Muh?ndis ekologiyas? 11esas

                                                                                  

 602

sistemin f aliyy tin  uy unlu u il  lazımi d r c d

istismara verilir; 

5. Ölk d  ekoloji t hlük sizliyi pozan radioaktiv v

toksiki tullantıların atılmasına qar ı dövl t s viyy sind

xüsusi t dbirl r görülm lidir; 

6. Ölk nin ekologiyasına ciddi, b rpası mümkün 

olmayan z r r vura bil c k f aliyy td n imtina edilm lidir. 

7.  nsanların f aliyy ti n tic sind   t n zzül   u ramı

rayonlar, onların t bii potensialına uy un olaraq bu 

rayonda ya ayan  halinin rifah halı qorunmaqla yenid n 

qurulmalı v

vv lki v ziyy t  g tirilm lidir. 

ndiki zamanda dövl tin qar ısında iki növ ekoloji 

hüquqi m suliyy t durur: siyasi v  maddi. 

M suliyy tin  n geni  yayılmı  forması sanksiyalardır 

(qanunpozucu dövl t  qar ı inzibati, m cburedici 

t dbirl r sistemi). Maddi m suliyy t bu v  ya dig r dövl t 

t r find n beyn lxalq öhd likl rin pozulması zamanı 

meydana çıxır ki, onun f aliyy ti n tic sind  dünya 

c miyy tin   v  ya onun ayrı-ayrı üzvl rin  maddi z r r 

vurmu dur. Maddi m suliyy tin a a ıdakı formaları 

mövcuddur: 

T zminat (ekoloji z r rin pulla ifad si), Restitusiya 

(pozulmu  hüququ b rpa etm  v  z r rin öd nilm si) v   

---

                                                                                  

 603

Substitusiya (m hv edilmi   v  yararsız hala dü mü

obyektl rin  v zl nm si). 

Bu ekoloji qanun poz unluqlarına gör  qanun pozan 

dövl t  qar ı 

m suliyy t növl ri daxilı olmaqla 

“Restovrasiya” da t tbiq olunur ki, bu da h r hansı bir 

obyektin axırıncının b rpası il

vv lki v ziyy t

g tirilm sidir. 

Öz ekoloji siyas tind  Az rbaycan indiki v   g l c k 

n slin m nafeyini n z r  alaraq ümumi t hlük sizliyin 

t min olunması  v   t bi tin qorunması sah sind

beyn lxalq  m kda lı ın inki afı  z rur tind n çıxı  edir. 

Beyn lxalq c miyy t uzun müdd t ekologiya sah sind

beyn lxalq 

m kda liq prinsipl rini tövsiy , t klif, 

m sl h t formasında t kmill

dirmi   v  formala dırmı -

dır. Bunları qanun halında birl

dir r k dövl tl r bu 

m s l nin h llind  öz üz rl rin  öhd likl r götürmü l r 

(onların realla dırılması üzr , g r kli t dbirl r görülm si 

üzr ). Ölk nin ekoloji t hlük sizliyi sah sind  beyn lxalq 

m kda lıq prinsipl ri haqqında Az rbaycan Respub-

likasının qanununda a a ıdakılar qeyd olunur: 

- h r bir insan  lveri li ekoloji 

raitd  ya amaq 

hüququna malikdir; 

---

                                                                                  

 604

- h r bir dövl t öz  halisinin t labatını öd m k v

inki af etdirm k m qs dil

traf t bii mühitind n v   t bii 

ehtiyatlar ndan istifad  hüququna malikdir (Bu halda 

dövl tin müst qilliyi yaranır ki, bu da onun ekoloji 

siyas tini mü yy n etm sin , öz iqtisadiyyatı il

ekologiya arasında qar ılıqlı  laq  yaratma a, onların 

elmi 

saslı 

laq l ndirm  prinsipl rini realla dırma a 

imkan verir); 

- bir dövl tin ekoloji firavanlı ı ba qa dövl tin v  ya 

onların maraqları n z r  alınmadan t min oluna bilm z; 

- ölk nin 

razisind   h yata keçiril n t s rrüfat 

f aliyy ti ist r ölk  hüdudlarında, ist rs   d  tabeliyind

olmayan  razil rd

traf mühit  z r r vurmamalıdır; 

- transs rh d çirkl nm  il  mübariz  özf aliyy tinin 

z r rli n tic l ri haqqında h ms rh d ölk l rin x b rdar 

edilm si müasir dünyanın h ll etm li oldu u  n  sas 

m s l l rd n biridir; 

- gözl nilm z ekoloji sonluqla n tic l n  bil c k 

ist nil n bu v  ya dig r t s rrüfat f aliyy ti yol 

verilm zdir; 

- beyn lxalq s viyy d  

t sdiql nmi  meyarlar 

sasında t bii ehtiyatların müasir v ziyy ti v

---

                                                                                  

 605

d yi dirilm si üz rind  qlobal, regional v  milli 

s viyy l rd  n zar t sistemi yaradılmalıdır; 

- fövq lad  ekoloji hallarda dövl tl r biri-birin

köm klik göst rm lidirl r; 

-ekoloji t hlük sizlik probleml ri il  ba lı bütün 

mübahis l r ancaq sülh yolu il  h ll edilm lidir. 

Ölk nin tabeçilliyind n k narda yerl

n ekologiyanın 

mühafiz  olunan obyektl ri a a ıdakı bölm l r  ayrılır: 

1. Bütün dövl tl rin ümumi istifad sind  olan 

obyektl r (atmosfer, ozon t b q si) 

2. Bir neç   v  ya bütün dövl tl rin istifad sind  olan 

obyektl r (Antarktida, Qara d niz v  Barens d nizi). 

3. 

ki qon u dövl tin ümumi istifad sind  olan 

obyektl r (Dunay çayı, Amur, Kür v .s çaylar, göll r) 

Flora v  faunanın qorunması xüsusi t l b olunan n sli 

k silm kd  olan bitki v  heyvan  növl rinin qorunması 

m qs dil  Beyn lxalq Qirmızı kitab t rtib  olunmu dur. 

Ekologiyaya z r r vuran h rbi v  ba qa f aliyy t 

növl rinin qada an edilm si haqqında, köç ri heyvan 

növl rinin qorunması haqqında, atmosferin geni

s rh dd  çirkl nm si haqqında, Aralıq d nizinin 

çirkl nm sinin qar ısının alınması haqqında, 

Antarktidada canlı ehtiyatların qorunması haqqında,

---

                                                                                  

 606

Atlantik okeanın 

imal-

rq hiss sind  balıq ovu 

haqqında, flora v  fauna növl rinin beyn lxalq ticar ti 

haqqında, Qütb ayısının qorunması haqqında, Baltik 

d nizind  balıq ovu v  canlı ehtiyatların mühafiz si 

haqqında razıla ma v  konvensiyalar h yata 

keçirilm kd dir. 

Müasir dövrd  bütün dünyada yüks k s viyy d

qlobal xarakter da ıma a ba layan ekoloji probleml rin 

h llinin k skinliyi v  vacibliyi anlayı ı praktiki olaraq d rk 

olunmu dur. Onların universallı ı  v  bir-birind n asılılı ı 

co rafi yerl

m sind n v  iqtisadi inki af s viyy sind n 

asılı olmayaraq birg   t klif v   t dbirl rin i l nib 

hazırlanmasına imkan verir. Bununla yana ı dünyanın 

müxt lif ölk l ri 

traf mühitin yax ıla dırılması 

proqramlarını eyni d r c d   h yata keçirm k imkanına 

malik deyill r. Buna gör   d  dünya ölk l ri ç rçiv sind

beyn lxalq  m kda lıq çox vacibdir. 

17.2. Ölk nin ekoloji t hlük sizliyinin beyn lxalq 

aspektl ri 

Ölk nin ekoloji t hlük sizliyinin beyn lxalq aspektl ri: 

- milli t bi td n istifad  proqramlarının realla dırılması 

t crüb sinin mübadil si; 

---