474
z ifl yir. Gün
i ı ı hava v sudan keçir, odur ki,
fotosintez prosesi su altında da ged bilir, lakin d niz
bitkil ri ancaq evfonik zonada (fotosintez intensivliyinin
bitkil rin t n ffüs intensivliyind n az oldu u zona)
mövcud olur. Odur ki, 100 metrd n a a ıda olan sah d
bitkil r inki af etmir, ancaq heyvanlar d rinlikd d
ya aya bilirl r. Quruda Gün
i ı ı bitki yarpaqlarında
udulur v ya ks olunur, o olmadıqda is r qab t ortaya
çıxır. Göy v qırmızı üalar xlorofil t r find n uduldu una
gör fotosintez ba verir. Bu da me
d bitki
yarpaqlarının altında s rinlik yaradır. Gün
radiasiyası
üalanma spektrind n asılı olaraq canlılara t sir göst rir.
Odur ki, ultrab növ
yi üalar güclü bakterisid t sirin
malik olurlar. Ultrab növ
yi
üalanmanın
dezinfeksiyaedici effekti sas n fotokimy vi reaksiyalar
n tic sind DNK-da ba ver n dönm y n z d l nm
hallarıdır. DNK il yana ı ultrab növ
yi
üalar
hüceyr nin dig r qurulu larına, xüsus n d RNK v
hüceyr li menbrana da t sir edir. Kimy vi dezinfektantlar
mühitin kimy vi t rkibin t sir etm kl çirkl ndiricil ri
da ıdır. Amma ultrab növ
yi üalanma yüks kd qiqlikli
silah olaraq mühitin kimy vi t rkibin t sir etm d n m hz
canlı hüceyr ni da ıdır. Bu xass ultrab növ
yi
475
üalanmanın dezinfeksiyanın dig r kimy vi üsullarından
müst sna faydalı f rqini göst rir. Ultrab növ
yi üalar
mikroorqanizml ri, m s l n, m lum çirkl ndiricil rin
hamısını effektiv z r rsizl
dirir.
Ultrab növ
yi üalar (UB) – 400 – 200 nm dal a
uzunluqlu üaların orqanizm t sirin
saslanır. Onların
a a ıdakı qrupları ayırd edilir:
•
UB – A üalar– 400-315 nm
•
UB – B üalar– 315-280 nm
•
UB – C üalar – 280- 200 nm
UBA
üalar
n az enerjiy , lakin toxumalara n
yüks k daxilolma qabiliyy tin malikdirl r, bu üalar
dermanın orta qatına q d r gedib çatır v
fotoya lanmada sas rol oynayır. UBB üalar epidermis
daxil olur, lakin dermaya keçmir. Bu üalar güclü
z d l yici t sir malikdirl r, gün
l
laq dar bir sıra
k skin v xroniki hallara, xüsus n eritemaya s b b
olurlar. UB - C üalar yüks k enerjiy malik olduqları
üçün n t hlük li spektrdir, bakterisid effekt verir.
UB – üaların müalic vi t tbiqi
UBA - uzundal alı ultrab növ
yi üaların müalic vi
t tbiqi - Tirozinin dekarboksill
m sini v melanositl rd
melanin yaranmasını stimulla dırır. 340-360 nm
476
uzunluqda üalar maksimal effekt malikdirl r. üaların
t siri il yaranan zülalların parçalanma m hsulları il
epidermal makrofaqlar (Langerhans hüceyr l ri)
reaksiyaya gir r k dermaya keçir, limfa damarları il limfa
düyünl rin g lir v n tic d T v B limfositl rin v
immunoqlobulinl rin sintezi aktivl
ir. Lakin, uzun müdd t
UB
üalanmaya m ruz qaldıqda epidermisd n
Langerhans hüceyr l rinin tamamil yoxa çıxması
mü ahid olunur.
UBB – orta uzunluqlu ultrab növ
yi
üaların
müalic vi t tbiqi - Bu spektrin t siri il zülalların
parçalanma m hsulları
v hüceyr l rin bioloji
membranlarını, onların mühüm fiziki-kimy vi xass l rini
d yi dir n fotoradikallar yaranır. Bundan lav ,
fotodestruksiya m hsulları bir sıra immun reaksiyalar
verir, n tic d bioloji aktiv madd l rin v vazoaktiv
mediatorların ifrazı ba verir. Bu madd l rin t siri il
damarların tonusu v keçiriciliyi, saya z l l rin yı ılması
artır, yerli qan dövranının sür tinin artması hesabına
eritema formala ır. Eritema üalanmadan 3-12 saat
sonra yaranır v 3 gün q d r qalır v sonra b z n
buynuz t b q nin s thi hüceyr l ri soyulduqdan sonra
melanin m l g lm sin yox, melanositl rin s th yaxın
477
yerl
m si hesabına yaranan z if piqmentasiya
mü ahid olunur. Bel likl , qaralma v eritema uzun v
orta uzunluqlu UB üalara qar ı spesifik cavab
reaksiyalarıdır. Eritemanın yaranma d r c si
antibiotikl rin, sulfanilamidl rin, psixotrop v diuretik
vasit l rin q bulundan sonra artır. UBB üaların t siri il
d rinin s thi t b q l rinin lipidl ri xolekalsiferola – D
3
vitaminin (orqanizmd ki kalsium-fosfor mübadil sinin
sas komponenti), erqokalsiferola – D
2
vitaminin
(antiraxit t sir, toxuma t n ffüsünün stimulyasiyası)
çevrilm si, A vitamininin sintezinin normalla ması ba
verir.
UBC – orta qısalıqlı ultrab növ
yi üaların müalic vi
t tbiqi - Göb l kl rin v mikroorqanizml rin genomuna
m hvedici t sir göst rir.
vv lc kapillyarların
qısamüdd tli spazmı, sonra is geni l nm si hesabına
bir neç saatdan sonra eritema yaranır.
üalar qan
elementl rinin hüceyr t n ffüsünü gücl ndirir, toksinl ri
neytralla dıran radikalların sintezin s b b olur. Bel likl ,
UBC üalar bakterisid, mikrosid, immunstimulla dırıcı,
metabolik effektl r verir. nfeksion v iltihabi prosesl rd ,
psoriazda, qızılyel v dig r somatik x st likl rd t tbiq
edilir.
Dostları ilə paylaş: |