Muh?ndis ekologiyas? 11esas

                                                                                  

 598

t bii s rv tl rinin davamlı istifad  olunmasının v  qlobal 

ekologiyanın z r rli t sirl rd n mühafiz sinin effektiv 

idar  olunmasına yön lmi dir. 

Milli dövl tl r (xüsusil  iqtisadiyyatın keçid dövrünü 

ya ayanlar) 

traf t bii mühitin mühafiz si sah sind

iqtisadi imkanlar v  probleml rin miqyası baxımından 

beyn lxalq yardım olmadan bir çox ekoloji probleml ri 

müst qil h ll etm k imkanına malik deyildirl r. Bununla 

laq dar olaraq, son dövrl rd  bu sah d  bir sıra 

strukturlar v  mexanizml r yaradılmı dır. Bu strukturların 

sas m qs di ölk l rin inki afında, milli v   b

ri 

miqyasda ekoloji v  sosial probleml rin h llind  onlara 

yardım etm kd n ibar tdir. Bel  struktur v

mexanizml rin f aliyy tinin 

sas faydası  h r 

eyd n 

vv l bu ölk l rin qlobal v  regional probleml rin h llin

c lb olunmasından ibar tdir. 

Özünün statusu, missiyası, f aliyy t dair sind n asılı 

olaraq beyn lxalq t

kilatlar müxt lif yardımlar etm k 

imkanlarına malikdirl r. Bunlar ad t n maliyy , texniki, 

informasiya, m sl h t v  s. yardımlardan ibar tdir. 

Müasir dövrün iqtisadi inteqrasiya 

raitind  bütün 

t hlük sizlik növl ri (h rbi, ekoloji, iqtisadi, sosial v  s.) 

iç risind  ekoloji t hlük sizliyin t min olunması problemi 

---

                                                                                  

 599

bu gün üçün aktual hesab edilir.  lb tt , ekoloji 

probleml r ardıcıllı ını h r hansı bir götürülmü  dövl t v

region ç rçiv sind  h ll etm k olar v  lazımdır. Lakin yer 

kür sinin 

halisinin ekoloji t hlük sizliyi yalnız bütün 

c miyy tin birg  s yi n tic sind  t min oluna bil r. 

Bundan ötrü planetin ekoloji böhran probleminin h ll 

edilm si üçün bütün dövl tl rin v  xalqların birg

koordinasiya edilmi  f aliyy ti g r kdir.  traf t bii mühitin 

beyn lxalq hüquq mühafiz sinin 

sas obyekti t bii 

obyektl r hesab edilir ki, onlar da beyn lxalq hüquq 

subyektl rin  dair ekoloji münasib tl r 

m l   g tirir, 

inki laf edir v  geni l nir. Ölk nin ekoloji t hlük sizliyinin 

t minatı obyektl ri iki kateqoriyaya ayrılır: 

1. Ayrı-ayrı dövl tl rin yurisdiksiyasına daxil olan. 

2. Ayrı-ayrı dövl tl rin yurisdiksiyasına daxil olmayan. 

Birinciy  daxil olan atmosfer hövz si, yaxın kosmos, 

dünya okeanı, Antarktida, köç ri heyvan növl ri. Qeyd 

edil n obyektl r beyn lxalq ekoloji hüquq normalarına 

müvafiq olaraq qorunur v  istifad  olunur. O obyektl r ki, 

beyn lxalq mühafiz  olunan obyektl r  daxil deyildirl r, 

z rur t yarandıqda beyn lxalq  m kda lıq obyektl ri kimi 

traf t bii mühitin mühafiz si, t bi td n s m r li istifad , 

ekoloji t hlük sizlik sah l rind  çixi  ed  bil rl r. 

---

                                                                                  

 600

Konkret ölk nin yurisdiksiyasına daxil olan  traf 

mühitin beyn lxalq hüquqi obyektl ri – dünya t bi ti mi-

raslarına daxil edilmi   v   n sli k silm k t hlük si 

qar ısında qalan nadir heyvan v  bitki növl ri, beyn lxalq 

çaylar, d nizl r, göll r v  ba qa obyektl rdir. Ölk nin 

ekoloji t hlük sizliyi sah sind  beyn lxalq 

m kda lıq 

prinsipl ri BMT-nin 1972-ci ild  keçirilmi  Stokholm 

konfransında ekoloji t hlük sizliy  

h sr olunmu

b yamnam d  qisa v  dürüst ifad  edilmi dir: 

1-ci prinsip: (ba lıca): 

H r bir dövl tin özünün milli siyas ti il

traf mühitin 

probleml rin  yana ma a müvafiq olaraq öz  razisind ki 

ehtiyatlardan istifad  etm k hüququna malikdir. Ancaq 

onlar üz rl rind  böyük m suliyy t da ıyırlar ona gör  ki, 

onların f aliyy ti ölk nin milli  razisind n k narda yerl -

n dövl tl rin ekoloji t hlük sizliyin  z r r vurmasın. 

2-ci prinsip:

Yerin t bii ehtiyatları, o cüml d n hava, su, torpaq, 

flora, fauna v  xüsusil   d   t bii ekosistemin xarakterik 

növl ri insanların s m r li planla dırma f aliyy ti 

vasit sil  indiki v   g l c k n sill rin istifad si üçün 

qorunmalıdır. 

---

                                                                                  

 601

3-cü prinsip: 

B rpa olunmayan ehtiyatlardan el  istifad

olunmalıdır ki, g l c kd  bu ehtiyatların tük nm sinin 

qar ısı alınsın v  beyn lxalq m kanda bütün insanlar 

onların istifad sind n yararlana bilsinl r. Ölk nin ekoloji 

t hlük sizliyinin t

kili sah sind  beyn lxalq qar ılıqlı 

t sir prinsipl ri ümumdünya t bi t xartiyası il

tamamlanmı  ki, BMT ba  assambleyası t r find n t qdir 

edilmi   v  28 oktyabr 1988-ci ild   çıxarılmı   q tnam d

t nt n li elan edilmi dir: 

1. Bioloji ehtiyatlar yalnız onların t bii 

özünüb rpaetm  qabiliyy ti h ddind  istifad  olunmalıdır; 

2. Torpaqların m hsuldarlı ı, uzunmüdd tli 

münbitliyinin saxlanması  v  üzvi madd l rin t rkib 

hiss l rin  ayrılması, eroziya v   h r hansı bir ba qa 

özünüm hvetm nin qar ısının alınması 

t dbirl ri 

say sind  saxlanılır v  yax ıla dırılır; 

3. T krar istifad si mümkün olan ehtiyatlar, su 

ehtiyatları da daxil olmaqla t krar n istifad  olunur; 

4. Bird f lik istifad  olunan b rpa olunmayan 

ehtiyatlar, ehtiyatların uçotu aparılmaqla istehlak üçün 

s m r li emalın mümkünlüyü v  onların istismarının t bii 

---