296
VIII
IV
V
I II
2
3
1
7
4 5
III
X
VI
VII
kil 8.21. Qaz tullantılarının etilen oksidind n t mizl nm si
prosesinin texnoloji sxemi.
1- absorber; 2 – tutum; 3,5– nasoslar; 4 – ölçülü tutum; 6 –
geni l ndirici tutum; 7 – istid yi dirici; I – texniki su; II –
katalizator; III – qaynar su; IV – su; V – su buxarı; VI – ç n
reaktorlarının üfürülm qazları; VII – qoruyucu klapanlardan
atılan qazlar; VIII – atmosfer atılan qazlar; IX – yandırılma-
ya gönd ril n su-qlikol m hlulu; X – proses qaytarılan
m hsullar.
IX
6
297
8.5. Qaz tullantılarının azot oksidl rind n t miz-
l nm si
T rkibind azot oksidl ri olan tullantı qazlarının
m nb yi müxt lif olur. Bu qazlar t rkibl rind olan azot
oksidl ri v dig r qarı ıqların miqdarına, azot oksidl rinin
oksidl
m d r c l rin , temperatura, t zyiq v s. gör
f rql nirl r. T rkibind azot oksidl ri olan tullantı
qazlarını 3 qrupa bölm k olar:
1. T rkibind 2 – 30% v daha yuxarı azot oksidl ri
olan amonyak v ya nitrat tur usunun üzvi tör m l rinin
oksidl
m si zamanı alınan qatıla mı qazlar; Bu qazlar
sas n nitrat tur usu istehsalına gönd rilir.
2. T rkibind 0,07 – 0,15% (h cm) azot oksidl ri olan
kimya s nayesinin i l nmi qazları;
3. T rkibind yüks k d r c d oksigen v azot
oksidl ri olan tüstü qazları; bu qazların h cmi kimya
s nayesinin i l nmi qazlarından çoxdur.
Tullantı qazlarının azot oksidl rind n t mizl nm sinin
3 üsulu vardır: oksidl
dirici, reduksiyaedici v sorbsion.
Azot oksidl rinin fiziki-kimy vi xüsusiyy tl ri c dv l
8.2-d verilmi dir.
298
C dv l 8.2.
Azot oksidl rinin fiziki-kimy vi xüsusiyy tl ri
Parametrl r
Azot oksidi
(NO)
Azot diok-
sidi (NO
2
)
Diazot oksidi
(N
2
O)
1 2
3
4
Nisbi molekul kütl si 30,006 46,008 44,012
20
0
– d sıxlı ı, q/m
3
1,340 1,491 1,9778
Normal
raitd molyar
h cmi, litr il
22,388 22,37 22,25
1 2
3
4
R ngi R ngsiz Qırmızı
R ngsiz
Kritik temperaturu,
0
-92,9 158,2 36,45
Kritik t zyiqi, P 6,335
9,807 7,254
0,1013 MPa t zyiqd
temperaturu,
0
:
qaynama
rim
-152,8
-163,8
21,15
-11,2
-89
-91
, Coul/(mol* ) 29,86
37,18
38,63
Δ
0
m., Coul/(mol* )
91,69 34,2 81,6
S
0
298
Coul/(mol* ) 210,64
240,06
219,90
C dv l 8.2-d n göründüyü kimi h r üç azot oksidl ri
h tta 0,1013 MPa parsial t zyiqd v 22
0
–d n yüks k
temperaturda qaz halında olur. Diazot v azot oksidl ri
r ngsiz, azotdioksidi is q hv yi-qırmızı r ngd dir.
Tullantı qazlarının t rkibind m hz azotdioksidinin olması
ona q hv yi-qırmızı r ng verir. Azotun oksidi v dioksidi
paramaqnit xass sin malikdirl r. Azot oksidi v diazot
oksidi su il kimy vi t sird olmadan onda h ll olur, azot
oksidi daha az h ll olma qabiliyy tin malikdir. Azot
dioksidi suda yax ı h ll olaraq nitrit v nitrat tur uları
299
m l g tirir. C dv l 8.3-d müxt lif temperaturlarda v
0,1013 MPa parsial t zyiqd azot oksidl rinin suda
h llolma qabiliyy ti göst rilmi dir. Tüstü qazlarında bu
t zyiq 1000 d f çox olur. Dem li Henri qanununa gör
200
0
temperaturda, 1m
3
suda qazın h ll olma qabiliyy ti
0,047 litrd n (63 mq) artıq olmayacaqdır.
C dv l 8.3.
Müxt lif temperaturlarda azot oksidl rinin suda h llolma
qabiliyy ti
Madd l r
*10
3
0,1013MPa t zyiqd , m
3
/m
3
,
0
0 10
20
40
60 80
N
2
O 130
0
-
630
-
-
-
NO 73,8
1
57,09
7,06
35,07
29,54
27,0
Azotun bütün oksidl ri yüks k oksidl
diricilik
qabiliyy ti göst r r k azota, b zi hallarda is amonyaka
v hidroksilamin q d r reduksiya oluna bilirl r. Azot
dioksidi H
2
SO
4
m hlulunda azota q d r, Sn (II) – katio-
nunun i tirakı il hidroksilamin q d r, Ti (III) – katio-
nunun i tirakı il ammonyaka q d r reduksiya olunur.
Azot oksidi tur m hlullarda
r (II) ionları il
hidroksilamin q d r, neytral m hlullarda is amonyaka
q d r reduksiya olunur. Tipik reduksiyaedici reagentl r