Mü ahid  stansiyaları (m nt q l ri) d nizin çirkl nm

s viyy sind n asılı olaraq, üç kateqoriyaya bölünür. 

Kateqoriyalar çirkl nm  

m nb l rinin gücü v

yerl

m si, çirkl ndiricil rin t rkibi, forması  v  qatılı ı, 

fiziki-co rafi v  regional xüsusiyy tl r n z r  alınmaqla 

a a ıdakı 

kild  mü yy n edilir: 

I kateqoriyalı stansiyalar (m nt q l r) d nizin 

mühüm iqtisadi  h miyy tli, yüks k d r c d  antropogen 

t sir   m ruz qalan sahilyanı hiss l rind , balıqların v

dig r d niz canlılarının kürül m , artma v   qı lama 

yerl rind , liman v  liman trafı sah l rd , iri ya ayı

m nt q l rinin, s naye v   k nd t s rrüfatı tullantı 

sularının axıdıldı ı, faydalı qazıntıların k

fiyyatı, hasilatı, 

istismarı 

v  

n qli yerl rind ; böyük çayların 

m ns bl rind   t

kil olunur. Bu stansiyalarda vizual v

iki-üç çirkl ndiricil r üzr  mü ahid l r ayın birinci v

---

                                                                                  

 567

üçüncü dekadasında, hidrokimy vi göst ricil r üzr  tam 

h cmli mü ahid l r is   h r ayın ikinci dekadasında 

aparılır v   d niz mühitinin v ziyy ti haqqında operativ 

m lumatlar alınır. Hidrobioloji göst ricil rd n fitoplankton, 

zooplankton v  mikrobioloji göst ricil r üzr  tam h cmli 

mü ahid l r ild  bir d f  aparılır. 

II kateqoriyalı mü ahid  stansiyaları (m nt q l ri) 

d niz suyunun çirkl nm sinin mövsümi v  illik 

d yi m l rini t dqiq etm k üçün açıq d nizd   v

sahilyanı zonalarda çirkl ndirici madd l rin miqrasiya 

prosesl ri n tic sind  daxil oldu u yerl rd  t

kil olunur. 

Bu stansiyalarda çirkl ndirici madd l r v  fon t rkibi üzr

tam h cmli mü ahid l r hidrometeoroloji 

raitd n asılı 

olaraq ild  5-6 d f  aparılır. Hidrobioloji göst ricil r üzr

tam h cmli mü ahid l r ild  bir d f  aparılır. 

III kateqoriyalı stansiyalar çirkl nm nin fon s viyy -

sinin t dqiqi, bu fonun mövsümi v  illik dinamikasının 

öyr nilm si v  kimy vi madd l rin balansının hesab-

lanması  m qs di il  açıq d nizd

n az çirkl nm y

m ruz qalan hiss l rd   t

kil olunur. Bu stansiyalarda 

çirkl ndirici madd l r v  fon t rkibi üzr  tam h cmli mü-

ahid l r hidrometeoroloji 

raitd n asılı olaraq, ild  2-4 

---

                                                                                  

 568

d f  aparılır. Hidrobioloji göst ricil r üzr  mü ahid l r 3 

ild  bir d f  aparılır. 

D nizin dib çöküntül rinin çirkl nm si üzr

mü ahid l r I v  II kateqoriyalı monitorinq stansiyalarında 

aparılır. 

Kateqoriyasından asılı olmayaraq, monitorinq 

stansiyalarının hamısında d niz mühitinin çirkl nm si 

üzr  aparılan tam h cmli mü ahid l r zamanı 

hidrometeoroloji parametrl r öyr nilir/ölçülür (suyun 

temperaturu, su axınının istiqam ti v  sür ti, atmosfer 

t zyiqi, kül yin istiqam ti v  sür ti, atmosfer ya ıntıları, 

nisbi rütub t). 

15.5. Torpaqların monitorinqi 

Torpaqların monitorinqi — torpaqların münbitlik 

xass l rini s ciyy l ndir n ayrı-ayrı göst ricil rd  ba

ver n d yi iklikl rin vaxtında a kara çıxarılması, 

qiym tl ndirilm si, m nfi prosesl rin qar ısının alınması 

v  n tic l rinin aradan qaldırılması üçün torpaq fondunun 

v ziyy tin  münt z m mü ahid  sistemidir. 

Torpaqların monitorinqinin aparılması qaydaları 

Az rbaycan Respublikası Nazirl r Kabinetinin 1999-cu il 

7 iyun tarixli, 94 nömr li q rarı il   t sdiq edilmi

---