MüNDƏRİcat giriş. Birinci bölmə: pedaqoji elmin nəZƏRİ-metodoloji
Yüklə 3,23 Mb. Pdf görüntüsü
|
əldə etmə haqqında elə nəzəriyyələr qrupuna aiddir ki, onun həlledici əsasmı biliyin, yeni ideyaların əvvəlki biliklərlə sintezinin yaradılması təşkil edir, yəni biliklər sistemi passiv şəkildə deyil, insanın fəal həyat təcrübəsi əsasında yaranır. Hər bir insan biliyi başqalarından almaqdan daha çox, onu özü əldə edir, qurur və inkişaf etdirir. Konstruktiv öyrənmədə mücərrəd anlayışlar araşdırmalar, mühakimələr və müzakirələr vasitəsilə dərk olunur. Onlarm beyni ağ lövhə olmadığından, hər bir öyrənən özünün dünyagörüşünə təsir göstərən müəyyən həyat təcrübəsi ilə təlimə başlayır. Bunlar öyrədən tərəfindən diqqətlə planlaşdırılmış, sistemli və müvafiq qaydada təşkil edilmiş təlim prosesində həyata keçirilir, öyrənənə özünü dərketmənin mühüm amilinə çevrilməyə kömək edir. Bu proses ənənəvi təlim təcrübəsi ilə birləşdikdə, konstruktiv prinsiplər biliyin dərindən dərk edilməsinə və daha uzun müddət yadda saxlanmasına, qabiliyyətlərə və vərdişə çevrilməsinə kömək göstərir. Bilik «qurulur, kəşf edilir, yaradılır» anlamı üzərində bərqərar olan, biliyin və öyrənmənin təbiəti, mahiyyəti haqqında fəlsəfi fikirlər sistemi - epistamologiyanı öz fəlsəfi əsası hesab edən konstruktivliyin əsas prinsipi ondan ibarətdir ki, bilik passiv şəkildə alına bilməz və şagirdlər öyrənmə prosesində fəal olmalıdırlar. Ona görə də azyaşlı uşaqlara müvafiq qaydada, yaşa uyğun sərbəstlik verilməli, onlar öyrənmə prosesində fəal iştirak etməlidirlər. Öyrənmə idrakı akt kimi mənimsəmə (assimilyasiya), uyğunlaşdırma (akomodasiya) nə nizamlama (ekvilibrasiya) proseslərindən ibarət olub, aşağıdakı mərhələlərdən keçməlidir: •
keçmiş biliklər əsasında yeni biliyin əldə edilməsi və mənimsənilməsi; •
uyğunlaşdırılmaqla dəyişdirilməsi; •
biliklər sisteminin müxtəlifliyi və ziddiyyətindən əmələ gələn psixi gərginliyin nizamlanması nəticəsində, problemlə bağlı yeni, faydalı dərketmənin əmələ gəlməsi. Öyrənmənin hansı formasına (assimilyasiya, akomodasiya, ekvilibrasiya) hazır olmaq uşağın idraki inkişaf mərhələsindən asılıdır» (Bax, «Azərbaycan məktəbi» jurnalı, 2005, №3, səh. 26). 125 Göründüyü kimi, konstruktivlik fəal öyrənmə nəzəriyyəsi kimi müasir dünyamızm alimlərinin diqqət mərkəzindədir. Müəllimin kommunikativ, konstruktiv, qnostik (idraki) eksklüziv və s. yanaşmalarmm hamısmm bir ali məqsədi vardır ki, on- larm da hamısı şagirdlərin son dərəcə fəallaşmasma xidmət edir. Başqa sözlə ifadə etsək, deməliyik ki, müəllimin bütün fəaliyyət növlərmin son məqsədi interaktivliyə xidmət edir. Bu mənada konstruktiv öyrənmə modeli də təlim prosesində şagirdlərin son dərəcə aktivləşdirilməsi üçün səciyyəvi sayılır. Bu modelin üstünlüklərindən və xarakterik xüsusiyyətlərindən biri də şagirdlərin aktivlik dərəcələrinin müəyyənləşdirilməsindən ötrü onlara «fəal fərd», «sosial fərd» və «yaradıcı fərd» kimi yanaşılmasmdan ibarətdir. Əgər müəllim şagirdə şəxsij^ət kimi baxırsa, deməli, o, şagirdlərə həm «fəal fərd», həm «sosial fərd», həm də «yaradıcı fərd kimi» yanaşmağa borcludur. Professor Əbdül Əlizadəyə görə, şəxsiyyət (hər bir uşaq) ictimai münasibətlərdə iştirak edən, ictimai inkişafm tacı olan sosial fərddir.Deməli, şəxsiyyət kimi qəbul etdiyimiz şagirdə «fəal fərd», «yaradıcı fərd» kimi yanaşmaqla bərabər, ona həm də «sosial fərd kimi» yanaşmağımız da pedaqoji məntiqə tam uyğundur. Uşağm (şagirdin) ictimai münasibətlərə daxil olması onlarm ictimai inkişafmı təmin edir. Məsələyə pedaqoji konteksdən yanaşsaq və bu fikri pedaqoji cəhətdən əsaslandırmaq istəsək, deməliyik ki, uşağın ictimai münasibətlərə daxil olması onun pedaqoji prosesə daxil olması deməkdir. Pedaqoji prosesə daxil olan uşaq isə bü prosesdə bilik, bacarıq və vərdişlər qazanır və yalnız bunlarm sayəsində inkişaf edir. Bu inkişafın isə hərtərəfli təmin edilməsindən ötrü təlim prosesində konstruktiv öyrənmə modelinin düzgün tərtib olunması çox vacibdir. Özü də bu modeldə şagirdlərə fəal, sosial və yaradıcı fərdlər kimi yanaşılması onlarm bir şəxsiyyət kimi elmi dünyagörüşlərinin formalaşdırılması işində mühüm əhəmiyyət kəsb edir, Prof. Abdulla Mehrabov yazır ki, «Konstruktiv öyrənmə modeli əsasmda təlim prosesində fəal şagird, sosial şagird və yaradıcı şagird kimi üç fərqli rol müəyyənləşdirilmişdir: - fəal şagirdlərdə bilik fəal formada mənimsənilir və dərk edilir, şagird mexaniki dinləmək və öyrənmək, şablon xarakterli tapşırıqlar üzərində işləmək əvəzinə, özü üçün həyati əhəmiyyət kəsb edən problemləri fəal şəkildə müzakirə edir, fərziyyələr irəli sürür, 126 diskussiyaya girir, onları əsaslandırmağa səy göstərir və nəticədə problemi öz intellektual imkanma uyğun həll edir; -
şərtləndirilir, bilik və mənimsəmə 5diksək səviyyəli sosial fəaliyyət kimi qiymətləndirilir və biliklər fərdi qaydada deyil, başqaları ilə qarşılıqlı münasibətlər əsasmda, obyektiv reallığı şərtləndirən ciddi sosial proseslər nəticəsində qazanılır; -
münasibət əsasında formalaşır və ya yenidən yaradılır. Təlim prosesində elə mühit formalaşdınlır ki, şagirdlər elmi nəzəriyyələrə, tarixi perspektivlərə, sosial və iqtisadi paradiqmalara münasibətdə yaradıcı yanaşmalar əsasmda yeni qabiliyyətlər, bacarıqlar və vərdişlər qazanırlar» (Bax, yenə orada, səh. 28). A.Mehrabov konstruktiv öyrənmə modeli əsasında təlim prosesində fəal şagird, sosial şagird və yaradıcı şagird kimi fərqli qol- larm kimlərin tərəfindən müəyyənləşdirilməsini konkret fakt və dəlillərlə göstərmədiyi üçün biz də məsələnin belə bir tərzdə qoyuluşunun kimlərə məxsus olmasmı iddia edə bilmərik. Lakin bu fikrə öz münasibətimizi bildirərkən deməliyik ki, biz «sosial şagird» ifadəsini qəbul edə bilmərik. Əwəla ona görə ki, heç bir pedaqoji ədəbiyyatda, xüsusilə dərsliklərdə, dərs vəsaitlərində «sosial şagird» ifadəsi pedaqoji termin kimi öz əksini tapmamışdır. İkincisi, əgər bu ifadə pedaqoji ədəbiyyatlarda özünü təsdiq etməmişdirsə, bu terminin pedaqoji termin kimi qəbul edilməsinə lüzum yoxdur. Bizim fikrimizcə, «sosial şagird» ifadəsinin «sosial fərd» kimi işlədilməsi daha məqsədəuyğun olardı. A.Mehrabovun dediklərilə bağlı fikrimizi ümumiləşdirsək deməliyik ki, A.Mehrabovun konstruktiv öyrənmə modeli ilə bağlı deyilənlər öyrənmə ilə bağlı müəllimlərə istiqamət vermək baxımından çox faydalıdırsa, dərslik müəlliflərinə didaktik yanaşmalarla bağlı metodik köməklik göstərmək, nəzəri istiqamətlər vermək baxımından daha faydalıdır. Çünki dərsliklərin tərtibi zamanı, mövzularm şərhində dərslik müəlliflərinin konstruktiv öyrənmə modelini bilmələri həmin mövzuların elmi-pedaqoji-metodik cəhətdən düzgün qurulmasma bir növ düzgün istiqamət vermiş olar. Əgər belə olarsa, ümumtəhsil məktəblərimiz üçün hazırlanan bütün fənn dərslikləri dünya standartlarına cavab vermiş olar.
Yüklə 3,23 Mb. Dostları ilə paylaş:
|