Mundarija kirish I. Bob. Irsiyat qonunlari

ABC	ABc	AbC	Abc	aBC	aBc	abC
abc
ABC	1 1 1 AABBCC	1 1 1 AABBCc	1 1 1 AABbCC	1 1 1 AABbCc	2 1 1 AaBBCC	2 1 2 AaBBCc	2 1 1 AaBbCC	2 1 1 AaBbCc
ABc	1 1 1 AABBCc	1 1 2 AABBcc	1 1 1 AABbCc	1 1 2 AABbcc	2 1 1 AaBBCc	2 1 2 AaBBcc	2 1 1 AaBbCc	2 1 2 AaBbcc
AbC	1 1 1 AABbCC	1 1 1 AABbCc	1 2 1 AAbbCC	1 2 1 AAbbCc	2 1 1 AaBbCC	2 1 1 AaBbCc	2 2 1 AabbCC	2 2 1 AabbCc
Abc	1 1 1 AABbCc	1 1 2 AABbcc	1 2 1 AAbbCc	1 2 2 AAbbcc	2 1 1 AaBbCc	2 1 2 AaBbcc	2 2 1 AabbCc	2 2 2 Aabbcc
aBC	2 2 1 AaBBCC	2 1 1 AaBBCc	2 1 1 AaBbCC	2 1 1 AaBbCc	3 1 1 aaBBCC	3 1 1 aaBBCc	3 1 1 aaBbCC	3 1 1 aaBbCc
aBc	2 1 1 AaBBCc	2 1 2 AaBBcc	2 1 1 AaBbCc	2 1 2 AaBbcc	3 1 1 aaBBCc	3 1 2 aaBBcc	3 1 1 aaBbCc	3 1 2 aaBbcc
abC	2 1 1 AaBbCC	2 1 1 AaBbCc	2 2 1 AabbCC	2 2 1 AabbCc	3 1 1 aaBbCC	3 3 1 aaBbCc	3 2 1 aabbCC	3 1 1 aabbCc
abc	2 1 1 AaBbCc	2 1 2 AaBbcc	2 2 1 AabbCc	2 2 2 Aabbcc	3 1 1 aaBbCc	3 1 2 aaBbcc	3 2 1 aabbCc	3 2 2 aabbcc

Jadvaldagi qizil rang bilan belgilangan raqamlarga qarang, ular 12 xil bo‘lib, qolganlari ularning takroridir, demak, Fenotip sinflar soni 12 ta ekan.

Jadvalda qizil rang bilan belgilangan genotiplarga qarang. Ular 27 ta bo‘lib, qolgan genotiplar ularning takroridir. Demak genotipik sinflar soni 27 ta ekan.
I.2.Belgilarning birikkan holda irsiylanishi
Har bir organizmda genlar soni ko`p, xromosomalar soni esa nihoyatda ozchilikni tashkil etadi. Chunonchi, odam hujayrasida 80 mingga yaqin gen bo`lib, xromosomalar esa, 46 tadir. Bundan har bir xromosomada bir gen emas, balki ko`p gen joylashgan degan xulosaga kelish mumkin. Odatda bir xromosomada joylashgan genlar majmuasi genlarning birikish guruhi deb nomlanadi. Genlarning birikish guruhi xromosomalarning gaploid to`plamiga teng. Genlarning birikkan holda irsiylanishini dastlab ingliz genetigi Pennet tasvirlab berdi. Bu hodisani u genlarning bir-biriga ‘tortilishi’ deb atadi. Amerika genetigi T.Morgan o`z shogirdlari bilan genlarning birikkan holda irsiylanishini atroflicha o`rgandi hamda birikkan holda irsiylanish qonunini ixtiro etdi. Agar Mendel o`z tadqiqotlarini no`xat o`simligi ustida olib borgan bo`lsa, T.Morgan va shogirdlarining tadqiqot obyekti bo`lib, kichik meva pashshasi- drozofila melanogaster hisoblanadi. T.Morgan tadqiqotlarining birida drozofilaning tana rangi va qanot shakli irsiylanishi o`rganildi. Bu xizmlari uchun Nobel mukofotiga zasovor bo`ldi. Morgan drozofila pashshalarini chatishtirishdan olgan natijalari asosida quyidagi xulosaga keldi.
1 . Agar ikki juft genlar, ya`ni 4 ta gen 4 ta xromosomada joylashgan bo`lsa, jinsiy hujayralarning hosil bo`lishida bu genlarning har biri alohida-alohida gametalarga tushadi va mustaqil holda nasldan-naslga o`tadi.
2. Agar ikki juft allel genlar gomologik xromosomalarda, ya`ni 2 ta gen bitta xromosomada joylashgan bo`lsa, bu genlar keyingi avlodga birgalikda, ya`ni bir-biriga birikkan holda o`tadi. Bunga genlarning to`liq birikkanligi deyiladi.
Shunday qilib genlarning keyingi avlodlarda mustaqil taqsim-lanishini faqat genlar har xil xromosomalarda joylashganda kuzatish mumkin ekan, Mendel no`xatda o`tkazgan o`z tajribalarida genlarning birikkan holda o`tishini kuzatmadi, chunk! u tajribada o`rgangan belgilarni har xil xromosomalarda joylashgan genlar yuzaga chiqargan. chalkashuvi va genlarning birikish hodisalari asosida genlar orasidagi masofani aniqlash usullarini topdi. Xromosomalarni o'rganish shuni ko'rsatadiki, ular o'rtasida bo'ladigan chalkashuv xromosomalarning har xil qismlarida bo'lishi mumkin ekan. Morgan chalkashuv birligi qilib bir foyizga teng qiymatni oldi va bu qiymatni morganida deb atadi. Bir foyiz chalkashuv bitta morganidaga teng. Masalan, kulrang tanali uzun qanotli urg'ochi (BBW), qora tanali kalta qanotli erkak pashshalarni (BB W) o'zaro chatishtirilganda urg'ochi pashshalar xromosomasida sodir bo'ladigan chalkashuv genlarning yangi to'plamini yuzaga chiqaradi (Bv va bV) va natijada duragaylarning 17% (8,5% dan ikki guruhda) ota-onasiga o'xshamagan yangi belgi paydo bo'ladi. Demak, B va V genlari orasidagi masofa 17 morganidaga teng ekan. Odatda genlar o'rtasidagi masofani aniqlashda quyidagi formuladan foydalaniladi:

bu yerda: X - morganida o'lchamidagi genlar orasidagi masofa;