MüNDƏRİcat giriş. Birinci bölmə: pedaqoji elmin nəZƏRİ-metodoloji
Yüklə 3,23 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Təhsildə xalqların hüquq bərabərliyL
- Təhsilin diferensiallaşdmiması və inteqrasiyası.
- Məktəb təliminin mərhələləri üzrə təhsilin məzmununun varisliyi.
- Təhsilin məzmununun şəxsiyyətin hərtərəfli inkişafım tə^ min etmə su
öyrənənlərin, tərbiyə edənlərlə tərbiyə olunanların davranışında, ünsiyyətində, münasibətində aydın, saf, sağlam demokratik mühitin yaradılması bu prinsipin əsasını təşkil edir. Hər hansı bir təhsil müəssisəsində uşaqların, şagirdlərin, tələbələrin, müəllimlərin, tərbiyəçilərin müstəqil yaradıcı fəaliyyəti naminə birliklər, cəmiyyətlər, təşkilatlar, dərnəklər, klublar, lektoriyalar yaradılması ideyasının dəstəklənməsi, xüsusi şəraitin yaradılması, müstəqil söz demək, sərbəst toplanmaq, sərbəst düşüncə tərzi ilə çıxış etmək, azad davranış və fəaliyyət üçün (siyasi fəaliyyət istisna olmaqla) rəvac vermək demokratik mühitin, ab-havanın bərqərar olması üçün başlıca şərtlər hesab olunur. Təhsildə demokratiyanm təmin edilməsi, həm də təhsildə xalqların hüquq bərabərliyinin qorunmasına zəmin yaradır.
Əsas Qanunumuzda təsbit olunan xalqlarm hüquq bərabərliyi məsələsi Təhsil Qanununda özünü konkret prinsip kimi büruzə verir. Azərbaycanda 4 min yarımdan çox ümumtəhsil və orta ixtisas məktəblərində, 50-yə yaxın ali təhsil müəssisələrində yetərincə qeyri azərbaycanlılar təhsil alırlar. Son iki onilliyin statistikasma əsaslansaq deməliyik ki, Azərbaycanın 4 mindən artıq orta ümumtəhsil məktəblərində hər il, təqribən 1 milyon yarıma qədər şagird təhsil almışdır ki, onların da təqribən, yüz mindən
çoxu qeyriazərbaycanlı olmuşdur. Bu
rəqəmləri yuvarlaşdırsaq deməyə əsasımız var ki, son 20 ildə Azərbaycan məktəblərində bir milyondan artıq qeyriazərbaycanlı təhsil almışdır ki, bunlarm içərisində rus, ukraynalı, belorus, yəhudi, latış, cston, ləzgi, talış, tatar, kürd, gürcü, engiloy, türk (mes- xett, türkləri nəzərdə tutulur), avar, çeçen və sair bu kimi millətlərin və azsaylı xalqların nümayəndələri vardır. Azərbaycanda digər millətlərin və xalqların dilində məktəblərin açılması, onlar üçün öz dillərində (xüsusilə rus dilində) tədris materiallarının nəşr olunması fasiləsiz təhsil sisteminin həm də xalqların hüquq bərabərliyi prinsipi əsasında qurulmasına dəlalət edir.
“Diferensiasiya” sözü latm dilindəki «differentia» sözündən əmələ gəlmiş, fərqlənmə mənasını verir. Diferensiallaşdırma isə fərqləri, fərqli cəhətləri müəyyənləşdirib komplektləşdirmə kimi başa düşülməlidir. Azərbaycan təhsil sistemində differensiallaşdırma aparmadan 101
onu dünya təhsil sisteminə də inteqrasiya edə bilmərik. Ölkəmizdə diferensiallaşdırmağa kömək edən təmayüllü məktəblərin olması yaxşı hal olsa da, bu məktəblərdəki kontingentin, əsasən, valideynlərin arzu və istəyi əsasmda komplektləşdirilməsi bu işə bir növ mane olur. Burada bü məsələ üzərmdə bir qədər ətraflı dayanmağa ehtiyac duyulur. Bu, nədir? Məlum olduğu kimi, ölkəmizdə həyata keçirilən təhsil quruculuğu dövlətin həyata keçirdiyi təhsil siyasətinin əsas prinsiplərinə istmad edir. Lakin bu, bir həqiqətdir ki, adamların təhsilə cəlb edilməsi şəxsi maraqlara, meyillərə, valideynlərin arzu-istəklərinə əsasən həyata keçirilir. Dünyanm inkişaf etmiş ölkələrində isə belə ortodoksal meyillərə təsadüf etmək mümkün deyil. Məsələn, Yaponiyada təhsil quruculuğu ümumxalq maraqlarına, xalqın mənafeyi naminə həyata keçirilir. Burada ayrı-ayrı fərdlərin arzuları yolverilməzdir. Bunun üçün Yaponiyada orta məktəblərdə təhsilin ayrı- ayrı pillələrində diferensasiyanın düzgün həyata keçirilməsi belə ortodoksal meyillərin yaranması ehtimallarmı sıfıra endirir, yəni dövlət təhsilin ilkin pillələrmdən başlayaraq təhsilin diferensasiya- sını ümumxalq mənafeyi üzərində qurur və sonuncu mərhələdə artıq şagirdlərin hansı ixtisaslar üçün yararlı olmasmı müəyyənləşdirir. Şagirdlər orta təhsili başa vuranda artıq onların hansı sahədə mütəxəssis olacağı müəyyənləşir və onlar topladıqları kredit ballarına uyğun olaraq ali məktəblərin müvafiq faidiltələrinə qəbul olunurlar. Nəticədə, həm xalqa, həm də dövlətə lazım olan güclü kadr potensialı yaranır. Bizim ölkəmizdə əksinə olaraq kadr potensialı yuxarıda qeyd etdiyim kimi valideynlərin istək və arzuları əsasmda «müəyyənləşir». Bizim valideynlərin bir qismi övladlarmm hüquq təhsili almasına ciddi cəhd göstərir. İstəyirlər ki, övladları hüquq mühafizə orqanlarmda, prokratura sistemində, ədliyyə sahəsində çalışsın və həmişə imkanlı olsunlar. Bir qismi isə istəyir ki, övladları həkim olsun: ya cərrah, ya da ginekoloq kimi fəaliyyət göstərsinlər, əlləri həmişə pulla oynasın. Nəticədə, ölkəmiz üçün layiqli kadr potensialı yetişməsi işində əngəllər yaranu və beləliklə şəxsi mənafe dövlət mənafeyinə üstün gəlir və stimul pozulur. Ona görə də biz təhsil işçiləri, xüsusilə elmi pedaqogika ilə məşğul olanlar 102
orta təhsil pilləsində təhsilin differensasiyası ilə bağlı elmi sistemi hazırlamalı, onun dərsliklərə, dərs vəsaitlərinə gətirilməsinə nail olmalıyıq. Bu gün valideynlər övladlarına xarici dilin və kompüter texnologiyasının öyrədilməsinə ciddi cəhd göstərirlər. Bu, yaxşı haldur. Lakin diferensasiyanın tərkib hissəsi kimi bu məsələni orta təhsil pilləsində həyata keçirmək lazımdır. Təhsildə kişi və qadmlarm hüquq bərabərliyinin, yaradıcı şəxsiyyətin formalaşdırılmasımn, yeni informasiya texnologiyalarınm geniş tətbiq olunmasmın, siyasi fəaliyyətin yolverilməzliyinin təmin olunması prinsiplərinə istinad olunması fasiləsiz təhsil sisteminin məzmununun yaxşılaşmasına kömək edən amillərdəndir. Burada təhsilin məzmununun yaxşılaşdırılmasına kömək edən digər amillərdən də söhbət açmaq yerinə düşərdi. Məktəbdə təlimin mərhələlər üzrə həyata keçirilməsində varisliyin gözlənilməsi; təhsilin məzmununun şəxsiyyətin hərtərəfli inkişafmı təmin etməsi; təhsilin məzmununda milli ənənə və xüsusiyyətlərin, sistemliliyin, ardıcıllığın nəzərə alınması, fənlərarası əlaqənin yaradılması, nəzəriyyə və təcrübənin vəhdətdə götürülməsi, uşaqların hazırlıq və psixoloji inkişaf səviyyələrinin təhsilin məzmununa uyğun gəlməsi, tədris planları üçün tədris fənlərinin seçilməsi və sair həmin amillərdəndir. Məktəb təliminin mərhələləri üzrə təhsilin məzmununun varisliyi.
Təhsil sisteminin müxtəlif vasitələri arasmda qarşılıqlı əlaqə mövcuddur. Bu zaman hər bir mərhələ öz işini əvvəlki mərhələ üzərində qurur. İbtidai məktəbdən əsas məktəbə, əsas məktəbdən orta məktəbə, ortadan aliyə maneəsiz keçmək, habelə ümumtəhsil məktəblərindən bütün peşə tədris müəssisələrinə azad və maneəsiz daxil olmaq imkanı təmin olunur.
Azərbaycan Respublikasının Təhsil Qanununda mütərəqqi dünyagörüşə malik olan və onu daim inkişaf etdirməyə çalışan şəxsiyyət formalaşdırmaq başlıca vəzifə kimi irəli sürülür. Ümumtəhsil məktəblərində şagirdlərə verilən təhsil milli-mənəvi, əxlaqi və ümumbəşəri dəyərləri özündə ehtiva edir. Bu cür normalar təhsilin məzmununda sistemə salınır, şəxsiyyətin hərtərəfli in- kişafma şərait yaradılır. 103 Yüklə 3,23 Mb. Dostları ilə paylaş:
|