MüNDƏRİcat giriş. Birinci bölmə: pedaqoji elmin nəZƏRİ-metodoloji
Yüklə 3,23 Mb. Pdf görüntüsü
|
miyyətinin başa düşülməsi və ona göstərilən qayğmm dərəcəsindən asılı olaraq cəmiyyətin müəyyən inkişaf səviyyəsinə nail olmaq olar. Göründüyü kimi, sosiallaşma prosesi bilavasitə tarixin gedişi və bu gedişm qanunauyğunluqlarını açmaqla onu sürətləndirməyə səy göstərən insan şüurunun özünün sosiallaşması ilə bağlıdır. Elə vətəndaş cəmiyyətinin əsaslarmm yaranması və formalaşması da ağlın, kamalın, mənəviyyatm, işgüzarlığm artması ilə, onların bir vəhdət halında birləşməsi ilə bağlıdır və bunlar, ilk növbədə, təhsilin övladlarıdır. Təsadüfi deyildir ki, müxtəlif dövrlərdə istər ölkə, istərsə də dünya miqyaslı zəkaya malik adamlar təhsilə və elmə böyük əhəmiyyət vermiş, özlərinin bilavasitə məşğul olduqları konkret peşə, ixtisas sahəsindən asılı olmayaraq təhsil almağı, elmi bilik, bacarıqları öyrənməyi insan və cəmiyyət həyatı üçün ən əhəmiyyətli iş hesab etmişlər» (Bax, «Azərbaycan məktəbi» cumalı, 2005, №3, səh. 34). Deməli, təhsilin inkişafını bir cəmiyyətin daxilindəki formal münasibətlər çərçivəsində saxlamaq olmaz. Bunun üçün təhsilin inkişafmı özündə əks etdirən ən başlıca amillərini nəzərə almaq vacibdir. Təhsilin bünövrəsi ilkin olaraq proqram və dərsliklərin düzgün tərtibindən asılı olduğu üçün həmin tədris materiallarmm hazırlanmasında milli, bəşəri ideyalarla yanaşı, sivilizasiyanın da inkişafı ilə bağlı olan amilləri nəzərdən qaçırmaq olmaz. Ona görə də proqram materiallarma daxil edilmiş mövzularm işlənməsi və dərsliklərə daxil edilməsi zamanı bu amilləri diqqət mərkəzində saxlamaq lazım gəlir. Mövcud pedaqoji ədəbiyyatlarda ümumtəhsil məktəbləri üçün dərsliklərin hazırlanmasma verilən tələblərdən, bu dərsliklərin hazırlanması zamanı istinad olıman prinsiplərdən çox yazılıb. Araşdırdığımız həmin ədəbiyyatlarm bir qismində tələblər prinsip kimi, bəzilərində isə prinsiplər tələb kimi təqdim olimur. Unutmaq olmaz ki, dərsliklərin hazırlanmasma verilən tələblər və dərsliklərin hazırlanması zamanı müvafiq prinsiplərə istinad olunması ayrı-ayrı məsələlərdir. Bu məsələlərin hər biri dərsliyin hazırlanması zamanı nəzərə aimmalıdır. Müasir dünya təcrübəsinə, ölkəmizdə həyata keçirilən təhsil islahatma dair direktiv sənədlərə, habelə mövcud ümumpedaqoji tələb və prinsiplərə istinad edərək onları aşağıdakı şəkildə sistemləşdirə bilərik: 122
Orta ümumtəhsil məktəbləri üçün dərsliklərin hazırlanmasına verilən tələblər: -
-
dərsliklər sırf mütəxəssis və ya mütəxəssislər tərəfindən hazırlanmalıdır (dərsliyin bir və ya bir neçə müəllifi ola bilər); -
dərsliyin hazırlanması üçün redaksiya heyəti müəyyənləşdirilməlidir. Heyətə müəlliflə (müəlliflərlə) yanaşı, elmi redaktor, ümumi redaktor, texnüci redaktor və rəssam daxil edilməlidir; -
seçilməli, onlar dərsliyin hazırlanması və çap olunması işində birgə işləməlidirlər; -
və digər kəmiyyət və keyfiyyət göstəriciləri şagirdlərin yaş səviyyəsinə və qavrama qabiliyyətlərinə uyğun olmalıdır; -
-
ayrı-ayrı mövzular üçün verilən sual və tapşırıqlar, təriflərin, dioqramların, sxemlərin, qanunlarm, təsnifatlarm, şəkillərin, illüst- rasiyalarm, təsviri sənət nümunələrinin, musiqi parçalannm və s. şagirdlər tərəfindən dərindən dərk olunmasma və yadda saxlanıl- masma xidmət etməlidir; -
xarakterə malik olması zəruridir; -
dərsliklərə sivilizasiyanm, qloballaşmanın mütərəqqi ideya və informasiyalarını, habelə yeni kəşflərin daxil edilməsi üçün onların mütəmadi olaraq təkmilləşdirilməsi zəruridir. Bu tələblərlə yanaşı, ümumtəhsil məktəbləri üçün nəzərdə tutulan dərsliklərə daxil edilən mövzuların işlənilməsi zamanı bir sıra
də istinad olunması vacibdir. Həmin prinsipləri təxmini olaraq aşağıdakı şəkildə sistemləşdirmək olar: -
dərsliyin dövlət siyasətinə uyğun tərtib olunması; -
dərsliyə daxil edilmiş mövzularm milli və ümumbəşəri dəyərlərə əsaslanması; -
aimması; -
dərsliyin tərtibində varisliyin gözlənilməsi; -
müvafiq mövzularm şərhində humanitarlaşdırma, humanist- ləşdirmə və demokratikləşdirmə prinsiplərinin gözlənilməsi; 123 -
bir sıra mövzuların şərhində xalqlarm hüquq bərabərliyinin açıqlanması; -
hər bir mövzunun şəxsiyyətin hərtərəfli inkişafma xidmət etməsi;
-
tələb olunan məqamda dərsliyə fənlərarası və fəndaxili inteqrasiya və diferensasiya imkanlarına malik olan mövzuların daxil edilməsi; -
materiallarm müasir
həyat hadisələri ilə əlaqələndirilməsi; -
mövzuların şagirdlərin hazırlıq və inkişaf səviyyəsinə uyğun- laşdırılması; -
ayrı-ayrı mövzuların sinifdənxaric və məktəbdənkənar işlərin məzmunu ilə əlaqələndirilməsi. Dərsliklərin göstərilən tələb və prinsiplər əsasmda hazırlanması müəllimlərin də işini asanlaşdırır və onların fəaliyyət istiqamətlərinin düzgün müəyyənləşməsinə kömək edir. Müasir
pedaqoji ədəbiyyatda «müəllimin fəaliyyət istiqamətlərinin əsasları» deyəndə aşağıdakılar nəzərdə tutulur: -
müəllimin kommunikativ fəaliyyəti; -
müəllimin konstruktiv fəaliyyəti; -
müəllimin idraki (qnostik) fəaliyyəti; -
müəllimin intellektual fəaliyyəti; -
müəllimin fəaliyyətində ekskiyuzivlik; -
müəllimin fəaliyyətində interaktivlik və s. Müəllim özünün hər bir fəaliyyət növünü tətbiq edən zaman onun modelini müəyyənləşdirir. Müasir beynəlxalq təcrübədə buna öyrənmə modeli deyilir. Nümunə üçün onlardan birinə müraciət edək. Müəllimin konstruktiv öyrətmə modeli Bu model təlim prosesində müəllim üçün «öyrətmə mo- deli»dirsə, şagird üçün «öyrənmə modeli» hesab olunur. Hər iki halda bu öyrənmə fəal öyrənmə modeli sayılır. Bəzi alimlər «fəal öyrənmə»ni nəzəriyyə kimi də təqdim edirlər. Bu xüsusda professor Abdulla Mehrabov yazır: «Fəal öyrənmə nəzəriyyələrindən olan konstruktivlik, müasir dövrdə faydalı, böyük təcrübi və həyati əhəmiyyəti olan bir nəzəriyyə kimi qəbul olunmuşdur. Öz mahiyyətinə görə konstruktivlik öyrənmə, bilik
Yüklə 3,23 Mb. Dostları ilə paylaş:
|