MüNDƏRİcat giriş. Birinci bölmə: pedaqoji elmin nəZƏRİ-metodoloji
Yüklə 3,23 Mb. Pdf görüntüsü
|
rətdir. Artıq ibtidai siniflərdə təbiətşünaslıq və oxu dərslərində şagirdlər belə bir sadə ideyanı mənimsəyirlər ki, insanlar ərzağa, mənzilə və paltara olan tələbatların təsiri altında təbiəti öyrənirlər, onun qanunlarmı dərk edirlər və qazandıqları bilikləri təbiətdən bütün zəruri olanları almaq üçün istifadə edirlər. İbtidai siniflərdə ilk günlərdən başlayaraq şagirdlərdə əxlaqi keyfiyyətlər formalaşmağa başlayır. Onlarda elmə məhəbbət, ağıl- lılıq dərrakəlilik dostluq, yoldaşlıq, düzlük, doğruçuluq, vətənpərvərlik, əməyə, əmək adamlarına hörmət hissi yaranır. Şagirdlər oxu, təbiətşünaslıq, musiqi və digər dərsliklərdə çoxlu ədəbi-bədii mərnlərlə tanış olurlar. Bu məmlər, eləcə də dərsliklərdə verilən etnopedaqoji nümunələr o cümlədən atalar sözləri, məsəllər tapmacalar, bayatılar, laylalar, nağıllann, dastanlann personajları mənəvi tərbiyə baxımmdan şagirdlərdə böyüyə hörmət, əməksevərlik, xeyirxahlıq, nəzakətlilik kimi keyfiyyətlər tərbiyə edir. Şagirdlər tanınmış şəxsiyyətlərin həyat və fəaliyyəti, Azərbaycan xalqınm döyüş və əmək ənənələri ilə məhz fənlərin tədrisi prosesində tanış olurlar. Humanitar fənlərin tədrisi prosesində şagirdlər dövrün ictimai - siyasi hadisələri ilə tanış olurlar. Bu fənlər onlarda ən humanist ideallar tərbiyə edir, şagirdlər respublikada, dünyada baş verən ən mühüm prosesləri öyrənir, ona öz münasibətini bildirir. Nəticədə onların dünyagörüşü formalaşır. Bu baxımdan tarix, coğrafiya, ədəbiyyat, rus dili, Azərbaycan dili, xarici dillərin imkanları daha genişdir. “Tarix”, “Azərbaycan tarixi”, “İnsan və cəmiyyət” fənlərinin tədrisi prosesində şagirdlərdə insan və cəmiyyət, ailə, kollektiv və şəxsiyyət, xalq kütləsi, maddi istehsal, əxlaqi kateqoriyalar kimi anlayışlar formalaşır. Şagirdlər xalqımızın qəhrəmanlıq tarixi, fədakarlığı, mərdliyi ruhunda tərbiyə olunurlar. Tarix dərslərində dinlərin yaranması, dünya mədəniyyətinin ən möhtəşəm abidələrindən biri kimi müqəddəs “Qurani-Kərim” kitabı haqqında məlumat əldə edirlər. Onlar həmin kitabdan əsil nəcibliyi, ədaləti, düzlüyü, hörmət və ehtiramı öyrənirlər. Məktəblilər eyni zamanda iq- tisadiyyatm, sosial və mədəni həyatın inkişafında fəal iştirak etməyə can atır. Azərbaycan dili və ədəbiyyat dərslərində şagirdlər Azərbaycan ədəbiyyatmın, dünya xalqları ədəbiyyatınm inkişaf xüsusiyyət 131 lərini dərk edirlər. Vətən, ayrı-ayrı xalqlar, əxlaqi, mənəvi, estetik keyfiyyətlər haqqında biliklərini genişləndirirlər. Yazıçıların, şairlərin əsərləri ilə tanış olmaqla qəhrəmanların yüksək mənəvi keyfiyyətlərindən nümımə götürürlər. Təbiət-riyaziyyat fənlərinin tədrisi prosesində şagirdlərin elmi dünyagörüşü, mənəvi əqidəsi formalaşır, onlar təbiətin ecazkar sirlərini öyrənməklə yanaşı hesablama texnologiyasının elmi mahiyyətini, onun həndəsə və triqonometrik funksiyalarını mənimsəyirlər. Təlim prosesində müəllimin şəxsiyyətinin, onun ideyalıhğının, işgüzarlığmın və əxlaqi keyfiyyətinin şagirdlərə böyük tərbiyəvi təsiri vardır. Şagirdlər arasında müəllimin pedaqoji nüfuzu nə qədər yüksək olarsa, müəllimin şagirdlərə təsiri daha güclü olar. Tərbiyəçinin nüfuzu tərbiyəçilər və tərbiyə edilənlər arasmda normal münasibətlərin göstəricisidir. Müəllimin nüfuzu tərbiyəçinin uğurlu və məhsuldar fəaliyyətinin tamamilə zəruri şərtidir. Uşaqlar üçün nüfuz sahibi olmaq adi arzu deyildir, müəllim üçün qanundur, çünki nüfuz yoxdursa, deməli, müəllim və şagird arasında normal münasibət də, məhsuldar tədris və tərbiyə fəaliyyəti üçün münbit şərait də yoxdur.
Nüfuz - müəllim üçün zəruri sayılan tədris etdiyi fənni və ixtisasını gözəl bilmək, yüksək pedaqoji ustalığa malik olmaqla qazanılır. Nüfuz müəllim-şagird münasibətlərinin yüksək səviyyədə qurulması, məktəbdə səmimi və işgüzar mühitin olması ilə yaranır. Tərbiyəçinin nüfuzu bütün tərbiyə prosesinin mərkəzində durur. Tərbiyə işində müəllim şəxsiyyətinin bö)mklüyü ondadır ki, o, şagird şəxsiyyətinin də böyüklüyünü görə bilir. Məlumdur ki, uşaqların, yeniyetmələrin, gənclərin onları daim ruhlandıran nümunələrə ehtiyacları olur. Onlar çox vaxt müəllimi təqlid edirlər, müəllim şagirdlərin ideya hamisidir. İdeya təsiri isə o vaxt güclü olur ki, şagirdlər öz müəllimlərində qabaqcıl ideyaların təcəssümünü görürlər. Deməli, müəllim daim öz üzərində işləməli, öz elmi-nəzəri, pedaqoji və metodiki ustalıq səviyyəsini yüksəltmək qayğısına qal- malıdu:. Bunun üçün müəllimin rejissorluq və aktyorluq məharətinin olması da vacib hesab olunur.
3.13. Təlim prosesinə müəllimin nəzarəti Məlumdur ki, təlim vəzifələrinin həyata keçirilməsi müəllim və şagirdin birgə fəaliyyəti prosesində baş verir. Bu vəzifələrin yerinə yetirilməsi səviyyəsi, tədrisin səmərəliliyi müəllimin tədris prosesinə necə nəzarət etməsindən çox asılıdır. Onu da qeyd edək ki, possovet məkanmdakı təhsil sistemində müəllim və şagird arasındakı münasibətlər formal, şagirdlərin kor- koranə müəllimlərin tabeliyinə əsaslanırdı. Onlarm böyük əksəriyyəti şagirdlərlə münasibətlərini tədrisin ehkam xarakterinə uyğun olaraq qururdular. Müəllim izah edirdi-şaghd dinləyirdi, müəllim əmr edirdi, şagird onun sərəncamını yerinə yetirirdi, müəllim soru- şurdu-şagird cavab verirdi. Təhsilm yeniləşdirilməsi artıq bu gün müəllim-şagird münasibətlərinə yeni məzmun gətirmişdir. Əsası budur ki, şagirdlərin hörmətini qazanan, onlara nəvaziş, qayğı göstərən, şəxsiyyətlərinə hörmət edən, şagirdlərlə münasibətləri humanist prinsiplər əsasında qurmağa çalışan müəllim şagirdlərin ən yaxm yoldaşına çevrilir. Bu cür müəllimləri isə şagirdlər daha çox sevir, onlarla əməkdaşlığa hazır olurlar. Təlim prosesində müəllimin rəhbərliyinin əsas cəhətlərindən birmi şagirdlərin tərbiyəsinə və inkişafına yönələn fəaliyyət təşkil edir. Müəllim şagirdlər qarşısında səylə oxumaq vəzifəsini qoyur və eyni zamanda onların tədrisə marağını artırır, şagirdi fəallığa həvəsləndirir. Həvəsləndirmə isə şagirdlərin idrak marağını gücləndirməklə, valideyn, ailə, dost, yoldaş, xalq qarşısında borc, məsuliyyət hissi yaratmaqla, şagirdin ö)Təndiyi biliyin gələcəkdə cəmiyyətə fayda verəcəyini başa salmaqla və s. ilə yaradıla bilər. Müəllim təlim prosesində şagirdlərin fəaliyyəti ilə onların qazandığı müvəffəqiyyətlərə çətinlik çəkdikləri məsələlərə də diqqət yetirir. Çünki təlim materialının mənimsənilməsinə nəzarət etmədən müəllim sonrakı proseslərdə uğur qazana bilməz. Tapşırıqların yerinə yetirilməsi gedişmi müntəzəm izləmək, müstəqil işləmək üçün təmrinlər təşkil etmək, şagirdlərlə təlim xarakterli qısamüddətli söhbətlər keçirmək və s. tədbirlər tədris prosesində müəllimin əsas fəaliyyət sahələri hesab edilir. Müəllim fəaliyyətində, eyni zamanda şagirdləri bir kollektiv kimi təşkil edir və bu kollektivin ictimai rəyini formalaşdırır. Kollektivin təşəkkül tapması, formalaşması və inkişaf etməsi, uşaqların 133 Yüklə 3,23 Mb. Dostları ilə paylaş:
|